[ شهروند ] 28مهر؛ روز جهانی پوکی استخوان نامگذاری شده است. پوکی استخوان؛ بیماری خاموشی که براساس گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سالانه دلیل بیش از 170هزار شکستگی در ایران است. بنابر گزارش‌های وزارت بهداشت 20تا 50درصد موارد شکستگی لگن در سالمندی، در سال اول بعد از شکستگی حتی به فوت بیمار منجر می‌شود. مطالعات در ایران نشان می‌دهد بیش از 40درصد ایرانیان، پوکی استخوان دارند که در 10تا 15درصد موارد منجر به شکستگی و بی‌حرکتی می‌شود. براساس همین مطالعات بیش از 50درصد شهروندان کمبود دریافت کلسیم موردنیاز را دارند. تراکم استخوان در 25سالگی به حداکثر میزان خود می‌رسد و تا 35سالگی همانطور در اوج می‌ماند، البته با افزایش سن، سالانه استخوان 3تا5درصد از تراکمش را از دست می‌دهد. اگرچه زنان پس از یائسگی با سرعت بیشتری تراکم استخوان‌شان را از دست می‌دهند.

پوکی استخوان هرساله بیش از 8.9میلیون شکستگی را به‌خود اختصاص می‌دهد
براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در دنیا حدود 200میلیون نفر به بیماری خاموش پوکی استخوان مبتلا هستند، به‌عبارتی از هر دو زن یک نفر و از هر 4مرد یک نفر در سنین بالای 50سال شکستگی ناشی از پوکی استخوان را تجربه می‌کنند، البته مطالعات در ایران در میان سالمندان بالای 60سال نشان می‌دهد؛ میزان شیوع پوکی استخوان در زنان62درصد و در مردان 24درصد است. درواقع این شیوع با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد، به‌گونه‌ای که در زنان بالاتر از 75سال شیوع پوکی استخوان به بیش از 80درصد می‌رسد. آمارهای رسمی جهانی هم بر این مسئله تأکید دارند که پوکی استخوان هر 3ثانیه منجر به یک مورد شکستگی استخوانی می‌شود که در نتیجه هرساله بیش از 8.9میلیون شکستگی استخوانی را به این عارضه نسبت می‌دهند. این در حالی است که به‌گفته متخصصان، این عارضه اغلب نادیده گرفته می‌شود به‌طوری که تا 80درصد از افرادی که حداقل یک شکستگی ناشی از آن را متحمل شده‌اند، نه شناسایی شده و نه درمان می‌شوند.

حدود 8میلیون زن و 2میلیون مرد در آمریکا پوکی استخوان دارند
اطلاعات در مورد شیوع پوکی استخوان در مناطق مختلف دنیا هنوز محدود است، به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه، آمار دقیقی وجود ندارد. شیوع این بیماری از کشوری به کشور دیگر یا حتی در مناطق مختلف داخل یک کشور، متفاوت است و بستگی به نژاد، وضعیت تغذیه، فعالیت بدنی، سبک زندگی، بیماری‌ها و مصرف داروها و سابقه ابتلا در خانواده به این بیماری و مصرف دخانیات دارد. با این حال، بعضی مطالعات در سطح محدود انجام شده که می‌تواند تا حدودی وضعیت کشور ما را در مقایسه با کشورهای دیگر روشن کند. مطابق آمار موجود، متوسط تراکم استخوان افراد سالم کشور ما، در مقایسه با افراد ژاپنی حدود سه‌ونُه ‌دهم درصد بالاتر و چهاروشش دهم از آمریکا کمتر است. این در حالی است که آمارها در کشور آمریکا نشان می‌دهد حدود 55درصد آمریکایی‌ها به‌خصوص زنان، در معرض خطر شکستگی و پوکی استخوان هستند و حدود 8میلیون زن و 2میلیون مرد در آمریکا پوکی استخوان دارند.

بروز شکستگی لگن و مرگ‌ومیر آن از همه سرطان‌های مختص زنان بیشتر است
از هر پنج زن بالای 75سال، چهار نفر پوکی استخوان دارند که همه اینها به عوامل خطر در سنین پایین‌تر بازمی‌گردد و با کنترل این عوامل خطر می‌توان میزان شیوع را تا حد زیادی کاهش داد. رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، مهر سال گذشته گفته بود؛ در جمعیت بالای 60سال کشور ما شیوع پوکی استخوان بیش از 42درصد است و دوسوم زن‌های بالای 60سال پوکی استخوان دارند و زمانی که به سنین بالای 75سال می‌رسیم، شیوع پوکی استخوان به بالای 80درصد می‌رسد. بنابر نظر «افشین استوار» متأسفانه بروز شکستگی لگن در کشور بالاست. «استوار» گفته بود؛ «به شکلی که میزان بروز سالانه در گروه سنی بالای 50سال در خانم‌ها حدود 157نفر در هر 100هزار  و در آقایان 138در هر 100هزار نفر است. این میزان بروز شکستگی لگن و مرگ‌ومیر آن از همه سرطان‌های مختص زنان بیشتر است؛ درحالی‌که خیلی از سرطان‌های خانم‌ها درمان‌پذیر است یا به‌مدت طولانی‌تری شانس زنده ماندن دارند.» به‌گفته رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران مطالعات نشان می‌دهد حدود 7هزار میلیارد تومان، هزینه‌ای است که سالانه به‌خاطر این موضوع به کشور تحمیل می‌شود و به‌دلیل اینکه جمعیت رو به سالمندی می‌رود، سال‌به‌سال این هزینه هم افزایش می‌یابد و به خانوار و کشور فشار وارد می‌کند.

بعضا تا 80درصد افراد دچار کمبود ویتامین D هستند
«ماده مؤثر دیگر، ویتامین D است که از طریق تغذیه و نور آفتاب به بدن افراد می‌رسد. میزان مواجهه با نور آفتاب در میزان ساخته شدن ویتامین D مؤثر است؛ پوشاندن بدن، عدم‌مواجهه با نور آفتاب، آلودگی هوا و... می‌تواند میزان ساخته شدن ویتامین D توسط پوست را کاهش دهد؛ بنابراین، این مقدار باید از طریق تغذیه جبران شود.» به‌گفته رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، نکته مهم این است در افرادی که کمبود ویتامین D ندارند، نیازی به مصرف مکمل‌های ویتامین برای جایگزین کردن میزان ویتامین D ندارند. درصورتی که فرد تغذیه مناسب داشته باشد، ویتامین D به اندازه کافی دریافت می‌کند، اما در افرادی که کمبود ویتامین D دارند این کمبود حتما باید از طریق مکمل جبران شود. بنابر نظر «استوار» کمبود ویتامین D در کشور ما در میان افراد خیلی زیاد است: «مطالعات مختلف نشان داده‌اند که بعضا تا 80درصد افراد، دچار کمبود ویتامین D هستند. در مناطق روستایی که مواجهه با نور آفتاب به خوبی وجود دارد طبیعتا کمبود ویتامین D از طریق ساخته شدن در پوست جبران می‌شود، اما برای کسانی که در شهر زندگی می‌کنند و مواجهه با نور آفتاب کمتر است، توصیه می‌شود که آزمایش ویتامین D انجام دهند و درصورت کمبود حتما با تجویز پزشک، مکمل مصرف شود.»

فاز اولیه درمان پوکی استخوان، حداقل 3و5سال طول می‌کشد
رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران امسال هم به مناسبت روز جهانی پوکی استخوان گفته؛ «درمان پوکی استخوان، درمانی طولانی‌مدت است. احتمال بروز پوکی استخوان در بزرگسالی خانم‌ها و در سنین یائسگی که هورمون جنسی زنانه کاهش می‌یابد و به‌دنبال آن محافظت این هورمون از روی استخوان برداشته می‌شود، افزایش می‌یابد که به‌دنبال آن تراکم معدنی استخوان کاهش یافته و استخوان تُرد، پوک و شکننده شده و مستعد شکستگی می‌شود.» بنابر نظر «استوار» تشخیص به‌موقع بیماری یکی از چالش‌های ما بوده و یکی از مهم‌ترین شکاف‌هایی است که وجود دارد. خانم‌های بالای 50سال (به‌ویژه پس از یائسگی) و مردان بالای 60سال باید برای اطمینان از سلامت استخوان خود به پزشک مراجعه کنند. به‌گفته رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، فاز اولیه درمان حداقل 3و 5سال طول می‌کشد و مهم است که افراد بدانند باید درمان خود را کامل کنند تا نتیجه مناسب بگیرند. مطالعات ما نشان می‌دهد بیش از 85درصد زن‌هایی که درمان را آغاز می‌کنند پیش از یک‌سالگی، درمان خود را رها کرده و دوره درمانی را تکمیل نمی‌کنند و پایبندی به درمان وجود ندارد: «در طول درمان، پزشک معالج به‌طور مرتب اثربخشی درمان را از طریق انجام سنجش تراکم استخوان پایش می‌کند و درصورتی که درمان اثربخشی لازم را نداشته باشد، اقدامات تکمیلی انجام می‌شود.»

68درصد افراد در معرض خطر، آزمایش سنجش تراکم استخوان انجام نمی‌دهند
«4هزار و 200مرگ سالانه به‌علت شکستگی ناشی از پوکی استخوان.» به‌گفته رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درصورتی که بتوان پوکی استخوان را به شکل مؤثر شناسایی و درمان کرد تا حد زیادی از بروز مرگ‌ومیر به این علت جلوگیری می‌شود: «شکستگی در ناحیه مهره‌ها بعضا تشخیص داده نمی‌شود، زیرا زمانی که مهره‌ها می‌شکند روی هم فشرده می‌شوند و این فشردگی به شکل یک کمردرد مزمن، خود را نشان می‌دهد که فرد به آن بی‌توجهی می‌کند. عارضه دیگر شکستگی مهره، کوتاهی قد است که معمولا بیش از 3یا 4سانتی‌متر کوتاهی قد در افراد مسن معمولا علامت خطر مهمی است که ممکن است ناشی از شکستگی مهره باشد. گاهی این علائم اتفاقی تشخیص داده می‌شوند، یعنی فرد به‌دلیل دیگری مراجعه کرده است اما شکستگی مهره هم کشف می‌شود.» بنابرنظر «استوار» به‌دلیل هزینه زیاد انجام چنین مطالعه‌ای، گران بودن هزینه انجام آزمایش سنجش تراکم استخوانی و محدودیت دسترسی به این آزمایش، آمار تفکیکی استانی پوکی استخوان و عوارض ناشی از آن را نداریم: «تشخیص پوکی استخوان حائزاهمیت است، اما تشخیص این امر برای نزدیک به 68درصد کسانی که در معرض خطر هستند (دوسوم) انجام نمی‌شود. به همه زنان بالای 50سال توصیه می‌کنیم سنجش تراکم استخوان را انجام دهند.»