[شهروند] وقتی از مبارزه مسلحانه با خط مشی اسلامی در تاریخ معاصر ایران صحبت به میان می‌آید، بیش و پیش از همه اسم‌ها و عنوان‌ها، تنها یک نام به اذهان متبادر می‌شود و آن همانا جمعیت فدائیان اسلام به زعامت مجتبی نواب صفوی است. صحبت از روحانی جوانی است که نام خودش و تشکیلاتش برای نزدیک به یک دهه لرزه بر اندام وکیل و وزیر می‌انداخت و بر تصمیم‌های تصمیم‌سازانی که قصد تجاوز به حقوق ملت و تخطی از احکام اسلام را داشتند، تاثیر می‌گذاشت.
99 سال پیش، برابر 17 مهر 1303 خورشیدی، سیدمجتبی میرلوحی، معروف به نواب صفوی، روحانی شیعه، بنیان‌گذار تشکیلات فدائیان اسلام و از پیشتازان مبارزات مسلحانه اسلامی در محله خانی‌آباد تهران به دنیا آمد. نواب صفوی جمعیت فدائیان اسلام را در دهه ۱۳۲۰ خورشیدی با خط مشی مسلحانه و به هدف برقراری حکومت اسلامی سازماندهی کرد. بنیان‌گذار و اعضای فدائیان اسلام با این که شاید در نهایت موفق نشدند آن چه را در ذهن داشتند پیاده کنند، اما تاثیری تاریخی بر اخلاف خود گذاشتند و همچون چراغی فروزان، هادی راه همه آن‌هایی که مبارزه با رژیم پهلوی را سرلوحه خود قرار داده بودند، شدند.
حذف بزرگترین سد ملی شدن صنعت نفت ایران
جمعیت فدائیان اسلام جزو نخستین تشکل‌های اسلامی مخالف رژیم پهلوی بود که برای رسیدن به مقاصد اصلاح‌گرایانه خود دست به خشونت و حذف فیزیکی سران رژیم زد. این میان نقطه عطف فعالیت‌های جمعیت فدائیان اسلام را باید در دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت جست وجو کرد. وقتی شانزدهم اسفند ١٣٢٩ خورشیدی یکی از اعضای این گروه یعنی خلیل طهماسبی، نخست‌وزیر وقت ایران حاج‌علی رزم‌آرا را، به عنوان بزرگترین مخالف ملی شدن صنعت نفت در مسجد شاه تهران با شلیک گلوله به قتل رساند، نام این گروه بیش از پیش در کشور طنین‌انداز شد. حرکت خلیل طهماسبی به قدری مورد وثوق ملت قرار گرفت که کمی بعد به حکم مجلس شورای ملی در قامت یک قهرمان از زندان آزاد شد. در حقیقت نمایندگان مردم نیز با این حکم درستی تصمیم فدائیان اسلام برای حذف فیزیکی رزم‌آرا را تایید کردند. اما پس از سقوط دولت ملی دکتر مصدق در پی کودتای 28 مرداد که منجر به تضعیف ملی‌گراها و همچنین مذهبیون شد، ستاره اقبال فدائیان اسلام نیز رو به افول گذاشت.
تنبیه بانی قانون کاپیتولاسیون به سبک فدائیان
نقطه پایان بر فعالیت‌های این گروه در سال ١٣٣٤ خورشیدی و طی سوءقصد نافرجام به جان حسین علاء، نخست وزیر وقت گذاشته شد که نتیجه آن دستگیری اکثر اعضا و رهبر گروه یعنی سیدمجتبی نواب صفوی بود. فدائیان اسلام پس از دادگاهی شدن و تیرباران نواب صفوی و برخی دیگر از اعضای موثر خود، عمده فعالیت‌شان را روی مبارزه غیرمسلحانه متمرکز کردند. اما حرکت آن‌ها بعدها از سوی گروه‌های اسلامی دیگری همچون هیأت‌های موتلفه اسلامی ادامه یافت. فدائیان اسلام با حذف رزم‌آرا در جریان نهضت ملی‌شدن صنعت نفت نام خود را بر سر زبان‌ها انداختند و خلف آن‌ها یعنی هیأت‌های موتلفه اسلامی نیز با اعدام انقلابی حسنعلی منصور خود را به عنوان یک گروه تاثیرگذار اثبات کردند. وقتی در سال ١٣٤٠ خورشیدی، دولت ایران با پذیرش کنوانسیون مصونیت قضایی دیپلمات‌ها، راه را برای تصویب قانون کاپیتولاسیون بازکرد، حسنعلی منصور با تعمیم دادن این قانون به هزاران مستشار آمریکایی ساکن ایران، استقلال کشور را زیر سوال برد. در چنین برهه‌ای هیأت‌های موتلفه اسلامی دست به تاریخ‌سازی زد و یکم بهمن ١٣٤٣ خورشیدی با حذف حسنعلی منصور، یاد فدائیان اسلام را پس یک دهه زنده کرد.