[ لیلامهداد] سهمیه 3درصدی افراد دارای معلولیت از سهمیه استخدامی دستگاه‌های دولتی و اجرایی سال‌هاست مورد غفلت قرار گرفته است. هرچند جامعه معلولان بهزیستی چشم امید به دولت سیزدهم بسته تا این قانون را که جزو حقوق قطعی این قشر است، احقاق کند.
این در حالی است که حدود 106هزار دانش‌آموز استثنایی در مدارس خاص و عادی کشور درس می‌خوانند. «حمید طریفی‌حسینی»، رئیس سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی کشور، مرداد 1402گفته بود؛ سال گذشته حدود 83هزار دانش‌آموز استثنایی در مدارس خاص و حدود 22هزار دانش‌آموز استثنایی در مدارس عادی ثبت‌نام شده بودند: «هزار و 733مدرسه استثنایی داریم. درواقع یک‌درصد از مجموع دانش‌آموزان، استثنایی هستند.» اگرچه رئیس سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی در گفت‌وگو با «شهروند» به این مسئله تأکید دارد که آموزش‌وپرورش برحسب قانون حمایت از افراد دارای معلولیت و قوانین موجود دیگر در آزمون‌های استخدامی‌اش سهم 3درصدی افراد دارای معلولیت را لحاظ می‌کند.
تابع قانون هستیم
«ما کاملا تابع قانون هستیم.» وزیر آموزش‌وپرورش 7مهرماه گفته بود؛ تا جایی که حق افراد دارای معلولیت باشد و براساس آنچه قانون حمایت از حقوق معلولان مشخص کرده، وظیفه داریم این افراد را استخدام کنیم، البته شغل معلمی قواعدی دارد که باید این قواعد را رعایت کرد. بنابرنظر «رضامراد صحرایی» افراد دارای معلولیت برای استخدام در مدارس استثنایی کشور در اولویت قرار دارند و به کارگیری افراد دارای معلولیت، قطعا در آموزش‌وپرورش مطابق قانون اتفاق می‌افتد و مشکلی از نظر ما وجود ندارد. به‌گفته «صحرایی» امسال هم روند استخدام افراد در آموزش‌وپرورش تقویت و بیشتر شده است: «البته به کیفیت آموزش دوچندان تأکید داشته‌ایم. درخصوص استخدام افراد دارای معلولیت هم ما کاملا تابع قانون هستیم تا جایی که حق افراد دارای معلولیت باشد و براساس آنچه قانون حمایت از حقوق معلولان مشخص کرده، وظیفه داریم این افراد را استخدام کنیم.»
مجازات تعزیری جزای نقدی درجه 5تا 8در انتظار متخلفان
قوانین، دولت را مکلف کرده‌اند حداقل 3درصد از مجوزهای استخدامی(رسمی، پیمانی، کارگری) دستگاه‌های دولتی و عمومی اعم از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها و نهادهای عمومی و انقلابی و دیگر دستگاه‌هایی که از بودجه عمومی کشور استفاده می‌کنند، به افراد دارای معلولیت واجد شرایط اختصاص دهد؛ به جز موارد ذکر شده در بندهای (ت) و (ث) ماده (11) این قانون.بندهای (ت) و (ث) ماده (11) این قانون، دولت را مکلف کرده جهت ایجاد فرصت‌های شغلی برای افراد دارای معلولیت تسهیلات ذیل را فراهم کنند؛ 30درصد از پست‌های سازمانی تلفنچی (اپراتور تلفن) دستگاه‌ها، شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی به افراد نابینا و کم‌بینا و افراد دارای معلولیت جسمی، حرکتی اختصاص یابد، البته طبق این بندها 30درصد از پست‌های سازمانی متصدی دفتری و ماشین‌نویسی دستگاه‌ها، شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی به افراد دارای معلولیت جسمی، حرکتی اختصاص باید بیابد. اگرچه قانون حمایت از حقوق معلولان، سازمان اداری و استخدامی کشور را موظف کرده نسبت به تخصیص این سهمیه استخدامی برای افراد دارای معلولیت اقدام و بر رعایت آن نظارت کند. طبق قانون حمایت از حقوق معلولان، متخلفان حسب مورد با حکم مراجع ذی‌صلاح به مجازات تعزیری جزای نقدی درجه 5تا 8موضوع ماده (19) قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1/02/1392انفصال موقت یا دائم از خدمات عمومی، تنزل مقام یا محرومیت از انتصاب به پست‌های حساس و مدیریتی یا اخراج از نهاد یا سازمان متبوع محکوم می‌شوند.
صلاحیت تشخیص توانایی به‌عهده سازمان بهزیستی است
«سجاد صدیقی»، مشاور وزیر و مدیر پروژه‌های استخدامی وزارت آموزش‌وپرورش، مرداد 1402در توضیح استخدام افراد دارای معلولیت مشمول بهره‌برداری از سهمیه در آزمون استخدامی آموزگاری گفته بود؛ «با احتساب سهمیه استخدام 3درصد معلولان در آزمون‌های استخدامی، 800نفر از طریق آزمون استخدامی آموزگاری در آموزش‌وپرورش جذب می‌شوند.» اگرچه تیر1401مسئول دبیرخانه کمیته هماهنگی و نظارت بر اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان سازمان بهزیستی کشور اعلام کرده بود؛ «یکی از مشکلات در رابطه با سهمیه 3درصدی استخدام افراد دارای معلولیت، ماده 42قانون مدیریت خدمات کشوری است.» به‌گفته «منصور الله‌وردی» ماده 42قانون مدیریت خدمات کشوری، استخدام را مشروط به سلامت جسمی و روانی کرده است: «بند «ز» ماده 42قانون مدیریت خدمات کشوری، آیین‌نامه اجرایی دارد که به دستگاه‌ها ابلاغ شده و براساس بند 5آیین‌نامه اجرایی بند «ز» ماده 42این قانون، استخدام افراد دارای معلولیت به شرط آنکه به تشخیص سازمان بهزیستی کشور، معلولیت مانع از مأموریت کاری آنها نباشد، بلامانع است.» هرچند به‌گفته «الله‌وردی» صلاحیت تشخیص توانایی احراز پستی که فرد دارای معلولیت در آن قبول شده، برعهده سازمان بهزیستی است: «هیچ دستگاهی نمی‌تواند فرد دارای معلولیت را به جرم ناتوانی و معلولیت رد کند، مگر اینکه بهزیستی براساس معاینات جسمانی، این ناتوانی را تأیید کند.»
تنها 38درصد معلولان آمریکا شاغل‌اند
سازمان جهانی بهداشت سال 2021طی گزارشی اعلام کرد: «بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان با نوعی از معلولیت به زندگی خود ادامه می‌دهند. تعداد افراد معلول در جهان از مرز یک میلیارد نفر فراتر رفته و تقریبا از هر 5معلول، 4نفر در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.» بنابر داده‌های سازمان ملل، 80درصد از یک‌میلیارد معلول در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند، این در حالی است که تقریبا 46درصد از جمعیت معلول را افراد 65سال و بالاتر تشکیل می‌دهند. طبق این داده‌ها از هر 5زن، یک زن در بخشی از زندگی خود دچار معلولیت می‌شود. از سوی دیگر گفته می‌شود افراد ناتوان 4تا 10برابر بیشتر در معرض خشونت قرار می‌گیرند.در میان کشورهای جهان طبق بررسی‌های سازمان ملل متحد، عراق بیشترین شمار معلولان در جهان را به‌خود اختصاص داده است، اگرچه طبق آمارها در آمریکا افراد با ناتوانی جسمانی اغلب مشکل اشتغال و فقر دارند. به گزارش مجله science محققان دانشگاه کرنل آمریکا اعلام کردند؛ از بین افراد ناتوان جسمی که در سنین کار(21تا 64سال) قرار دارند، تنها 38درصد در مشاغل مختلف مشغول به‌کار هستند. این آمار نشان می‌دهد دولت آمریکا در تامین مشاغل برای افراد ناتوان جسمانی دچار ضعف است.
1439نفر؛ سهمیه افراد دارای معلولیت از استخدام‌های 1402
«همه امورات اجرای آزمون اختصاصی افراد دارای معلولیت انجام شده است.» رئیس سازمان بهزیستی دوم مهرماه 1402گفته بود؛ «سازمان اداری و استخدامی تأیید کرده و اگر سازمان برنامه و بودجه تأیید نهایی کند، در سال 1402، بیش از سه هزار و 800فرد دارای معلولیت که شرایط لازم را دارند، می‌توانند در آزمون اداری و استخدامی شرکت کنند و جذب دستگاه‌های مرتبط با موضوع بشوند.» اگرچه 27شهریور 1402مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌ها و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از اختصاص سهمیه یک‌هزار و 439نفری در مجوزهای استخدامی به معلولان در سال‌جاری خبر داده بود.«افروز صفاری‌فرد» ضمن ارائه آماری از میزان استخدام افراد دارای معلولیت از 3درصد قانون استخدامی طی 6سال گذشته، گفته بود؛ «به‌دنبال اجرای قانون، در سال 1395، 182نفر، در سال 1396، 78نفر، در سال 1397، 89نفر، در سال 1398، 333نفر در سال 1399، 807نفر جذب و استخدام شدند. در سال 1400آزمونی برگزار نشد و در سال 1401، 528نفر جذب شدند.» بنابرنظر مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌ها و تلفیق اجتماعی بهزیستی کشور، برای سال 1402، سهمیه افراد دارای معلولیت از استخدام‌ها یک‌هزار و 439نفر است.
30نفر از هزار نفر استخدامی، افراد دارای معلولیت هستند
«متولی استخدام، خود وزارتخانه است. سازمان مدارس استثنایی متولی بحث استخدام و امور اداری معلم‌ها نیست.» رئیس سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «آموزش‌وپرورش برحسب قانون حمایت از افراد دارای معلولیت و قوانین موجود دیگر در آزمون‌های استخدامی‌اش سهم 3درصدی افراد دارای معلولیت را لحاظ می‌کند.» بنابرنظر «حمید طریفی‌حسینی» در آزمون استخدامی این 3درصد از طرف این وزارتخانه لحاظ شده است. «طریفی‌حسینی» در ادامه به «شهروند» می‌گوید: «این سهم 3درصدی در آزمون آموزگاری، آزمون متوسطه و هم آزمونی که برای مربی امور آموزش معلولان برگزار شده، درنظر گرفته شده است.»
به‌گفته رئیس سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی آزمون مربی امور آموزش معلولان از میان فارغ‌التحصیلان کار درمان و گفتار درمان جذب دارد که سهم 3درصدی افراد دارای معلولیت را مدنظر قرار داده است: «هزار نفر از طریق این آزمون جذب می‌شوند که 30نفر آنها دارای افراد دارای معلولیت هستند، البته یک 25درصد و یک 5درصد هم برای خانواده شهدا و ایثارگران مدنظر قرار می‌گیرد. اینها سهمیه‌هایی هستند که قانونی‌اند و در آزمون‌های استخدامی باید لحاظ شوند.»
آموزش‌وپرورش، هماهنگ با بهزیستی عمل می‌کند
به‌گفته رئیس سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی، وزارت آموزش‌وپرورش حتی در حیطه محله و... با بهزیستی هماهنگی‌هایی را انجام می‌دهد زیرا تا زمانی که سازمان بهزیستی تأیید ندهد، سازمان استخدامی و اداری اجازه انتشار دفترچه استخدامی را نمی‌دهد. «حمید طریفی‌حسینی» به «شهروند» می‌گوید: «افراد دارای معلولیت که در آزمون‌های استخدامی شرکت می‌کنند در یک فرآیند رقابتی قرار می‌گیرند و باید نمره علمی مدنظر را کسب کنند. درواقع این شرکت‌کنندگان باید با سایر شرکت‌کنندگان سهمیه خودشان رقابت کنند و نمره و شایستگی مدنظر یک معلم را کسب کنند تا جذب این وزارتخانه شوند.» رئیس سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی به «شهروند» می‌گوید: «هم‌اکنون حدود 600فرد دارای معلولیت جسمی، حرکتی، ناشنوا، کم‌بینا و... در مدارس استثنایی کشور در حال خدمت هستند. این افراد در سال‌های گذشته جذب آموزش‌وپرورش شده‌اند.»