[ شهروند ] در شرایطی که حدود سه هفته برای معرفی نماینده سینمای ما به رقابت اسکار بهترین فیلم بین‌المللی زمان باقی است، به نظر می‌رسد که سینمای ایران امسال کار سختی برای انتخاب و معرفی نماینده‌اش به اسکار دارد و به‌عبارت بهتر، با توجه به اسامی فیلم‌هایی که تاکنون روی پرده رفته‌اند، گزینه‌های زیادی برای معرفی در اختیار ندارد. نکته مهم در این میان اینکه اعضای هیأت انتخاب نماینده سینمای ایران در اسکار نیز -طبق اخبار و گزارش‌های موجود- جلسات خود را آغاز نکرده‌اند. این در حالی است که موضوع انتخاب نماینده سینمای ایران در اسکار همه‌ساله با حاشیه‌ها و حرف و حدیث‌های زیادی همراه بوده و انتظار می‌رفت در دوره جاری خبری از چنین جنجال‌هایی نباشد. اما حالا با چنین تأخیرهایی به‌نظر می‌رسد امسال هم در بر همان پاشنه همیشگی خواهد چرخید. مطلبی که در ادامه می‌آید، نگاهی گذرا و کلی است به قوانین و مقررات حضور در این رقابت و آثاری که می‌توانند از فرصت و شانس معرفی به‌عنوان نماینده سینمای ایران در رقابت اسکار بهترین فیلم بین‌المللی بهره‌مند باشد.
درحالی‌که بیش از سه هفته به موعد معرفی نمایندگان کشورهای مختلف برای رقابت در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی اسکار 2024باقی نمانده، اما نه‌تنها کمیته انتخاب فیلم ایرانی برای معرفی به آکادمی اسکار هنوز فعالیت خود را به‌صورت جدی آغاز نکرده، بلکه از آن مهم‌تر، به‌نظر می‌رسد برخلاف سالیان گذشته که شاهد رقابتی گرم در این حیطه بودیم، امسال سینمای ایران گزینه‌های چندان قدرتمندی برای معرفی به آکادمی و رقابت با نمایندگان کشورهای دیگر ندارد.
بر اساس قوانین اسکار، کشورهایی که متقاضی ارسال فیلم برای رقابت در بخش بهترین فیلم بین‌المللی اسکار هستند، باید فیلم‌های خود را تا سه هفته دیگر به اسکار معرفی کنند. به‌عبارت بهتر، طبق قوانین و شرایط آکادمی اسکار، مهلت معرفی نمایندگان کشورهای مختلف برای رقابت در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی اسکار 2024 سوم اکتبر 2023 (11مهر ماه 1402) است. سینمای ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و تا حدود سه هفته دیگر باید نماینده‌ای را -که در فاصله زمانی اول دسامبر 2022 (۱۰ آذر ۱۴۰۱) تا ۳۱ اکتبر ۲۰۲۳ (۹ آبان ۱۴۰۲) حداقل هفت روز به‌صورت پیاپی اکران تجاری و همراه با بلیت‌فروشی داشته- به آکادمی اسکار معرفی کند. اما نکته مهم، دشواری آشکاری است که به نظر می‌رسد امسال کمیته انتخاب فیلم برای معرفی به آکادمی اسکار با آن مواجه است. در این زمینه به سهولت مشخص است که از میان حدود ۳۰ فیلمی که در بازه زمانی تعیین‌شده اکران شده‌اند و امکان بررسی دارند، فقط تعداد انگشت‌شماری حائز شرایط رقابت و دارای شانس موفقیت در این رویداد هستند.
یک تفاوت عمده
همه‌ساله در چنین زمانی رقابت سنگین و پرحاشیه‌ای میان فیلم‌های مختلف برای معرفی به‌عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار برقرار بود و شورای منتخب باید از بین چندین و چند فیلم، یک اثر را به‌عنوان نماینده -با جار و جنجال و دعواها و انتقادهای فراوان- معرفی می‌کرد. هیأت انتخاب اما امسال برای معرفی فیلم ایرانی گزینه‌های چندانی ندارد. در حقیقت از میان نزدیک به سی و چند فیلمی که از پاییز گذشته تا امروز روی پرده سینماها آمده‌اند، کمتر می‌توان به فیلمی برخورد که هم شرایط زمانی اکران را داشته باشد، هم پیشتر در مراسم و جشنواره‌های هنری حضور موفقی به ثبت رسانده باشد و هم اینکه در صورت معرفی به اسکار توان، شایستگی یا حداقل تناسب لازم برای دیده شدن و جلب توجه اسکار را داشته باشد.
برای اجتناب از کلی‌گویی، به‌طور مشخص باید به این واقعیت آماری اشاره کرد که در یک سال گذشته تعداد قابل توجهی از فیلم‌های اکران‌شده کمدی‌هایی بوده‌اند که صرفا برای طیف خاصی از مخاطب ایرانی -و یک جامعه هدف که تنها و تنها دنبال وقت‌گذرانی و خندیدن در سینماست- ساخته شده‌اند. بخش قابل توجهی از فیلم‌های غیرکمدی هم متعلق به طیف موسوم به فیلم‌های کم‌هزینه هنر و تجربه بوده‌اند که از نظر صناعت و هنرمندی توان رقابت با نمایندگان کشورهای دیگر را ندارند. در این میان البته فیلم‌هایی هم هستند که اگرچه ممکن است بتوانند در رقابت انتخاب برای معرفی به‌عنوان نماینده ایران قرار بگیرند، اما از فاکتورهای مهمی چون اکران جهانی، اشتهار جشنواره‌ای و البته داشتن پخش‌کننده خارجی -که شانس موفقیت فیلم‌ها را افزایش می‌دهد- بی‌بهره‌اند.
کدام فیلم‌ها؟!
همان‌طور که گفته شد، تنها فیلم‌هایی می‌توانند به‌عنوان نماینده کشور به آکادمی اسکار معرفی شوند که حداقل دو هفته روی پرده سینما رفته باشند. مشکل بزرگ سینمای ما، اما در این میان این است که از آذرماه سال گذشته فیلمی روی پرده نداشته که هم حضور جشنواره‌ای موفقی داشته باشد و هم از ارزش و اهمیت و شایستگی لازم برای دیده شدن و جلب توجه داوران اسکار برخوردار باشد. از آن سو، شماری از فیلم‌های ایرانی هم که در فستیوال‌های خارجی موفق بوده‌اند، یا تاکنون در ایران روی پرده نرفته‌اند یا با قواعد و قوانین داخلی کشور هم‌خوان نبوده‌اند و به نظر هم نمی‌رسد که به این زودی مشکلات‌شان قابل حل و رفع باشد.
اما اسامی فیلم‌هایی که هم از حداقل‌های لازم بهره‌مندند و هم اینکه معرفی‌شان به‌عنوان نماینده سینمای کشور منع قانونی ندارد، با مروری گذرا بر فیلم‌هایی که از آذر گذشته روی پرده آمده‌اند، مشخص می‌شود. در واقع، اگر بخواهیم به‌طور مشخص به فیلم‌هایی که شانس معرفی به اسکار را دارند، اشاره کنیم، باید گفت که علاوه بر کمدی‌هایی از جنس «فسیل»، «شهر هرت»، «آهنگ دونفره» و چند فیلم دیگر از این نوع، از ابتدای پاییز گذشته تا حال حاضر فیلم‌هایی چون «بعد از رفتن»، «آخرین تولد»، «بی‌مادر»، «پرونده باز است»، «تصور»، «دست‌انداز»، «دسته دختران»، «ستاره‌بازی»، «ستون ۱۴»، «سه‌کام حبس»، «شهرک»، «غریب»، «کت‌چرمی»، «مصلحت»، «نگهبان شب» و «ملاقات خصوصی» روی پرده آمده و تا حدودی هم مورد توجه قرار گرفته‌اند. از این فهرست هم البته می‌توان فهرست کوچک‌تری را استخراج کرد که ارزش و اهمیت سینمایی بیشتر و البته تناسب بیشتری با سلیقه و ذائقه اسکار داشته باشد که از این نظر می‌توان گفت که سینمای ایران امسال برای اسکار تنها و تنها «ملاقات خصوصی»، «غریب»، «سه‌کام حبس» و «نگهبان شب» را دارد که البته در این میان «سه‌کام حبس» را هم می‌توان به‌دلیل محلی بودن موضوع و مسائل مطرح شده از این فهرست خط زد. این یعنی از همین حالا هم می‌توان گفت که «ملاقات خصوصی»، «غریب» و «نگهبان شب» برای ورود به رقابت اسکار به رقابت با هم برمی‌خیزند و البته به سیاق اغلب سال‌های اخیر به جایی نیز نخواهند رسید و شاید نهایتا خود را تا 15فیلم نهایی بالا بکشند!
سینمای انقلابی در اسکار
در شرایطی که جز نماینده سال گذشته ایران، «جنگ جهانی سوم» به کارگردانی هومن سیدی، در یک سال گذشته سینمای رسمی ایران حضور چندان موفقی در جشنواره‌های جهانی نداشته، شنیده می‌شود که مدیران فرهنگی با کلیدواژه سینمای انقلابی به‌دنبال معرفی نماینده سینمای ایران هستند و این امر هم از آنجا که تاکنون سینمای ایران در اسکار به جز دو فیلم اصغر فرهادی به نتیجه چندانی نرسیده، فشار چندانی روی سینمای ایران نخواهد داشت. از این نظر گفته می‌شود که در رقابت انتخاب به‌عنوان نماینده سینمای ایران، فیلم‌هایی چون «غریب» محمدحسین لطیفی، «مصلحت» حسین دارابی، «نگهبان شب» رضا میرکریمی، «دسته دختران» منیر قیدی، «ملاقات خصوصی» امید شمس و البته «کت‌چرمی» حسین میرزامحمدی رقابت سنگینی با هم خواهند داشت.
نمایندگان ایران در اسکار
درحالی این روزها در تب‌وتاب معرفی نماینده سینمای ایران به سر می‌بریم که تاکنون در 28دوره‌ای که ایران در اسکار نماینده داشته، سینمای ایران تنها موفق به سه نامزدی اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان و یک نامزدی اسکار بهترین فیلمنامه شده که این نیز به دریافت دو اسکار برای اصغر فرهادی انجامیده است. علاوه بر «فروشنده» و «جدایی» اصغر فرهادی، «بچه‌های آسمان» مجید مجیدی دیگر فیلم ایرانی نامزد اسکار بوده است. هر دوی این فیلمسازان تاکنون رکورددار معرفی به‌عنوان نماینده سینمای ایران هستند و در این میان مجید مجیدی شش بار و اصغر فرهادی نیز پنج بار به‌عنوان نماینده سینمای ایران معرفی شده‌اند. رضا میرکریمی، نرگس آبیار و وحید جلیلوند نیز از دیگر فیلمسازانی هستند که تاکنون به اسکار معرفی شده‌اند.
کدام فیلمسازان؟!
تاکنون به جز مجید مجیدی که با فیلم‌های «بچه‌های آسمان»، «رنگ خدا»، «باران»، «آواز گنجشک‌ها»، «محمد رسول‌الله» و «خورشید» در رقابت اسکار حاضر بوده، اصغر فرهادی با فیلم‌های «درباره الی»، «جدایی»، «گذشته»، «فروشنده» و «قهرمان» پنج بار نماینده سینمای ایران در رقابت اسکار بوده است. رضا میرکریمی با «خیلی دور، خیلی نزدیک» و «امروز» دیگر فیلمسازی است که بیش از یک‌بار نماینده ایران در اسکار بوده است. «دایره مینا»ی داریوش مهرجویی، «زیر درختان زیتون» عباس کیارستمی، «بادکنک سفید» جعفر پناهی، «من ترانه 15سال دارم» رسول صدرعاملی، «نفس عمیق» پرویز شهبازی، «کافه ترانزیت» کامبوزیا پرتوی، «میم مثل مادر» رسول ملاقلی‌پور، «بدرود بغداد» مهدی نادری، «نفس» نرگس آبیار و «بدون تاریخ بدون امضا»ی وحید جلیلوند نیز دیگر نماینده‌های ایران در اسکار بوده‌اند.