[ لیلا مهداد] تهران صاحب تراموا می‌شود؛ البته ظرف 2سال آینده. پیش‌بینی‌ها از سرمایه 20میلیون یورویی برای این پروژه خبر می‌دهند. پروژه‌ای که به‌گفته مدیرعامل شرکت صنایع الکترونیک ایران، عملیات احداث آن در تهران از 19شهریور آغاز شده است. به‌گفته «دریادار امیر رستگاری»، آیین امضای تفاهمنامه همکاری مشترک بین شهرداری تهران و وزارت دفاع در ارتباط با فراهم کردن زمینه مشارکت در تأمین مالی، طراحی، ساخت و بهره‌برداری خطوط تراموای تهران در ستاد وزارت دفاع برگزار شده است. بنا بر نظر «رستگاری»، براساس این تفاهمنامه خط یک تراموای تهران حد فاصل میدان آزادی تا سه‌راه تهرانپارس با همکاری سازمان صنایع الکترونیک ایران و شهرداری تهران انجام خواهد شد. به‌گفته «رستگاری»، این خط حدود 34کیلومتر طول دارد که با 28رام قطار تردد خواهد داشت: «ظرفیتی حدود 55تا 56میلیون مسافر در سال را می‌تواند جابه‌جا کند.» بنابرنظر مدیرعامل شرکت صنایع الکترونیک ایران، تراموای آزادی -سه‌راه تهرانپارس برقی است، بنابراین در کاهش آلایندگی‌های سوخت‌های فسیلی در تهران مثمرثمر خواهد بود: «این خط در ظرفیت حمل‌ونقل خودرویی تهران با توجه به عرض کم ترامواها و افزایش پهنای خیابان برای عبور و مرور در خیابان آزادی، انقلاب و دماوند سهل‌تر خواهد شد.» به‌گفته «دریادار رستگاری»، عمر قطارهای تراموا حدود 30سال است، درحالی‌که عمر اتوبوس‌های «بی‌آرتی» حدود 10سال است. از این نظر راندمان افزایش یافته است. هرچند مهندس چمران، رئیس شورای شهر تهران در گفت‌وگو با روزنامه شهروند تأکید کرد، شهرداری برای اجرای این طرح نیازمند مصوبه شورای شهر است و قاعدتا آنچه اکنون در حال اجراست باید مراحل مطالعاتی این طرح باشد، نه مراحل اجرای آن.
کارهای بزرگی برای آسایش مردم شهر انجام خواهیم داد
افزایش سرعت نقل و انتقال، کاهش ترافیک، کاهش آلودگی هوا و.... مزیت‌هایی هستند که تراموا برای پایتخت خواهد داشت. به‌گفته وزیر دفاع، این وزارتخانه در راستای سیاست‌های دولت خدمتگزار و مردمی و تدابیر حکیمانه رئیس‌جمهوری محترم در مسیر انتقال دانش و فناوری به بخش‌های کشوری و خصوصی و انتقال تجربیات به این بخش‌ها و همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان تفاهمنامه‌ای را با شهردار انقلابی و خدمتگزار تهران درخصوص خط یک تراموای تهران امضا کرده است. بنابر نظر «امیر محمدرضا آشتیانی»، در این تفاهمنامه مواردی را عنوان کرده‌ایم که از آن جمله بخش‌های مهندسی، ترابری و سایر بخش‌هایی که می‌توانیم به شهرداری تهران کمک کنیم آورده شده است. این اقدام می‌تواند مزایای بسیار زیادی برای مردم تهران داشته باشد: «این مسیر را همان‌گونه که به مردم عزیزمان قول داده بودیم، ادامه خواهیم داد و کارهای بزرگی را با همکاری شهرداری تهران برای آسایش مردم در این شهر انجام خواهیم داد.»
از ابتدای دهه 80 تا امروز در سال 1402
«تراموا» رؤیای دور پایتخت و پایتخت‌نشینان است. رؤیایی که به ابتدای دهه 80برمی‌گردد؛ دوره‌ای که قرار بود قطارهای سبک در محدوده بازار تهران در راستای توسعه گردشگری شهری راه‌اندازی شوند. رؤیایی که زیر سایه مشکلات مالی و ظهور دغدغه‌های جدید از دستور کار مدیران شهری خارج شد. تراموا یا واگن برقی سال‌هاست که قرار است مشکل ترافیک و حمل‌ونقل پایتخت را حل کند. مردادماه بود که شهردار تهران خبر داد تهران صاحب تراموا می‌شود. اگرچه آبان سال گذشته هم شهردار تهران از آمدن تراموا به تهران گفته بود. «علیرضا زاکانی» مردادماه گفته بود که این خط از ترمینال شرق تا میدان آزادی به طول 18کیلومتر راه‌اندازی می‌شود. احداث تراموا مقرون به‌صرفه و صلاح است و سالانه حدود 55میلیون مسافر می‌تواند از طریق تراموا جابه‌جا شود. در همان برهه قرار بر این شد مطالعات و طرح تراموا به شورا برود.
مترو یا تراموا؟
«توسعه حمل‌ونقل عمومی اولویت ماست. تراموا اگر ایجاد شود روی ریل حرکت کرده و آلودگی ایجاد نمی‌کند، البته باید مطالعات دقیق این کار به شورا بیاید.» رئیس شورای شهر تهران گفته بود: «اما شهر ما پر از چهارراه است و اگر قرار باشد تراموا نیز با 8واگن به مانند اتوبوس‌های بی‌آرتی پشت چهارراه‌ها در ترافیک بمانند باید فکری به حال آن کرد، اما معتقدم باید مطالعات دقیقی در مورد تراموا انجام شود تا مثل مونوریل نشود.» «چمران» اعلام کرده بود: «ساخت هر کیلومتر مترو 1200میلیارد تومان هزینه نیاز دارد و ممکن است شهرداری نتواند آن را تامین کند، اما با همین مبلغ می‌شود سیستم حمل‌ونقل مکمل اتوبوس را راه‌اندازی کرد. البته با این حال اولویت ما مترو است؛ هرچند تراموا نیز می‌تواند حجم بالایی از مسافر را جابه‌جا کند، اما این جابه‌جایی به اندازه مترو نیست و این موضوع باید در نظر گرفته شود که در خیابان‌هایی که تقاطع‌های متعدد دارد، نمی‌توان تراموا را اجرا کرد، البته با این حال اجرای تراموا نیاز به بررسی دقیق دارد.» پرویز سروری، نایب‌رئیس شورای اسلامی شهر تهران، هم گفته بود: «شورا و شهرداری در موضوع حمل‌ونقل از هر ظرفیتی که بتواند گشایش ایجاد کند، استفاده خواهد کرد تا بتوانیم در حوزه حمل‌ونقل شبکه متصلی داشته باشیم.»
هر مُد حمل‌ونقل جدید باید مصوبه شورای‌عالی ترافیک را اخذ کند
«در حالت کلی هر مُد حمل‌ونقل جدیدی که بخواهد در تهران فعال شود باید در وهله اول مصوبه شورای‌عالی ترافیک را اخذ کند و بعد از آن باید از شورای شهر تهران مصوبه بگیرد تا قابلیت اجرا پیدا کند.» عضو کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر تهران گفته بود: «در دوره‌های قبل چند نمونه اتوبوس‌های سه کابین وارد شد که تست‌هایش را انجام داد و می‌توانیم به جای تراموا در مورد ورود این اتوبوس‌ها تمرکز کنیم.» «علی‌اصغر قائمی» اعلام کرده بود: «در حالت کلی مسئولان می‌توانند از مدهای مختلف حمل‌ونقلی بهره بگیرند، اما باید منابع آن را تامین و مراحل قانونی را نیز طی کنند و در مورد تراموا مباحث فنی و تخصصی باید بررسی شود.» «قائمی» پیشنهاد داده بود: «خب به جای این تراموا، بیاییم اتوبوس دو و سه کابین خریداری و در خطوط استفاده کنیم، که نه زیرساخت و نه ریل می‌خواهد.» رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر هم به راه‌اندازی تراموا واکنش نشان داده و گفته بود: «در تهران بیش از آنکه نیازمند یک مد حمل‌ونقلی جدید باشیم، نیازمند تخصیص منابع برای تأمین قطعات یدکی و تعمیرات و بعد از آن خرید واگن‌های جدید مترو هستیم.» «جعفر تشکری‌هاشمی» اعلام کرده بود: «تراموا تقریبا به لحاظ ظرفیت جابه‌جایی هم‌سطح با اتوبوس است و به‌عبارتی نمی‌توانیم برای ظرفیتی بیشتر از اتوبوس روی تراموا حساب باز کنیم، چه بسا به‌دلیل محدودیت‌های تراموا به نسبت اتوبوس حتی میزان جابه‌جایی مسافر آن کمتر است. پس وقتی می‌توانیم با وسیله حمل ونقل ارزان همچون اتوبوس جابه‌جایی مسافر داشته باشیم، هیچ دلیلی وجود ندارد که به سمت مد حمل‌ونقلی مشابه اتوبوس اما با قیمت چند ده برابر شبکه اتوبوسرانی برویم.»
مطالعات تراموا و قطار سبک شهری از سر گرفته شده
«در سال‌های گذشته مطالعات مفصلی در مورد حمل‌ونقل همگانی در تهران انجام شده و باید در بازه‌های زمانی 10ساله این طرح جامع به‌روزرسانی و بهنگام‌سازی شود که آخرین طرح جامع حمل‌ونقل مصوب، مربوط به سال 1390است و در سال 1401طرح جامع جدید را به وزارت کشور ارائه کردیم تا در شورای‌عالی ترافیک کشور آن را بررسی کنند.» به‌گفته معاون مطالعات سازمان حمل‌ونقل و ترافیک سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، شبکه مترویی مورد تأیید و تصویب وزارت کشور قرار گرفته و شبکه قطار سبک شهری که تراموا جزیی از این سیستم است ذیل طراحی شبکه حمل‌ونقل ریلی مورد توجه قرار گرفته است. «علی نادران» گفته بود: «مدنظر ما تراموای مدرنی است که دو یا سه واگن پشت هم در حال حرکت هستند و ظاهر آن شبیه قطارهای مترو اما کوچک‌تر است که مطالعات چند خط قطار سبک شهری شناسایی شده است. منتهی مطالعات آن در گذشته بنا به دلایلی ادامه پیدا نکرد و اخیرا با توجه به افزایش هزینه‌های سیستم‌های ریلی زیرزمینی و کمک به شبکه مطلوب متروی تهران که استخوان‌بندی پایتخت است، مطالعات تراموا و قطار سبک شهری از سر گرفته شده است.»
خبر شروع عملیات احداث تراموا صحت ندارد
«این خبر صحت ندارد. تفاهمنامه‌ای میان وزارت دفاع و شهرداری منعقد شده که بیشتر جنبه بررسی و مطالعه دارد و اصلا بحث شروع عملیات نیست.» یکی از اعضای شورای شهر تهران تیتر «عملیات احداث تراموا در تهران آغاز می‌شود» را اشتباه می‌داند. «ناصر امانی» به «شهروند» می‌گوید: «رئیس کمیسیون حمل‌ونقل با معاون حمل‌ونقل شهرداری صحبت‌هایی داشت. ایشان اذعان داشتند اصلا این خبر صحت ندارد و تنها در حد تفاهمنامه‌ای است که دوطرف بررسی‌هایی در این حوزه داشته باشند، ظرفیت‌های‌شان را مشخص کنند، مطالعات لازم را داشته باشند تا مشخص شود تهران اصلا امکان این مد حمل‌ونقل را دارد یا خیر.» بنابرنظر «امانی»، این مسئله مراحل طولانی دارد که تا زمانی که طی نشود، اجرایی نخواهد شد. به‌گفته این عضو شورای شهر، اگر جمع‌بندی‌ها به راه‌اندازی تراموا برسد باید شورا آن را تصویب کند، هرچند برآوردها از 20میلیون یورو هزینه این پروژه خبر می‌دهد. «امانی» می‌گوید به شخصه معتقدم تهران چنین ظرفیتی ندارد؛ به‌دلیل تقاطع‌های متعددی که در شهر داریم، هرچند کارشناسان باید در این زمینه اظهارنظر کنند.
وقتی زیرساخت‌ها و ظرفیت مترو را داریم چرا تراموا؟
«اگر شدنی، به‌صرفه و به صلاح بود، حتما در دوره‌های گذشته انجام می‌شد.» به‌گفته رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای پنجم شهر تهران، در دوره قالیباف و حناچی بحث تراموا مطرح شد بود. «محمد علیخانی» به «شهروند» می‌گوید: «در هر دو دوره پیشنهاد بررسی‌ها و مطالعاتی به خود دید و در نهایت ایراداتی به آن وارد شد که طرح کنار گذاشته شد.» به‌گفته «علیخانی»، ما دو خط 4و 2 مترو را داریم: «دو خط شرقی، غربی که اگر از تمام ظرفیت آن استفاده شود بی‌شک مشکل این خطوط حل خواهد شد.»
بنا بر نظر رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای پنجم شهر تهران، در خط 4 به‌دلیل نبود واگن سرفاصله قطارها 6 دقیقه است. این در حالی است که این زمان در دنیا به 2 دقیقه می‌رسد. این زمان در خط 2 حدود 4 دقیقه است، بنابراین اگر به این دو خط مترو واگن اضافه کنیم این زمان‌ها کاهش پیدا کرده و به 2 دقیقه می‌رسد: «وقتی زیرساخت‌ها و ظرفیت مترو را داریم چرا از آنها به نحو احسن بهره نبریم؟»
به‌گفته «علیخانی»، تراموا روی زمین حرکت می‌کند، بنابراین در این خط جای بی‌آرتی را خواهد گرفت که این مسئله خود ایراداتی دارد: «واگن مترو یک‌میلیون دلار هزینه دارد، درحالی‌که واگن تراموا دو برابر یعنی 2میلیون دلار قیمت دارد.» رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای پنجم شهر تهران گفت: «تراموا با برق کار می‌کند. اگر بخواهیم برق را از بالای سر تراموا تامین کنیم منظر شهری به هم می‌ریزد، هرچند روش منسوخی در دنیاست. اگر از کف خیابان این برق تامین شود نیازمند هزینه بالا برای تامین امنیت آن هستیم. چون از کف خیابان ماشین‌ها و شهروندان تردد دارد و احتمال برق‌گرفتگی است. اگرچه سیستم برق از کف، سیستمی پیچیده با هزینه بالاست.»
توسعه مترو اولویت اول؛ خرید اتوبوس برقی اولویت دوم
به‌گفته «علیخانی»، ایراد بعدی به تراموا تجهیزات گران آن است: «تراموا دو و نیم یا 3واگن دارد که حدود 5میلیون دلار هزینه آن می‌شود. این در کنار هزینه برق و تامین زیرساخت‌های آن به رقم بالایی می‌رسد و این یعنی راه‌اندازی تراموا دوبرابر یک مترو هزینه‌بردار است.» طبق گفته «علیخانی» به «شهروند»، در دوره حناچی مسئله اتوبوس‌های برقی مطرح شده بود که جایگزین اتوبوس‌های گازوئیلی شوند تا هم حمل‌ونقل تسهیل شود و هم آلودگی کاهش یابد: «اتوبوس‌های برقی جایگزین مناسب‌تری برای تراموا هستند، چون نیازمند زیرساخت‌ها و هزینه‌های گزاف راه‌اندازی نیستند. اتوبوس برقی 300 تا 500هزار یورو هزینه می‌خواهد که اصلا قابل قیاس با هزینه بالای تراموا نیست. اگرچه دردسرهای خرابی ریل و تعمیرات تراموا را ندارد، چون ریل تراموا هرازچندگاهی نیازمند تعمیرات است که باید کل ریل کنده و تعمیر شود. این در حالی است که اگر اتوبوسی خراب شود به راحتی بوکسل و به تعمیرگاه اعزام می‌شود؛ درحالی‌که تراموا روی ریل باقی می‌ماند و تا تعمیر نشود آن خط بلااستفاده می‌شود.» به‌گفته «علیخانی»، اولویت اول، توسعه مترو باید باشد و اولویت دوم خرید اتوبوس برقی.