[شهروند] در حوالی دو سالگی دولت، در اولین روزهای هفته دولت، بهانه خوبی است برای پرداختن به وضعیت فرهنگ و هنر و تهیه گزارشی آماری در این زمینه. فضایی که به‌خصوص در چند وقت اخیر رویدادها و روزهای باشکوهی را از سر گذرانده؛ از برگزاری جشنواره‌هایی پررونق در حوزه‌های مختلف در اوج بحران اغتشاشات و کرونا و تحریم- از جشنواره‌های مختلف فجر و فیلم کوتاه تا نمایشگاه‌های کتاب و قرآن- تا هفت برابر شدن فروش فیلم‌های روی پرده و افزایش محسوس سالن‌های سینما و تئاتر و کنسرت‌های موسیقی که به‌تازگی گفته شده بیش از پنج‌هزار کنسرت موسیقی در این مدت برگزار شده است. اینها همه در شرایطی صورت‌گرفته که فضای فرهنگی کشور در این نزدیک به دو سال با بحران‌های چندگانه و پیچیدگی‌های صنفی و حتی سیاسی عدیده‌ای مواجه بوده است.
حالا در شرایطی که در حوالی دومین سالگرد آغاز به کار دولت به سر می‌بریم، به نظر می‌رسد که بهترین فرصت فرا رسیده تا عملکرد دولت سیزدهم در حوزه‌های فرهنگی و دستاوردها و احتمالا کمبودهای حاصل‌آمده را مرور کنیم.
سینما؛ موفقترین
بیراه نیست اگر بگوییم که سینما در میان هنرها و حوزه‌های دیگر فعالیت وزارت ارشاد، مطلوب‌ترین و قابل اتکاترین عملکرد را در دو سال اخیر داشته که تنها یکی از شواهد آن حضور بیش از ۳۰میلیون نفر در سالن‌های سینماست. این اما در حالی است که فضای فرهنگی کشور و به‌خصوص سینما به‌عنوان حساس‌ترین و جنجالی‌ترین فضای هنری در دو سال گذشته چالش‌هایی بی‌پایان و دشواری‌های بسیاری را از سر گذرانده که از مهم‌ترین‌هایشان می‌توان به تعطیلی‌های پشت‌سر هم فضاهای فرهنگی به دلیل شیوع همه‌گیری کرونا، بحران‌های اجتماعی و مسائل و دشواری‌های اقتصادی اشاره کرد. به دلیل چنین بحران‌هایی هم هست که این واقعیت که عملکرد سینمای ایران در مولفه‌هایی چون تولید فیلم با افت چندانی مواجه نشده، خود یک دستاورد قابل اتکا به شمار می‌آید.
از این نظر با اینکه دستاوردها و عملکردهای دولت را از جوانب بسیاری می‌توان به ارزیابی و بررسی نشست، اما مهم‌ترین جنبه آن که مورد تاکید سازمان سینمایی نیز قرار گرفته، افزایش سینماها و سالن‌ها و رسیدن به ۳۵۲ سینما و ۷۱۰ سالن است که دستاورد بزرگی به شمار می‌آید. این در حالی است که درست دو سال پیش، یعنی زمانی که سازمان سینمایی بر مسند کار آمد، تعداد سینماها و سالن‌های کشور ۲۷۷ سینما و ۵۴۱ سالن بود که به این معناست که در این نزدیک به دو سال 75 سینما و 169 سالن به چرخه اقتصادی سینماهای کشور افزوده شده است که با هر متر و معیاری عملکرد قابل قبولی به شمار می‌آید. به‌خصوص اگر در نظر آوریم که افزایش سالن‌ها و سینماها در تمام چهار دهه اخیر روند بطئی و آرامی داشته و به عنوان مثال از 229 سینما و 231 سالن در سال 1364 به آمار و ارقام آغاز کار دولت منتهی شده بود. به عبارت بهتر، در شرایطی که تعداد سینماها در حدود چهار دهه کمتر از 50 سینما و تعداد سالن‌ها هم در 40 سال به 350 سالن افزایش یافته بود، افزایش 75 سینما و 169 سالن به چرخه سینماهای کشور تنها در دو سال قابل توجه است.
اما نهادهای سینمایی در دو سال گذشته موفقیت‌های دیگری نیز داشتند. مهم‌ترین موفقیت را در این میان می‌توان عادی‌سازی وضعیت سینمایی کشور -بعد از نزدیک به سه سال تعطیلی و فعالیت نصفه‌نیمه کرونایی- عنوان کرد. در حقیقت سینما در دو سال اخیر موفق به تثبیت جایگاه و بازگشت به شرایط دوران پیش از کرونا شده و این در حالی است که در این میان رویدادهایی چون مسائل اجتماعی پاییز گذشته هم در کار بوده که اتفاقاتی چنین، سرعت هر تغییر و تحولی را می‌توانند کند کنند.
سینمای ایران در این مدت که از روی کار آمدن تیم جدید تصمیم‌سازان فرهنگی می‌گذرد -که خود از سابقه قابل اتکای فعالیت هنری و فرهنگی هم بهره‌مند بودند- دستاوردهای غیرقابل محاسبه و نامحسوس دیگری نیز مانند توسعه عدالت فرهنگی در مناطق مختلف کشور داشته و البته در این زمینه می‌توان به تاکید بر ضرورت احیای شورای‌عالی سینما با محوریت بالاترین مقامات کشور اشاره کرد که می‌توانند با انجام سیاستگذاری‌های دارای ضمانت اجرای کافی، سینما را گام‌ها به جلو حرکت دهند.
اما از منظر اقتصاد سینما هم در سال‌های اخیر رویدادهای امیدبخش زیادی روی داده. از جمله -همان‌طور که گفته شد- کمک به بازگرداندن سینما به دوران پیش از کرونا. در این زمینه می‌توان به نمایش ۲۸ فیلم در سال ۱۴۰۰ اشاره کرد که این فیلم‌ها نزدیک به 7میلیون مخاطب داشتند و با ۳۳۱هزار سانس یک گیشه ۱۵۵میلیارد تومانی را رقم زدند. این آمارها در سال 1401 چشمگیرتر هم بود و با نمایش 49 فیلم در ۶۵۴هزار سانس پای ۱۴میلیون و ۹۰۰هزار نفر برای تماشای این آثار به سینماها باز شد و یک گیشه داغ ۴۴۵میلیارد تومانی رقم خورد. این آمارها در سال‌جاری هم به این شکل بوده که تاکنون 21 فیلم برای 8میلیون و ۵۰۰هزار مخاطب روی پرده رفته و یک گیشه داغ ۳۶۵میلیارد تومانی را حاصل آورده، با اینکه سهم فیلم «فسیل» در این میان قابل توجه بوده است.
در مجموع، این آمارها را به این شکل می‌توان خلاصه کرد که در دوران مدیریت جاری سینما با اکران 98 فیلم پای ۳۰میلیون و ۴۰۰هزار نفر به سینما باز شده و ۹۶۵میلیارد تومان عایدی سینما از گیشه بوده است.
اوج‌گیری آرام موسیقی
اگر بگوییم که موسیقی سال گذشته سخت‌ترین سال را گذرانده، بیراه نگفته‌ایم. سالی که با تعطیلی ماه رمضان آغاز شد و بعد از تعطیلی ماه محرم و صفر نیز شرایطی پیش آمد که تا ششم بهمن‌ماه تقریبا هیچ کنسرتی روی صحنه نرفت. با این حال، در دو سال اخیر دستاوردهای آماری اندکی حاصل نیامده است. از صدور مجوز برای حدود ۵هزار کنسرت و آلبوم موسیقی گرفته تا برگزاری جشنواره موسیقی فجر با حضور بیش از ۲هزار هنرمند. هم‌زمان دستاوردهای نامحسوس هم کم نبوده‌اند که از بین آنها می‌توان ثبت موسیقی نواحی ایران در میراث زنده ناملموس و تدوین سند ملی موسیقی کشور را نام برد.
اما همان‌گونه که گفته شد در بحث مجوزها و اجراها -به‌رغم تعطیلی تقریبا 6 ماهه موسیقی- آمارهای قابل ذکر زیادی حاصل آمده است. از جمله برگزاری ۶۰۶ اجرا در تهران که البته این آمار در سراسر کشور به ۳هزارو۹۱۳ اجرا رسید. امسال نیز در چهار ماه نخست ۷۲۸ اجرا صورت گرفته تا مجموع اجراهای یک سال اخیر کشور به عدد ۴هزارو۶۴۱ اجرا رسیده باشد. در این میان، در سال گذشته برای ۱۷۰ آلبوم موسیقی نیز مجوز صادر شده است که یعنی مجموع مجوزهای کنسرت و آلبوم را در یک سال اخیر بیش از ۴هزارو۸۱۱ مجوز می‌توان عنوان کرد. نکته جالب این است که در میان اجراهای موسیقی، بعد از تهران که با ۶۰۶ اجرا بیشترین کنسرت‌ها را میزبانی کرده، استان اصفهان با ۲۱۸ اجرا پیشتاز بقیه شهرهای کشور بوده. آمارهایی قابل اتکا که البته در صورتی که آن تعطیلی 6 ماهه روی نمی‌داد، می‌توانست درخشان‌تر هم باشد. البته در این میان، در حوزه موسیقی و به خصوص صدور مجوز کنسرت انتقاداتی نیز وجود داشته است. از جمله اینکه بیشتر این مجوزها برای کنسرت‌های پاپ بوده و سایر گونه‌های موسیقی از قبیل موسیقی سنتی، اقوام و تلفیقی موفق به اجراهای چندانی نشده‌اند.
تئاتر در متن زندگی مردم
در تئاتر نیز در این مدت آمار و ارقام قابل توجهی به ثبت رسیده و به عنوان مثال در این مدت زمان نزدیک به دو سال، بیش از 7هزار و ۶۰۰ عنوان نمایشی تولید شده و بیش از ۶۲هزار اجرا برای حدود 4میلیون مخاطب را نیز شاهد بوده‌ایم. دستاوردهای فرهنگی دو سال اخیر البته به روایت خود اداره هنرهای نمایشی مواردی نامحسوس و غیرقابل محاسبه- مانند حمایت از جشنواره‌های تئاتری- را نیز شامل است.
در این مدت، اما ۷هزارو۶۰۳ عنوان نمایش در ۶۲هزار و ۱۹۶ بار اجرا نشان‌دهنده گردش پرشتاب چرخ تئاتر کشور بوده. در این میان، حدود 4میلیون نفر نیز به تماشای این نمایش‌ها نشسته‌اند. با این حال، انتشار ۳۱ عنوان کتاب، ۲۲ مجله نمایش و پنج فصلنامه نمایش حکایت از تلاش‌های تئوریک در زمینه تئاتر نیز بوده. مانند حمایت از جشنواره‌های متعدد تئاتری از قبیل چهلمین و چهل‌ویکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، جشنواره تئاتر دینی صاحبدلان با حضور حدود ۵۰ مهمان خارجی از چهار گروه نمایشی، نوزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران- مبارک با اجرای ۵۹ نمایش صحنه‌ای و حضور بیش از ۷۰۰ هنرمند و البته برپایی جشنواره‌های موضوعی مختلف که تئاتر را تا شهرهای مختلف کشور توسعه داده‌اند.
در این مدت، در حوزه رویدادهای فرهنگی نیز اتفاقات قابل ذکری روی داده است. در واقع، در سال سخت گذشته نهایت تلاش به انجام رسید تا رویدادهای از پیش تعیین‌شده، در تاریخ مقرر خود برگزار شده یا به نتیجه برسند. این ثبات قدم سبب شد تا طی یک سال گذشته، رویدادهایی چون نشان ملی و آزمون مهارت‌های هنری و جامع فرهنگ و هنر با بیش از ۴۲ هزار نفر برگزار شود. همچنین در این سال، تدوین استانداردها و تالیف کتب درسی در رشته کاردانش با قدرت بیشتری به انجام رسید. همکاری و تفاهم‌نامه با بنیاد برکت برای رویداد هنر برای همه و وام برای برگزیدگان آزمون مهارت‌ها و جامع نیز از دیگر اقدامات قابل توجه اداره کل هنرهای نمایشی به حساب می‌آید.از دیگر رویدادهای برگزار شده طی یک سال اخیر می‌توان به جشنواره تئاتر فجر، صاحبدلان (بخش ملی)، نمایش کودک و نوجوان، جشنواره شهروند لاهیجان، فتح خرمشهر، تئاتر رضوی طی سال گذشته و صاحبدلان (بین‌الملل)، قدمگاه، آیینی سنتی، پانتومیم زنجان، خیابانی مریوان و کودک و نوجوان اشاره کرد. اتفاق مهمی که طی سال گذشته رخ داد، ۳۰۰ مورد حمایت از گروه‌های نمایشی بوده است که کمک بزرگی به احیای گروه‌های نمایشی و فعالیت حرفه‌ای آنها روی صحنه کرد. رویکردی که طی سال جاری نیز با قدرت انجام می‌شود تا مظلومیت هنر نمایش و فعالان این شاخه اصیل از هنر، محدودیتی در فعالیت‌های آنها ایجاد نکند.