| مهندس فرید حنیفی* |
«نورپردازی» و «نورآرایی» دو معنا و مفهوم کامل و متفاوتی از یکدیگر دارند و باید با دو نگاهِ متفاوت به آنها نگاه شود؛ اتفاقی که معمولا در نگاهِ غیرکارشناسی به آن توجهی نمی‌شود. در نورآرایی از مبلغ نور، به‌عنوان منبع زیبایی استفاده می‌شود. اتفاقی که معمولا با نصب ریسه‌ها، شلنگ‌های نوری و وسایلی از این دست انجام می‌شود و نمونه‌هایش را در مناسبت‌های گوناگون در شهر مشاهده می‌کنیم؛ اما هنگام «نورپردازی»، منابع نوری را به فضاها می‌‌تابانند. فضاهایی چون درخت‌ها، دیوارها، تابلوهای نقاشی و همچنین نمای ساختمان. بناهای تاریخی، ساختمان‌های ارزشمند، پل‌های سواره و پیاده‌روها، پارک‌ها و فضای سبز، حاشیه سبز بزرگراه‌ها و تابلوهای تبلیغاتی از مکان‌های مناسب نورپردازی در شهرهاست. با این تعریف، مقوله نورآرایی، گاهی موقتی است و در جشن‌ها و اعیاد استفاده می‌شود: هم در کشورِ ما و هم در دیگر کشورها که در جشن‌های ملی و مذهبی‌شان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کشورهای غربی از درشکه و بابانوئل به کرات استفاده می‌شود و در کشورِ ما از علایمی چون ستاره، ماه، علایم مذهبی و همچنین عباراتِ معنادار. این اتفاق که به زیباییِ شهر کمک می‌کند، معمولا به صورتِ موقتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بعد از پاپان یافتنِ جشن‌ها و مناسبت‌ها جمع‌آوری می‌شود اما «نورپردازی» به صورت دایم یا بلندمدت انجام می‌شود. گاهی در بناهای تاریخی و گاهی در ساختمان‌های مدرن. استفاده از نورپردازی در اماکنِ تاریخی و قدیمی، معمولا با محدودیت‌هایی همراه است؛ برای مثال نمی‌توان هر وسیله‌ای را با هر ابزاری درباره آن مورد استفاده قرار داد؛ به همین خاطر است که هر کاری که در چنین بناهایی مورد استفاده قرار گرفته است، با توجه به محدودیت‌هایی بوده که در این زمینه وجود داشته است؛ یعنی از نظر طراحی بهترین و از نظر اجرا قابل عمل. به همین خاطر است که باید به این مسأله توجه داشت که استفاده از نورپردازی در بناهای تاریخی باید با حساسیت‌های بسیاری همراه باشد اما در این سال‌ها، در ساختمان‌هایی که به‌تازگی بنا می‌شود نیز از نورپردازی استفاده می‌شود، یعنی معماران و طراحان در سردر و همچنین ورودی ساختمان‌هایی که می‌سازند؛ از نورپردازی استفاده می‌کنند تا به بنایشان جلوه‌ای خاص دهند. استفاده از این نورپردازی‌ها، معمولا زیباییِ خاصِ خود را دارد؛ اما در عینِ حال طراحان و معماران به این نکته توجه داشته باشند که استفاده از این مقوله، خود به نوعی آلودگیِ نوری در شهر منجر نشود. آلودگی نوری مبحث مهمی است که در نورپردازی دقت زیادی باید به آن کرد زیرا اگر نورپردازی عاری از هنر و بی‌اطلاع از دانش فنی آن صورت بگیرد، به آلودگی نوری مبدل می‌شود بنابراین هرگونه استفاده نابجا و ناخواسته و غیرضروری و بیش از حد استاندارد از نور مصنوعی در شب «آلودگی نوری» نامیده می‌شود. لامپ‌های پرمصرف آویزان بر سر در مغازه‌ها، وجود چراغ‌های بی‌منظور در برخی نقاط شهر و در پیاده‌روها از نمونه‌های بارز آلودگی نوری هستند. همچنین استفاده از پرده‌ها می‌تواند از خروج نور خانه‌ها به خیابان‌ها جلوگیری کند و آلودگی نوری در شهر را کاهش دهد. به نظر می‌رسد ما همچنان خلأهای بزرگی در این زمینه داریم و با مشکلاتی روبه‌رو هستیم. مشکلاتی که تنها به نورپردازی و نورآرایی منجر نمی‌شود.
محرومیتِ زیبایی در شهر تنها به این مقوله بازنمی‌گردد. برای مثال تازه برای مدتِ محدودی است که ما در شهرهایمان، ساختمان‌هایی را مشاهده می‌کنیم که نماهای زیبایی دارند تا پیش از این، توجه اندکی به نمایِ بیرونیِ ساختمان‌ها می‌شد و این مقوله، اهمیتِ کمتری داشت. در همین زمینه نمی‌توان این مسأله را نادیده گرفت که در شهرِ ما، معمولا رنگ وجود ندارد و همه‌چیز به صورتِ سیاه و سفید و خاکستری است، بنابراین در کنار مقوله‌ای مانند نورپردازی و گاهی نیز نورآرایی، باید به رنگ‌آمیزی و نگهداریِ این آثار نیز توجه شود. البته نباید فراموش کرد که همه‌چیز در شهرِ تهران را باید با خودمان بسنجیم و نه با هیچ‌کس دیگر، چرا که اگر بخواهیم این مقایسه‌ها را انجام دهیم، مشاهده خواهیم کرد که از بسیاری از کشورهایِ همسایه‌مان چون افغانستان و پاکستان، جلوتر هستیم و در مقایسه با کشوری چون امارات عقب‌تر و در این میان نسبت به کشورهایِ غربی، بسیار عقب‌تر، بنابراین باید شرایط‌مان را با خودمان بسنجیم و امیدوار باشیم با توجه به این‌که سال 2015 از طرفِ مجامعِ بین‌المللی به‌عنوان سال نورپردازی نامگذاری شده است؛ اقداماتِ موثری در کشور ما انجام شود و با عملکرد انجمن‌هایی چون انجمنِ روشنایی و نورپردازی و همچنین سازمانِ زیباسازیِ شهر تهران و دیگر نهادهایی که در این مسأله درگیر هستند؛ شهرمان جلوه‌ای خاص پیدا کند. البته در این میان، نمی‌توان این مسأله را نادیده گرفت که آنچه به‌عنوان نورآرایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید خاصیتِ موقتی بودنِ خود را حفظ کند چرا که در صورتِ دایمی شدن، جلوه خود را از دست خواهد داد. در این زمینه، آن‌وقت نمی‌توان در شرایطِ خاص – چون نیمه‌‌شعبان- اقدامی خاص انجام داد. باید بیش از آن در همین زمینه به نورپردازی‌های دایمی و موثر توجه شود. اتفاقی که ممکن است هزینه‌هایی نیز دربر داشته باشد؛ اما این هزینه‌ها برای شادی و نشاطِ جامعه الزامی است. همان‌طور که بکارگیری فضای سبز، نقاشیِ دیواری، مجسمه، فواره و غیره اجتناب‌ناپذیر و ضروری است؛ ضمنِ این‌که می‌توان با اندکی مدیریت، این هزینه‌ها را کاهش داده و به بهترین شکلِ ممکن از آنان استفاده کرد.
* مدیرانجمن مهندسین روشنایی
و نورپردازی ایرانیان