حسام مهدوی| اقتصاد خانواده در شرایط فعلی اقتصاد ایران که با تحریم و افزایش قیمت‌ها مواجه هستیم، تا حدود زیادی رو به افول نهاده و در اصل بسیاری از خانواده‌ها برای تأمین هزینه‌های اولیه و ضروری خود با مشکل مواجه هستند. در این شرایط سوای اقداماتی که دولت باید برای ارتقای رفاه اقتصادی خانواده انجام دهد، خود خانواده‌ها نیز باید با پی گرفتن یک رویه مناسب در هزینه‌ها در راه رسیدن به رفاه و افزایش سطح زندگی تلاش کنند. «شهروند» در گفت‌وگو با دکتر «میثم موسایی» اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران، شیوه‌های رسیدن به رفاه اقتصادی خانواده را بررسی کرده است که در ادامه می‌خوانید.
به‌نظر شما یک خانواده باید چه رویه اقتصادی را در پیش بگیرد تا موجبات رفاه بیشتر خود را فراهم کند؟
مدیریت‌مصرف یکی از بهترین مواردی است که در شرایط بحرانی و البته هر شرایطی باید مدنظر خانواده‌ها قرار گیرد. در اصل خانواده با رعایت مصرف و مدیریت آن می‌تواند رفاه خود را افزایش داده و منابع درآمدی بیشتری کسب کند. البته افزایش درآمد خانواده تنها به‌دست خانواده ممکن نیست و در این مورد ساختار کلی اقتصاد و فضای کسب‌وکار کشور نیز تعیین‌کننده است. اما خود خانواده می‌تواند با مدیریت مصرف در 3 بخش به ارتقای رفاه و درآمد خود کمک کند.
درخصوص این 3 بخش توضیح بیشتری می‌دهید؟
کنترل صحیح مصرف یکی از مواردی است که رعایت آن کمک شایانی به بالا بردن سطح رفاه خانواده خواهد کرد. با کنترل صحیح، مصرف بسیاری از کالاهای غیرضروری کاهش می‌یابد. این موضوع علاوه بر کاهش مصرف از اسراف نیز جلوگیری می‌کند. درحال‌حاضر مصرف برخی از کالاها در ایران از حد استانداردهای جهانی نیز بالاتر است و این موضوع در مواد غذایی
علاوه بر زیادی مصرف، سلامت خانواده را نیز به‌خطر می‌اندازد. یا در زمینه مصرف انرژی در برخی از موارد مصرف در ایران از حد استانداردهای اروپایی نیز بالاتر است به‌طوری‌که در حوزه گاز مصرف ایران با کل کشورهای اروپایی برابری می‌کند. این موضوع بیانگر شیوه نامناسب مصرف در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر است. به‌عنوان نمونه، مردم در زمستان دمای خانه خود را در حد 22 درجه بالا می‌برند که این میزان حداقل 10درجه از میزان استاندارد در اروپا بیشتر است. متاسفانه از لحاظ میزان مصرف، تفکر فرهنگی ما مناسب نیست.
شاید این موضوع بیشتر ناشی از ارزان‌بودن و در دسترس‌بودن انرژی یا برخی از کالاها باشد، نظر شما در این خصوص چیست؟
بله، با این موضوع موافقم. در دسترس‌بودن و ارزان‌بودن باعث شده تا خانوارهای ایرانی فکر کنند به هر میزان که می‌خواهند می‌توانند مصرف کنند. البته در این زمینه آموزشی داده نشده است، مثلا استفاده از برخی وسایل برقی در اوج پیک‌مصرف موردی است که با آموزش لازم یا موارد بازدارنده مثل افزایش‌قیمت در ساعات‌پیک قابل‌جلوگیری است. این مواردی است که دولت نیز می‌تواند با آموزش مناسب به خانواده‌ها در کاهش مصرف نقش داشته باشد.
به دو مورد دیگر نیز اشاره می‌کنید؟
مورد دیگر ترکیب کالای مصرفی است که خانواده‌ها باید با استفاده از کالاهای متفاوت و ترکیب آن در سبد خانوار موجب کاهش مصرف را فراهم سازند. به‌عنوان نمونه، خانواده باید ببیند که با یک میزان پول مشخص چه میزان موادغذایی می‌تواند تهیه کند که تمام مواد موردنیاز را با کمترین میزان قیمت را برای سلامتی خانواده تأمین کند. این درحالی است که در جامعه شاهد اضافه‌وزن هستیم و امروزه بسیاری از پزشکان نسبت به رشد وزن بین جامعه هشدار می‌دهند. در بسیاری از موارد خانواده‌ها کالاهایی را خریداری می‌کنند که فقط یک‌بار مصرف کرده و دیگر نیازی برای مصرف آنها نمی‌بینند. درواقع وجود انباری در خانه‌ها خود بیانگر وجود مقدار زیادی کالای غیرضروری در خانواده است. رعایت‌نکردن مصرف مناسب باعث‌شده تا در کشور 3میلیون‌نفر دارای سوءتغذیه باشند اما از سوی دیگر 10 برابر اروپا گاز مصرف شود. موضوع دیگری که به ارتقای رفاه جامعه منجر می‌شود، رعایت زمان و مکان مصرف است. همان‌گونه که اشاره کردم، شستن و اتو کردن لباس در زمانی که پیک‌مصرف است باعث مصرف بیشتر برق می‌شود. حال اگر این موضوع به‌عنوان یک الگو در خانواده مورد توجه قرار گیرد، بسیاری از موارد افزایش مصرف را از بین می‌برد. از این نظر نیاز به تغییر در سبک‌زندگی داریم. البته این تغییر به معنی کاهش مصرف نیست بلکه درست مصرف‌کردن است. شاید در برخی از موارد نیاز باشد تا مردم را ترغیب به مصرف بیشتر کالایی خاص کنیم. به‌عنوان نمونه استفاده از صابون در جامعه روستایی باید تبلیغ شود. این‌که بدانیم چه کالایی را مصرف کرده و چه کالایی را مصرف نکنیم در رعایت الگوی مصرف بسیار مهم و اساسی است.
به اعتقاد شما خانواده‌ها در چه زمینه‌ای می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند تا در آینده و رفاه آتی خانوار نقش داشته باشند؟
پس‌انداز کردن حتی با مبالغ ناچیز نقش مهمی در رشد رفاه اقتصادی خانواده دارد. در اصل بهترین سرمایه‌گذاری برای خانواده پس‌انداز است اما در کنار آن بسته به میزان مبلغ می‌توان اقدام به سرمایه‌گذاری کرد. به‌عنوان نمونه با مبلغ کم می‌توان اقدام به بیمه‌عمر و سرمایه‌گذاری در این زمینه کرد یا اگر مبلغ بالاتر باشد خرید سهام در بورس یا سپرده‌گذاری در بانک اقدام مناسبی است. اما نگه‌داشتن سرمایه به‌شکل طلا یا ارز نه‌تنها سرمایه‌گذاری مناسبی محسوب نمی‌شود بلکه به تولید نیز کمک نمی‌کند.