| عصمت عباسی *|
کودکان در سنین مدرسه علاوه بر 3 وعده غذایی اصلی به میان‌وعده نیز نیاز دارند، از این‌رو توجه به سالم بودن این میان‌وعده‌ها ضروری است.
در حال حاضر مصرف زیاد غذاهای چرب و سرخ شده، انواع فست‌فودها و نیز مصرف زیاد نمک ازجمله مشکلاتی است که در الگوی غذایی دانش‌آموزان وجود دارد. مصرف زیاد نمک زمینه را برای فشارخون بالا در بزرگسالی فراهم می‌کند. همچنین مصرف زیاد روغن و چربی علاوه بر بالا بردن چربی خون و بیماری‌های قلبی - عروقی به دلیل دریافت کالری زیاد سبب اضافه وزن و چاقی نیز می‌شود.
کودکان باید هر 4 تا 6 ساعت برای نگه داشتن غلظت قند خون در حد طبیعی غذا بخورند. توجه به این موضوع سبب می‌شود که فعالیت سیستم عصبی و عملکرد مغز در حد مطلوب باقی بماند. کبد که مسئول ذخیره گلوکز به صورت گلیکوژن و آزادسازی آن به خون در صورت نیاز است، در کودکان تنها برای حدود 4 ساعت گلیکوژن ذخیره می‌کند، بنابراین دانش‌آموزان به خوردن غذا در وعده‌های بیشتر نیاز دارند و باید بین صبح تا ظهر و نیز بین ظهر تا شب میان‌وعده مصرف کنند.
برای پیشگیری از فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی - عروقی و اضافه وزن و چاقی در بزرگسالی، میان‌وعده دانش‌آموزان باید شامل مواد غذایی باشد که علاوه بر تأمین نیازهای تغذیه‌ای، کم‌نمک و کم‌روغن و کم‌شیرین نیز باشند. به این دلیل موادی چون چیپس، چوب شور، فرآورده‌های غلات حجیم‌شده و سایر تنقلات چرب و شور و شیرین میان وعده‌های مناسبی نیستند .
میان‌وعده‌ها باید علاوه بر دارا بودن ارزش غذایی، از یک یا چند گروه اصلی غذایی تهیه شده باشند. استفاده از انجیر خشک، توت خشک، نخودچی، کشمش، انواع مغزهای بو نداده و بدون نمک، برگه زردآلو و انواع میوه‌ها نظیر سیب، پرتقال، نارنگی، هلو، زردآلو، لیموشیرین و ... سبزیجاتی نظیر هویج، کاهو، خیار و ساندویچ‌هایی مانند نان و پنیر و سبزی، انواع کوکو و کتلت، نان و حلوا شکری، نان و پنیر کم‌نمک و خرما می‌تواند به‌عنوان میان‌وعده در برنامه غذایی دانش‌آموزان قرار گیرد.
حذف وعده صبحانه در دانش‌آموزان بسیار شایع است و با عواقب نامطلوبی از قبیل اضافه وزن و چاقی، کاهش تمرکز و عملکرد درسی ضعیف و دریافت ناکافی مواد مغذی به‌خصوص کلسیم همراه است. دانش‌آموزانی که یک وعده غذایی خود را حذف می‌کنند، در پاسخ به گرسنگی اغلب از میان وعده‌هایی استفاده می‌کنند که از لحاظ ویتامین، مواد معدنی و فیبر پایین و سرشار از چربی، شکر و نمک هستند .
درباره مصرف غذاهای پرنمک و شور نیز باید گفت، نمک ماده ضروری و تامین‌کننده سدیم در انسان است. سدیم در انتقال جریانات عصبی و انقباض عضلانی نقش دارد. اگرچه نمک یک ماده ضروری برای بدن است و حدود 3 تا 5 گرم در روز (نصف یک قاشق مرباخوری) موردنیاز است، اما اضافه دریافت آن خطرات عمده‌ای دارد که افزایش فشارخون از آن جمله است. ثابت شده که مقدار مصرف نمک با میزان شیوع سکته قلبی در جامعه مرتبط است. دریافت زیاد نمک و سدیم و مصرف غذا و تنقلات شور و پرنمک سبب کاهش باز جذب کلسیم از کلیه‌شده و دفع ادراری آن را افزایش می‌دهد که خود عامل مهمی در کاهش تراکم استخوانی و پوکی استخوان است.
خطر ابتلا به سرطان معده نیز با مصرف غذاهای پرنمک افزایش می‌یابد. جلوگیری از اثرات زیانبار دریافت بالای نمک از دوران کودکی و سنین مدرسه باید شروع شود. دانش‌آموزان باید سعی کنند که هنگام انتخاب موادغذایی، نوع کم‌نمک آن را برگزینند. به همین خاطر دانش‌آموزان باید مصرف فست‌فودها را بسیار محدود کنند و در کنار فست‌فودها، انواع سبزی یا سالاد مصرف شود. به‌جای خیارشور از گوجه‌فرنگی، خیار، کاهو و سایر سبزیجات استفاده شود.
*کارشناس مسئول تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زنجان