علی اکبرزاده - شهروند| تغییر چهره تاجران در اقتصاد ایران اگرچه کمی دیر اما تقریبا در پایتخت محقق شده است؛ بازرگانان صاحبنام کشورمان اکنون دیگر از حجره‌های قدیمی و بی‌آلایش پامنار و سبزه‌میدان کوچ کرده‌اند و به دفاتر لوکس و مجهز جردن و فرمانیه رفته‌اند. آنان امروز کت و شلوار و کراوات‌های مارک‌دار به تن می‌کنند و از مسیرهای توسعه پایدار اقتصاد و بهبود فضای کسب و کار سخن می‌گویند. فعالان غیردولتی، اکنون پایگاهی منسجم و البته جدی (از نگاه مسئولان) را برای خود دست و پا کرده‌اند و با برگزاری جلسات منظم در تلاشند سهم خود و شرکت‌های تابعه‌شان را داخل کشور و در تعاملات بین‌المللی بالا ببرند. اگرچه قریب به اتفاق‌شان میدان ونک به بالا را برای سکونت و حضور در جمع خانواده انتخاب کرده‌اند، اما خانه اصلی تمامشان در مرکز شهر و در خیابان وزرا است. محفلی که 35سال است پاتوق تاجران، کارآفرینان یا به عبارتی ثروتمندان فعال کشورمان (درحوزه ستادی) شده است. این قشر از فعالان اقتصادی کشورمان که در کنار کار اقتصادی در بحث‌های سیاست‌گذاری و امور اداری بخش خصوصی (ارتباط با نهادهای قدرت) هم علاقه‌مند و پیگیر هستند، در این ایام روزهای پرالتهابی را تجربه می‌کنند. جلسات فشرده می‌گذارند و بخشی از وقت مفید روزانه‌شان را با اهالی رسانه می‌گذرانند تا خود و افکارشان را بیشتر عرضه کنند. اعضای اتاق‌های بازرگانی در انتظار برگزاری انتخابات هشتمین دوره هیأت نمایندگان اتاق‌های بازرگانی هستند. انتخاباتی که 18 اسفند برگزار می‌شود و برای این جماعت تب و تاب خاصی ساخته است. تاجران شهرهای مختلف کشور این روزها در قالب گروه‌ها و ائتلاف‌های جداگانه‌ای به کارزار انتخابات وارد شده‌اند و در این میان بازرگانان به نام پایتخت هر یک به طریقی با انتخاب شعاری امیدبخش (با رنگ و بویی اقتصادی) پا جلو گذاشته‌اند تا بتوانند سهمی از صدای بخش خصوصی در گوش دولت داشته باشند. آنان امیدوارند پس از عقد اخوت محمد نهاوندیان (رئیس پیشین اتاق ایران) با دولت یازدهم، راهی برای جدی‌تر شدن نقش‌شان در اقتصاد پیدا می‌شود و اکنون زمان آن است تا در تعیین سرنوشت اتاق بازرگانی تهران به‌عنوان نبض تپنده اتاق‌های بازرگانی کشور، بتوانند سهم از دست‌رفته خویش را بازیابی کرده و سناریوی دقیق اتاق مطلوب را در دوره جدید پیاده کنند.
چه فرقی می‌کند کی رئیس باشد؟
در نگاه اول یک فرد معمولی جامعه یا یک خرده و یک کارگر ساده با خواندن این جملات از خود می‌پرسد، «چه فرقی می‌کند چه کسی رأی بیاورد یا چه کسی عضو اتاق باشد؟» بی‌شک، پاسخ به این پرسش روشنگر نفس تحرکات این روزهای بازرگانان سراسر ایران است. تعبیر یکی از بازرگانان حاضر در اتاق در این‌خصوص جالب است. او این انتخابات را به مثابه مسابقه فوتبالی می‌داند که تماشاگران آن طیف‌های حاضر در انتخابات هستند. برخی از افراد حاضر در این تشکل معتقدند، اتاق‌های بازرگانی اکنون نقش پررنگ‌تری در نگاه دولت دارند، بازرگانان عضو اتاق می‌توانند معضلات‌شان را مستقیما با مسئولان بلندپایه دولتی در میان بگذارند و رویه تجاری شرکت‌هایشان را در فضایی آگاهانه‌تر و با گستره بالاتری پیاده‌سازی کنند. هرچند که بسیاری هم در پی آنند مناصب مهم مملکتی را از میانبر اتاق بازرگانی تجربه کرده و در عین ناباوری از قلب بخش خصوصی به دامن بخش دولتی دست یابند. به عبارتی دیگر حضور رسمی و منتخب شدن در اتاق بازرگانی موجب می‌شود چهره تاجر و تجارت متبوعش در جایگاهی شکیل، رسمی و با گستره ارتباطی بسیار متفاوت‌تری ظهور کند. فواید حضور در اتاق بازرگانی (چه به‌عنوان یک عضو عادی هیأت نمایندگان چه رئیس اتاق) موجب می‌شود، ثروتمندان شاخص که در فضای اقتصاد ایران جایگاهی دارند، بتوانند به نماد قدرت (بدنه دولتی) نزدیک شوند.
دولتی‌های سابق و فعلی در راه اتاق
انتخابات اتاق‌های بازرگانی با وجود این‌که رقابت حقیقی میان عناصر شاخص بخش خصوصی است اما باز هم مانند دوره‌های پیشین شاهد حضور فعال بخش دولتی نیز است. طبق ماده 12 قانون اتاق بازرگانی ایران مصوب اسفند‌سال 69، بخش دولتی در این انتخابات از مجموع 60 کرسی، 20 کرسی را به انتخاب وزیر صنعت و تجارت به خود اختصاص می‌دهد. جدا از این اما شنیده‌ها نشان می‌دهد که بخش دولتی «سابق» که چهره‌های اقتصادی منتسب به دولت دهم هستند نیزعلاقه به حضور در انتخابات و ارایه یک لیست واحد داشته‌اند، ولی سکوت سنگین دولتمردان سابق پس از ممانعت از نام‌نویسی بابک افقهی از مدیران دولت قبل، این گمانه‌زنی را زیر سوال برد. افزون‌بر این محمد نهاوندیان، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری یکی از افرادی است که با سابقه حضورش در اتاق بازرگانی می‌تواند تمایل به یکی از گروه‌های حاضر در انتخابات داشته باشد؛ زیرا او به نوعی یار دوازدهم بازرگانان پایتخت است که اکنون به دولت پیوسته و حمایت او از یک گزینه بی‌شک تاثیری جدی بر روند انتخابات خواهد داشت.
معرفی گزینه‌های جدی حاضر در انتخابات
بدون شک بازرگانان ثروتمند پایتخت، همگی درزندگی‌شان برای دستیابی به ثروت تلاشی همه‌جانبه داشته‌اند؛ آنان اما در روزهای انتخاباتی که 4سال یکبار برگزار می‌شود تلاشی از همان جنس را به کار بسته‌اند. برخی‌شان کسب و کار و تجارت را در محاق گذاشته و برخی دیگر به مباشران‌شان اعتماد کرده‌اند و کار را به دست آنان سپرده‌اند. علاقه‌مندان به حضور در اتاق‌های بازرگانی در قالب گروه‌های مختلف این روزها در محافل مختلف اقدام به معرفی خود، تیم‌شان و اهدافی که وارد انتخابات شده‌اند، می‌پردازند. در یکی از آخرین میتینگ‌های انتخاباتی برگزار شده، گروه «ائتلاف برای فردا» با محوریت «پدرام سلطانی» و «مسعود خوانساری» به میان خبرنگاران آمدند. آنها اعتقاد داشتند این جلسه صرفا برای معارفه و گپ و گفت با اهالی رسانه است. یکی از شاخص‌ترین چهره‌های این طیف، «مهدی جهانگیری» برادر اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری است که در کنار برخی افراد از جناح راست سنتی ترکیبی ناموزون اما پر مهره را به تصویر کشیده است. دیگر ائتلافی که به نسبت پیش از دیگر رقبا استارت انتخابات را زده، «ائتلاف بزرگ» است؛ این گروه با ریاست «ابراهیم جمیلی» رئیس فعلی خانه اقتصاد ایران و با حضور «مسعود دانشمند»، «محمدمهدی راسخ» و «محمد حسین برخوردار» مشغول رایزنی‌های انتخاباتی است. ناگفته نماند حمایت‌های جناح حاکم بر اتاق بازرگانی تهران نیز به قدرت این دسته افزوده و به نوعی موجب شده قواعد بازی قدری تغییر کند. «خواستاران تحول» برند دیگر طیف حاضر در این انتخابات است که به ریاست «محمد بهزادیان» پا به عرصه گذاشته است. بهزادیان در کنار خود «جمشید عدالتیان» و «حمید حسینی» برادر وزیر ارشاد دولت محمود احمدی‌نژاد را نیز دارد. مهم‌ترین نکته این گروه بازگشت بهزادیان (رئیس سال‌های پیش اتاق تهران) به این تشکل است که خود را نماد منتقدان در این کارزار می‌بیند. در این میان اما برخی افراد قدیمی اتاق تهران نیز حضور دارند که تاکنون دست به اقدامی عملی در راستای تبلیغات انتخاباتی نزده‌اند و تنها نامشان براساس برخی شایعات و شاید گمانه‌ها در لیست‌های ذکر شده دست به دست می‌شود. مهم‌ترین این افراد «اسدالله عسگر اولادی» است که پیشتر تحت نام «پیشگامان توسعه» در اتاق فعالیت می‌کرد. گفته می‌شود، عسگراولادی در آینده‌ای نزدیک به گروه خواستاران تحول ملحق خواهد شد. هر چند پیر بازرگان اتاق هنوز دراین‌باره واکنشی نشان نداده است. وی «مجیدرضا حریری» را نیز در کنار خود دارد.
چند دستگی منتقدان و رقابت کمتر اصولی
تمام گروه‌های حاضر در این انتخابات از یک رویه هماهنگ دفاع می‌کنند که آن هم سیاست «همه می‌توانند یار ما باشند» است؛ اعتقادی که موجب می‌شود گروه‌ها و ائتلاف‌های حاضر به نوعی صرف برنده شدن و حضور در اتاق را به موضوعات مورد نقد و اعتقادی خود ترجیح دهند. با این همه اما در دو هفته گذشته گاه دیده شده افرادی که پیش از این هیچ‌گونه قرابت فکری با یکدیگر نداشته امروز با هم وارد یک گروه شده‌اند و به سیاست‌های پیشین اتاق که گهگاه خود از مسئولان آن نیز بوده‌اند خرده می‌گیرند. این رفتار انتخاباتی شاید به غیرسیاسی بودن حاضران در انتخابات بازگردد، غیرسیاسی از این بعد که حاضران در انتخابات (به‌عنوان اتفاقی با ماهیت سیاسی) کمتر قرابتی با سیاسی کاری دارند و صرفا اقتصاددانانی موفق و صاحب سرمایه‌اند. گذشته از این یک راهکار اصولی که در تمام انتخابات‌های جهان به‌عنوان اولین گزینه روی آن فکر می‌شود در این اتفاق نادیده گرفته شده است؛ زیرا جناح منتقد ریاست فعلی اتاق می‌تواند در قالبی هماهنگ تجمیع شده و به رقابتی شسته رفته‌تر سر دربیاورد. این پیش‌بینی اما به اعتقاد برخی از حاضران در انتخابات به ناچار تا هفته‌های آتی محقق خواهد شد. افزون بر این موارد باید اشاره کرد که تا انتخابات زمان بسیاری باقی مانده است و احتمال برهم خوردن ترکیب تمام گروه‌های نامبرده و حضور افراد در گروه‌های دیگر همچنان برای حاضران متصور است.
شورای نگهبان اتاق چه کسانی اند؟
انتخابات اتاق بازرگانی نیز همانند تمامی انتخابات‌ها فیلترها و نهادهای نظارتی را در کنار خود می‌بیند. در این انتخابات فعالان اقتصادی چشم انتظار تصویب آیین‌نامه و ترکیب هیأت نظارت بر انتخابات هستند که باید میان رئیس اتاق بازرگانی ایران و وزیر صنعت نهایی شود. در این تصمیم دو‌جانبه قرار است، شائبه‌هایی نظیر حضور کارمندان اتاق در روال انتخابات و حضور در انجمن نظارت بر انتخابات مورد بررسی قرار بگیرد. اکنون اما خبر رسیده است که در جلسه انجمن نظارت بر انتخابات اتاق ایران بر اساس رای اعضا، مجتبی خسروتاج به‌عنوان رئیس و محسن محبی به‌عنوان منشی انجمن نظارت بر انتخابات برگزیده شده‌اند؛ در پی این امر اما حضور دولتی‌ها در مقام نظارتی (بر اساس قانون اتاق) در انتخابات همچنان پا برجا ماند. در سال‌های دور‌تر اما مواردی نظیر اهلیت متقاضیان حضور در اتاق، مشکلات مالیاتی و قضایی کاندیداها ازجمله موضوعات تاثیرگذار بر روند تأیید صلاحیت‌ها بوده است. اما شائبه‌ای منفی از نگاه برخی حاضران در اتاق این گمانه را نیز به گوش می‌رساند که احتمال دارد در روزهای پایانی رقابت در اتاق، اتفاقات نادری در راه باشد؛ زمزمه‌ها نشان می‌دهد کاندیداها برای خارج کردن رقبایشان از دور از هیچ‌گونه تخریب و سندسازی دریغ نخواهند کرد. به انتظار می‌نشینیم؛ انتخابات اتاق بازرگانی هجدهم اسفندماه برگزار می‌شود.