ایران، کشور خشکی است و اکنون در یک مرحله 30 ساله خشکسالی هم قرار گرفته است. بنابه‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان، بزرگترین معضل ایران، «کمبود آب» است. بعضی‌ها این مشکل را آن‌قدر بزرگ و خطرناک می‌دانند که نسبت به خطر سومالی‌شدن ایران هشدار می‌دهند. از این‌رو دولت به فکر تأمین آب است. یکی از راه‌هایی که به ذهنش رسیده، این است که از کشورهای همسایه آب بخرد. اگرچه رئیس‌جمهوری می‌گوید که امکان تحقق این طرح تا پایان سال94 وجود ندارد اما صراحتا اعلام کرده که «دولت به‌دنبال خرید آب از کشورهای همسایه و انتقال آن به‌استان‌هاست.» رئیس مجلس هم از طرحی خبر می‌دهد که مجلسیان درصدد تصویب آن هستند تا بلکه بتوان از کشورهای همجوار آب خرید. این‌گونه بود که سرپرست معاونت آب و آبفا وزارت نیرو نیز وارد ماجرا می‌شود و از مذاکرات انجام شده با کشورهای همسایه برای واردات آب می‌گوید. علی ایرانپور، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس هم در حمایت از مذاکرات وزارت نیرو خبر می‌دهد که طرحی در کمیسیون کشاورزی مجلس درحال‌بررسی است که براساس آن کشور تاجیکستان مناسبت‌ترین کشور برای خرید آب و حل مشکل آب استان‌های خراسان است. سیدحمیدرضا کاشفی، یکی از مدیران ارشد وزارت نیرو نیز از نیاز 600 میلیارد تومانی صنعت آب و فاضلاب کشور برای خرید آب در ردیف بودجه 94 گفت. اما درحالی‌که اکثر مدیران دولتی و مجلسیان صحبت از خرید آب از کشورهای همسایه کردند، آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران خبر داد که قطر برای خرید آب از ایران اعلام آمادگی کرده است و خودش نیز ابراز امیدواری کرد که مذاکرات انجام گرفته به‌نتیجه مثبت برسد. معلوم نیست که آیا ایران که خود درگیر خشکسالی است بتواند آب به کشورهای دیگر بفروشد یا خیر اما آنچه معلوم است، این که ایران تمایل جدی به خرید آب از کشورهای دیگر دارد و درحال وارد شدن به فاز عملیاتی این ایده است. درحالی‌که مقامات درحال اجرایی‌کردن طرح خود هستند، بسیاری از کارشناسان، با خرید آب مخالفت می‌کنند. برخی‌ها آب را ماده اساسی می‌دانند که خریدش از کشور دیگر وابستگی ایجاد می‌کند و برخی‌ها نیز راه‌های دیگری را برای تأمین آب موردنیاز کشور پیشنهاد می‌کنند. عده‌ای از اصلاح الگوی کشاورزی می‌گویند، عده‌ای از تغییر رویکرد در سدسازی‌ها، عده‌ای از اصلاح الگوی مصرف آب، عده‌ای از اصلاح روند معیوب استفاده از آب در صنایع و عده‌ای هم از مبارزه با حفر چاه‌های غیرقانونی کشور. اما با این حال بازهم هستند کسانی که تمام‌قد از واردات آب دفاع می‌کنند. باید دید در ماه‌های آینده کدام گروه حرفش را به کرسی می‌نشاند؛ گروه اول آنهایی هستند که آسان‌ترین راه را انتخاب کرده‌اند و برای جبران کمبود آب ایران قصد واردات آب دارند و گروه دوم که راهکارهای علمی اما سخت و دشوار و درازمدت برای مبارزه با خشکسالی ارایه می‌دهند؟
پیشنهاد محمد خسروشاهی؛ استاد دانشگاه تربیت مدرس
اصلاح الگوی مصرف آب به جای وارادت
دکتر محمد خسروشاهی از مخالفان طرح وارادت آب است. او دکترایش را در رشته جغرافیای طبیعی از دانشگاه تربیت مدرس گرفته و مطالعات تحقیقاتی زیادی درباره هوا و اقلیم ایران داشته است. او راهکارهای دیگری را برای تأمین منابع آب ایران پیشنهاد می‌کند که از نظر او علمی‌تر و اصولی‌تر از واردات آب است. بخشی از راهکارهای این پژوهشگر را بخوانید:
1-مصرف آب در ایران را باید مطابق با استانداردهای جهانی کرد. باید مطابق با قوانین جهانی استفاده 80درصدی از آب‌های قابل تجدید را به 40درصد برسانیم و باقی را ذخیره کنیم. به عبارتی نباید 90درصد آب شرب را در بخش کشاورزی استفاده کرد. کشاورزی در ایران باید علمی و براساس شرایط اقلیمی انجام شود.
2-براساس تحقیقات انجام‌شده در ایران به ازای یک تن آب برای کشاورزی فقط 700 گرم ماده خشک برداشت می‌شود درحالی‌که در کشورهای همسایه این عدد دوبرابر است و در کشورهای توسعه‌یافته به 2کیلوگرم هم می‌رسد. پس می‌بایست محصولاتی تولید کرد که صرفه اقتصادی داشته باشد و نه این‌که آب زیادی مصرف کند و فروش‌اش در ازای آبی که مصرف می‌کند بسیار ارزان است.
3-سدسازی‌های پی‌درپی که متاسفانه در دولت جدید هم ادامه دارد پدر این مملکت را درآورده است. برابر آمار خود دولت تاکنون 10میلیارد متر مکعب از مساحت آب‌های جمع شده پشت سدها تبخیر شده است. به جای سدسازی دولت باید به سمت هدایت سفره‌های زیرزمینی باشد تا هم آب تبخیر نشود و هم ذخیره بماند.
4-باید به جای آبیاری سنتی در کشاورزی به سمت آبیاری کوزه‌ای برویم. با این کار راندمان آبیاری را بیشتر می‌کنیم. اگر فقط 10درصد راندمان بیشتر شود معادل آب تمام سدهای کشور صرفه‌جویی خواهیم کرد.
5-باید به سمت استفاده از آب‌های مجازی برویم. مثلا تولید یک کیلو گوشت گاو، 5 متر مکعب آب نیاز دارد. اما مرغ آب کمتری نیاز دارد. یا نیاز نیست برای تولید برنج و چغندر قندی که هر هکتارش 14هزار مترمکعب آب نیاز دارد، در زمین‌های خشک اصرار ورزید. کشورهای کم آب‌برنج نمی‌کارند بلکه برنج را وارد می‌کنند اما آبشان را ذخیره می‌کنند. در ایران نیز فقط در شمال است که برنج‌کاری توجیه اقتصادی دارد.
6-هم‌اکنون 763هزار چاه عمیق و نیمه‌عمیق در این مملکت احداث شده است که حدود 400هزار چاه با پروانه بوده و 363هزار چاه بدون مجوز دولت حفر شده است. این چاه‌های غیرمجاز 36میلیارد مترمکعب آب را از سفره‌های زیرزمینی بیرون می‌کشد و استفاده می‌کند. درحالی‌که آن 400هزار چاه مجاز حدود 11میلیارد مترمکعب آب استخراج می‌کنند. یعنی چاه‌های غیرمجاز دارند بیش از 3 برابر چاه‌های مجاز آب برداشت می‌کنند. حال با جلوگیری از فعالیت چاه‌های غیرقانونی می‌توان به میزان بسیار بالایی از مصرف بی‌رویه آب جلوگیری کرد.
7-در کشورهای توسعه‌یافته، آب مصرفی در بخش صنعت 10 تا 15 بار استفاده می‌شود. اما در کشور ما آب بعد از یکی دوبار مصرف از دسترس خارج می‌شود. پس باید آب مصرفی در کارخانه‌ها را چندین بار استفاده کنیم. همچنین می‌توان در شهرهای خشک از آب‌های نامتعارف غیرقابل شرب در کارخانه‌ها استفاده کرد.
8-می‌توان از آب‌های فاضلاب برای فضای سبز و جنگل‌کاری استفاده کرد. با این کار هم آب شرب را هدر نمی‌دهیم هم فضای سبز بیشتری خواهیم داشت که می‌تواند در مقابل گاز کربنیک و پدیده گازهای گلخانه‌ای مقابله کند و هم اکسیژن بیشتری تولید کند.
9-جداسازی لوله‌های آب شرب و آب نظافت هم راه دیگر مبارزه با کم‌آبی است. اکنون 25 تا 30درصد آب در شبکه شهری ما تلف می‌شود. درحالی‌که میانگین این هدررفت در دنیا 9 تا 11درصد است. در عین حال سیستم لوله‌کشی کشور فرسوده است و باید نوسازی شود. ما باید به سمت استفاده از آب‌های مجازی برویم نه این‌که آب شرب خودمان را صرف همه موارد کنیم بعد بخواهیم به واردات آب شرب از کشورهای دیگر هم فکر کنیم.