رئیس سازمان بهزیستی کشور می‌گوید: با اجرای طرح توانبخشی مبتنی‌بر خانواده (FBR) تاکنون بیش از 5 هزار و 500 نفر تحت‌پوشش این طرح قرار گرفتند. این درحالی است که سالگذشته 4 هزار و 208 نفر که پشت نوبت مراکز شبانه‌روزی توانبخشی بودند با ارایه خدمات توانبخشی و مراقبتی خانواده‌محور از خدمات جامع توانبخشی و مراقبتی در کنار خانواده بهره‌مند شدند.
رشد جمعیت افراد کم‌توان و سالمند از یک‌سو و لزوم توانمندسازی آنها از سویی دیگر، تقاضا برای خدمات توانبخشی و مراقبتی را افزایش داده است. در این میان گروهی از افراد کم‌توان و سالمند بسترگرا و بیماران صعب‌العلاج نیازمند خدمات ویژه توانبخشی، مراقبتی و بهداشتی هستند که عدم وجود سیستم‌مراقبتی مناسب و دانش کافی برای تأمین نیازهای این گروه در منزل، باعث سوق‌دادن آنها به‌مراکز غیردولتی شبانه‌روزی توانبخشی و مراقبتی شده است.
باتوجه به این مهم که یکی از اهداف بازتوانی، تلفیق افراد و سازگارساختن آنها با محیط است، طرح «توانبخشی مبتنی‌بر خانواده» با ارایه خدمات توانبخشی و مراقبتی در منزل در سال 1391 به‌عنوان رویکرد و مدل جدید مراقبتی اجرایی شد. سالگذشته یکهزار و 221 نفر از سالمندان، 2 هزار و 781 معلول و بیش از 200 بیمار روانی مزمن که پشت نوبت مراکز شبانه‌روزی توانبخشی بودند با ارایه خدمات توانبخشی و مراقبتی خانواده‌محور از خدمات جامع توانبخشی و مراقبتی در کنار خانواده بهره‌مند شدند.
اما ما با مراکز توانبخشی مراقبتی در بهزیستی تا چه حد آشنایی داریم؟ آیا در یک کشور 80 میلیونی حدود 5 هزار مددجو که از این امکانات بهره می‌برند و تحت‌پوشش قرار می‌گیرند کم است یا زیاد؟ آیا امکانات کم است، یا مشکلات کم است یا... ما در وضع مطلوب قرار داریم؟
راهکار اما آن است که سازمان جهانی بهداشت (WHO) می‌گوید. این سازمان معلولیت را این‌گونه تعریف کرده است: معلولیت، نتیجه یک اختلال یا ناتوانی است که از انجام یک یا چند نقش طبیعی که مبتنی‌بر سن، جنس و سایر عوامل اجتماعی و فرهنگی است کاسته یا جلوگیری می‌کند و معلول کسی است که در جامعه به‌واسطه تفاوتی که در ظاهر یا رفتارش دارد با محدودیت عملکردی یا فعالیتی موردتوجه قرار می‌گیرد یا رسما چنین تشخیص داده شده است. متخصصان بهداشت و درمان به‌منظور جبران این ناتوانی از راهبردهای توانبخشی استفاده می‌کنند. فرآیند توانبخشی شامل تمام اقدامات هدفمند برای کاهش اثر معلولیت بر فرد، قادر ساختن وی برای دستیابی به استقلال، هم‌آمیزی اجتماعی، کیفیت زندگی بهتر و خودشکوفایی است. طبق تعریف موسسات وابسته به سازمان ملل ازجمله سازمان بهداشت جهانی و یونسکو WHO و UNESCO توانبخشی مبتنی‌بر جامعه (CBR)که از آن به‌عنوان انقلابی در توانبخشی معلولان یاد می‌کنند، عبارت از راهبرد توسعه اجتماعی برای بازتوانی برابرسازی فرصت‌ها و یکپارچه سازی اجتماعی برای کلیه افراد معلول است.
CBR از طریق تلاش‌های مشترک افراد معلول، خانواده‌ها، جامعه و خدمات بهداشتی، آموزشی، حرفه‌ای و اجتماعی تحقق می‌یابد. توانبخشی مبتنی‌بر جامعه یک برنامه مشخص و از پیش تعیین شده نیست بلکه یک برنامه منعطف است که بستگی به جامعه، مقتضیات فرهنگی و اقتصادی، نیازهای روزمره معلولان، سرویس‌های موجود، پرسنل، درجه توسعه‌یافتگی، سوابق و سیاست‌های هر کشوری دارد.
اهداف ارایه خدمات در سطح جامعه:
1- قادرسازی افراد جامعه که تا حد امکان در محیط زندگی خودشان باقی بمانند و خدمات موردنیاز را دریافت کنند.
2- ارایه خدمات مناسب از طریقی که مشکلات کمتری را برای زندگی معمولی فراهم کند.
3- تسکین استرس‌ها و فشارهای ناشی از اختلالات جسمی و روحی و زندگی در مراکز و موسسات.
4- تدارک خدمات با هزینه مناسب‌تر برای
افراد نیازمند.
اجزای برنامه‌های توانبخشی مبتنی‌بر جامعه عبارتند از:
1- ایجاد نگرش مثبت نسبت به افراد معلول
2- پیش‌بینی خدمات عملکردی توانبخشی
3- پیش‌بینی فرصت‌های آموزشی و تربیتی
4- ایجاد فرصت‌های کسب درآمد در سطح خرد و کلان
5- پیش‌بینی تسهیلات مراقبتی
6- پیشگیری از علل معلولیت
7- مدیریت، نظارت و ارزشیابی
بخش‌های درگیر در توسعه و اجرای توانبخشی مبتنی‌بر جامعه:
1- افراد معلول
2- خانواده‌های افراد معلول
3- جامعه
4- دولت‌ها (محلی، منطقه‌ای و ملی)
5- سازمان‌های غیردولتی، سازمان‌های محلی، منطقه‌ای و ملی
6- متـخصصان علوم‌پزشکی، متخصصان علوم‌بهداشت، آموزگاران، جامعه‌شناسان و سایر متخصصان
7- بخش خصوصی (تجارب و صنعت)
افراد تحت پوشش طرح CBR:
آن دسته از افرادی هستند که از خدمات توانبخشی مشمول طرح استفاده می‌کنند. شامل معلولان جسمی حرکتی، ذهنی، بینایی، شنوایی، گفتاری، بیماران روانی مزمن، بیماران صرعی، سالمندان معلول و...
خدمات توانبخشی در طرح CBR:
1- آموزش در خانواده
2- آموزش خارج از خانواده
3- ارجاع به سطوح بالاتر
4- تأمین وسایل کمک توانبخشی
5- کاریابی و اشتغال
6- حمایت‌های اجتماعی
هدف نهایی توانبخشی مبتنی‌بر جامعه ایجاد یک تغییر است: توسعه یک سیستم کارآمد که قادر باشد همه افراد دارای معلولیت را از لحاظ نیازمندی‌ها و آموزش تأمین و برای وصول به این اهداف دولت‌ها و مردم را احساس کند.