شهروند | جنگ اوکراین از جنبه‌های متعدد جغرافیایی، نژادی، سیاسی و اقتصادی قابل بررسی و واکاوی است. این بحران اقتصاد جهانی را با تغییرات بسیاری مواجه کرده است. روسیه از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انرژی در جهان به شمار می‌آید و اروپا یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان. این موضوعات بر پیچیدگی این رخداد بیش از پیش
افزوده است؛ تا حدی که برای نخستین بار در ۸ سال اخیر هر بشکه نفت مرز ۱۰۰ دلار را رد کرد.
«شهروند» به همین منظور در این گزارش سعی کرده است به یکی از زوایای این جنگ، یعنی تاثیرات اقتصادی این جنگ در حوزه انرژی بپردازد. در این گزارش «هادی بیگی‌نژاد»، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و «حمید رضا صالحی»، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «شهروند» به این پرسش پاسخ می‌دهند که «آیا جایگاه ایران در حوزه انرژی در دنیا ارتقا می‌یابد یا خیر؟»
جنگ اوکراین یک اتفاق ناخوشایند است که یقینا لطمات و تاثیرات منفی بسیاری در ابعاد سیاسی- اقتصادی در جهان به دنبال خواهد داشت. به گزارش «شهروند»، از نگاه کارشناسان اقتصادی این جنگ اگرچه چالش‌ها و تاثیرات منفی متعددی در عرصه جهانی به دنبال خواهد داشت، اما می‌تواند تغییراتی را نیز در حوزه اقتصاد و بازیگری در این عرصه ایجاد کند.
غرب به دنبال آلترناتیو در حوزه انرژی
یکی از موضوعات تغییر در نقش و جایگاه کشورها در حوزه انرژی است. این مساله با توجه به اینکه روسیه یکی از بازیگران قدرتمند در عرصه انرژی به شمار می‌آید، پررنگ است. وضعیت متشنج این روزها، اوضاع بازار نفت و گاز را پیچیده کرده و تقاضا را در این بازارها افزایش داده است؛ اگرچه عرضه چند ده میلیون بشکه نفت موجود در کشتی‌های ایرانی در بازار جهانی نفت می‌تواند کمی التهابات را کاهش دهد. موضوعی که حمید رضا صالحی، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی نیز در گفت‌وگو با «شهروند» به آن اشاره دارد: « یقینا این جنگ ناخوشایند باعث افزایش قیمت و تقاضا در انرژی خواهد شد. این مساله به‌قدری روشن است که حتی افرادی که تجربه و دانش تخصصی هم در این حوزه ندارند، می‌توانند به آن اذعان کنند. روسیه یک بازیگر مهم در عرصه انرژی است و اگر قرار است نقش و تاثیر آن کاهش یابد، قطعا نیاز به آلترناتیوی است.»
یک فرصت بالقوه!
از نگاه این فعال اقتصادی در حوزه انرژی، تغییر در بازیگران حوزه انرژی یک فرصت اقتصادی برای ایران است، اما یک فرصت اقتصادی بالقوه. صالحی در این‌باره می‌گوید: «افزایش صادرات در حوزه انرژی نیازمند مولفه‌های دیگری همچون توسعه زیرساخت‌ها، دیپلماسی انرژی و امنیت در سرمایه‌گذاری نیز هست. به طور مثال عرض می‌کنم، ما در کشور در زمستان با کمبود گاز و در تابستان با کمبود برق روبه‌رو هستیم. با این چالش‌ها نمی‌توان به درستی از فرصت‌ها بهره‌مند شد.»
بنا به گفته عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، ایران برای ارتقای جایگاه خود در حوزه انرژی در دنیا نیازمند توسعه زیرساخت‌ها در عرصه‌های مختلف مالی، صنعتی و دیپلماسی است.
این فعال حوزه انرژی حل مساله برجام را یک گام مثبت در این مسیر برشمرد و افزود: «تحریم‌ها فرصت بازیگری ایران در عرصه انرژی در جهان را کاهش داده است و حل این موضوع می‌تواند توان و ظرفیت ایران را در این مساله
ارتقا بخشد.»
حمید رضا صالحی همچنین پیش‌بینی کرد که این جنگ باعث افزایش 20 درصدی قیمت نفت شود. از نگاه این کارشناس، اگر ایران نتواند الزامات و استانداردهای دیپلماسی در حوزه انرژی را ارتقا دهد، رقبای اقتصادی همچون عربستان بیشترین بهره را از این فرصت خواهند برد. این تحلیلگر حوزه انرژی در پایان ایران را چهارراه انرژی در دنیا برشمرد که می‌تواند با یک برنامه‌ریزی ده‌ساله به یک بازیگر تاثیرگذار در حوزه انرژی بدل شود.
ارتقای دیپلماسی در حوزه انرژی یک هدف
اگرچه افزایش جهانی قیمت نفت و به دست آمدن فرصت برای افزایش صادرات نفت برای ایران، امکان بهبود وضعیت ارزی و فراهم شدن فرصت برای دولت جهت مقابله با مشکلات اقتصادی را فرا رو قرار داده است؛ اما پایدار ماندن این فرصت نیازمند برنامه‌ریزی و تقویت زیرساخت‌ها در این عرصه است. مساله تقویت زیرساخت‌ها موضوعی است که هادی بیگی‌نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز در گفت‌وگو با «شهروند» بر آن تاکید دارد. اگرچه او نیز معتقد است با توجه به میزان مصرف سالانه گاز در کشور، افزایش چشمگیر صادرات گاز در ایران امکان‌پذیر نیست و تغییرات در حجم فروش نفت نیز آنچنان چشمگیر نخواهد بود. عضو کمیسیون انرژی مجلس اتخاذ رویکرد دیپلماسی فعال در عرصه انرژی را یک رویکرد جدی برشمرد و تصریح کرد: «ایران به دنبال جذب بازارهای جدید در این عرصه است.» هادی بیگی‌نژاد درباره تاثیر این مساله در موضوع برجام نیز می‌گوید: «معتقدم مبنای تفکری غرب در موضوع برجام حل مساله نیست، به همین دلیل گمان نمی‌کنم که تاثیر چندانی در مذاکرات داشته باشد، اگرچه ممکن است مقداری از حساسیت‌های طرف مقابل را کاهش دهد.» بنا به گفته بیگی‌نژاد با این وجود تقویت دیپلماسی در حوزه انرژی در دستور کار دولت است.
آمارها چه می‌گویند؟
تقریبا 56 درصد تولید گاز دنیا در اختیار 5 کشور است. بر اساس گزارش «بریتیش پترولیوم»، در سال 2020 آمریکا با 914.6 میلیارد متر مکعب (23.7 درصد)، بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز جهان بود. روسیه با تولید 638.5 میلیارد متر مکعب سهم 16.6 درصدی از تولید گاز جهان دارد. ایران با تولید 250.8 میلیارد متر مکعب سهم 6.5 درصدی از تولید گاز دنیا دارد. تولید 194 میلیارد متر مکعبی چین و تولید 171.3 میلیارد متر مکعبی قطر را نیز به آمار بالا اضافه کنیم.
میزان صادرات گاز «ال.ان.جی» روسیه در سال 2020 به صورت 40.4 میلیارد متر مکعب و از طریق لوله 197.7 میلیارد بوده است. در روسیه 238.1 میلیارد متر مکعب گاز صادر و تنها 11 میلیارد متر مکعب وارد شده است. تراز روسیه در سال 2020 حدود 227 میلیارد متر مکعب مثبت بوده است که نشان می‌دهد به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گاز، اهرم قدرتمندی در اختیار دارد.