راضیه زرگری| کریسمس برای خیلی‌ها جذاب است. جشن‌های سال نو میلادی مثل نوروز باستانی ایرانی، آداب‌ورسوم زیبایی دارد که نه‌تنها برای مسیحیان و ارامنه، بلکه برای مسلمانان و دیگر ادیان هم تماشایی است. از درخت کریسمس که نماد حیات و سرزندگی در روزهای سرد زمستان است تا گوی‌ها و ریسه‌های پرزرق‌وبرق که پیام‌آور شادی‌ونشاط است.
جشن کریسمس به مناسبت تولد حضرت عیسی مسیح(ع) و با توجه به مفاهیم مذهبی و دینی برگزار می‌شود و ریشه در فرهنگ و سنت مسیحیان جهان دارد؛ سالروز به‌دنیا آمدن حضرت عیسی (ع)، روز کریسمس نامیده می‌شود و بزرگ‌ترین جشن مسیحیان است. جشن‌های سال نو میلادی در بسیاری کشورها همزمان با آغاز سال جدید میلادی است که هفتمین روز کریسمس محسوب می‌شود. در ایران نیز از گذشته‌های دور امروز مسیحیان با ملیت‌های گوناگون در نقاط مختلف زندگی می‌کنند. بیشترین مسیحیان ایران را ارامنه تشکیل می‌دهند که سابقه سکونت آنها به سالیان دراز می‌رسد.
از مجیدیه تا میرزای شیرازی
در تهران محله‌های مجیدیه، میرزای شیرازی و سنایی بیشترین هم‌وطنان مسیحی را در خود جای داده. محله جلفای اصفهان نیز، سالیان طولانی محل زندگی ارامنه بوده است. در زمان برگزاری جشن‌های کریسمس، خیابان‌های این مناطق تزیین می‌شوند و شمایلی جذاب و زیبا می‌گیرند. قدم زدن در خیابان‌هایی با زمینه تزیینات کریسمس جذابیت‌های خودش را دارد و بازارشان این شب‌ها در تهران داغ است.ارامنه ایران سالروز تولد حضرت عیسی مسیح را در روز ۶ ژانویه جشن می‌گیرند، اما همزمان با جشن کریسمس یعنی هفته آخر دسامبر، بخش‌هایی از تهران حال‌وهوای کریسمسی به‌خود می‌گیرد. اگر به آشنایی با آداب‌ورسوم مسیحیان علاقه دارید، می‌توانید برای لذت بردن از جشن‌هایشان در این روزها، به این خیابان‌ها سری بزنید و با بابانوئل و درخت‌های کاج تزیین‌شده عکس یادگاری بگیرید. علاوه بر مناطق مخصوص ارامنه، در بسیاری از فروشگاه‌ها و مراکز تجاری و تفریحی دیگر نیز، برای احترام به مسیحیان کشورمان، درخت‌های کریسمس و تزیین‌های مخصوص این مراسم را در روزهای نزدیک به سال نو میلادی برپا می‌کنند.
اسباب‌بازی‌فروشی‌هایی که مناسبتی زمینه ویترین‌شان را عوض می‌کنند
میرزای شیرازی یکی از بورس‌های شناخته‌شده فروش اسباب‌بازی در پایتخت است که البته در روزهای پایانی سال میلادی، یعنی از اواخر آذرماه تا نیمه دی‌ماه، جذابیت مغازه‌های این خیابان منطقه 6 تهران خاص‌تر و طبیعتا مشتری‌هایشان هم بیشتر می‌شود. داخل مغازه‌های این راسته، در این ایام پر است از تزیینات رنگی کریسمس؛ درختچه‌های کاج که بر اساس رسوم مسیحیان در مراسم سال نو تزیین می‌شود، گوی‌های رنگی و ستاره‌های طلایی و نقره‌ای.
خیابان میرزای شیرازی به‌علت نزدیکی به یکی از معروف‌ترین کلیساهای تهران، از هفته‌های گذشته حال‌وهوای کریسمس را به‌خود گرفته. راسته مغازه‌های اسباب‌بازی‌فروشی این خیابان، بیشترشان از ارامنه نیستند اما چون آن حوالی همشهریان ارامنه زیادی ساکن هستند، زمینه فروشگاه‌شان را با لوازم کریسمسی تغییر داده‌اند. یکی از آنها در توضیح حال‌وهوای این شب‌های کریسمسی به «شهروند» می‌گوید: «ما فصلی کار می‌کنیم و ویترین را تغییر می‌دهیم. عید نوروز، ولنتاین ، یلدا یا کریسمس؛ فرقی نمی‌کند.»
ریسه‌های هندوانه در میان نوئل‌های مخمل‌پوش
ریسه‌های هندوانه و شمع‌های اناری یلدا هنوز یک گوشه از ویترین در میان عروسک‌های بابانوئل مخملی خودنمایی می‌کند. «از سال 80، در خیابان میرزای شیرازی مغازه دارم. زمینه ویترین و داخل مغازه همیشه این شکلی نیست. روزهای عادی سال اسباب‌بازی می‌فروشیم و در مناسبت‌های خاص، شکل و شمایل مغازه تغییر می‌کند.شب یلدا با هندوانه، انار و عروسک ننه‌سرما تزیین کردیم و حالا درختچه‌های کریسمسی و گوی‌های رنگی و ریسه‌های برفی می‌فروشیم.»
ویترین‌های قرمزوسفید جلوه زیبایی به خیابان داده، اما میرزای شیرازی مثل روزهای قبل شلوغ نیست. روی شیشه همه مغازه‌ها برچسب تصویربرداری و عکسبرداری ممنوع چسبانده شده و فروشنده‌ها دوست ندارند کسی با دوربین داخل مغازه‌شان برود. کاج‌های چیده‌شده در پیاده‌روها تقریبا جمع شده و دیگر خبری از بابانوئل‌های نمادین که هر شب خیابان را بالاوپایین می‌کردند، تا به مردم عکس‌های یادگاری هدیه بدهند، نیست. یکی دوتایشان مانده‌اند که به رسم هر سال لباس مخمل قرمز پوشیده و عصای زنگوله‌دارشان را به زمین می‌کوبند تا خبر شروع سال نو همراه با شادی و صلح را به مردم زمین بدهند.
ریش پنبه‌ای‌های مخمل‌پوش با کارت‌خوان سیار
ریش پنبه‌ای‌های قرمزپوش نمادین خیابان میرزای شیرازی، به بچه‌های ذوق‌زده از دیدن بابانوئل، ثبت لجظه‌های شادی‌شان را هدیه می‌دهد و البته کارت‌خوان‌های سیارش را هم برای این لطف پر‌طرفدار همراه دارند. «هر عکسی می‌شود 10 هزار تومان. من‌هم خرج دارم دیگر.» اما دلیل خلوتی خیابان میرزای شیرازی در شب‌هایی که به ژانویه نزدیک می‌شویم و باید شلوغ‌تر از ایام قبل باشد، گزارش برنامه‌های خارج از عرف عده‌ای بوده که حالا مغازه‌دارها را گله‌مند کرده «ما داریم کاسبی خودمان را می‌کنیم. نمی‌دانم چرا دود هر خطا‌واشتباهی باید به چشم ما برود؟ عده‌ای آمدند و موسیقی آن‌ور آبی گذاشتند و این وسط عده‌ای هم شادی‌های خارج از عرف کردند. اخطار به پلمپش برای منِ کاسب آمده.»گویا به‌دلیل سوءاستفاده‌هایی که از شلوغی‌های کریسمسی در این شب‌های آستانه سال نو میلادی شده، بازرسی اماکن و صنوف به فروشندگان این راسته اخطار داده است که اگر برنامه‌های خیابانی‌شان را جمع نکنند، مغازه‌شان پلمپ می‌شود. هیچ‌کدام از آنها چه ارامنه و مسلمانان، از اینکه فرصت شادی و تفریح سالم مردم به این شکل محدود شده، خوشحال نیستند «مردم ما واقعا به شادی و خنده نیاز دارند؛ اتفاقا یکی از دلایل اقبال زیاد بیشتر تهرانی‌ها فارغ از دین و مذهب‌شان، به جشن‌های کریسمس همین جاذبه‌های دیدنی و شاد این روزهاست.»
جذابیت بسیار زیاد کریسمس برای بچه‌ها
بچه‌ها در این میان حضور پررنگ‌تری دارند. هدیه دادن بابانوئل و درخت‌های تزیین‌شده کاج را در فیلم‌ها و کارتون‌ها دیده و حالا دوست دارند از نزدیک این چیزها را ببینند. یکی از مغازه‌دارها درباره استقبال غیرمسیحیان از حال‌وهوای این روزها می‌گوید «بیشتر، بچه‌ها هستند که پدر و مادرشان را می‌آورند تا مثلا با درخت کریسمس و بابانوئل عکس بگیرند. کلا فضای شادی را همه دوست دارند. شاید حتی خریدی هم نداشته باشند؛ بیشتر می‌آیند که این فضا را تماشا کنند و عکس بگیرند.»
آداب‌ورسوم مسیحیان در جشن کریسمس در کشورهای مختلف متفاوت است. ارامنه ایران هم در این میان رسوم ملی‌ومذهبی مخصوص به خودشان را در ایام نزدیک به ژانویه دارند. یکی از ارامنه تهران که برای خرید وسایل تزیینی درخت کریسمس آمده، از دورهمی‌های پررنگ‌تر و جمع شدن خانواده‌ها کنار هم می‌گوید «بزرگان خانواده و فامیل رسم دارند که برای فرزندان و نوه‌های خانواده هدایایی تهیه می‌کنند.»
همان هدایایی که کودکان فکر می‌کنند بابانوئل نیمه‌شب برایشان آورده «هدایای کریسمس کودکان در زیر درخت کریسمس گذاشته می‌شود.»
درخت سبز در زمستان، استعاره‌ای از حیات و سلامتی
اما چرا برای کریسمس از درخت استفاده می‌شود و فلسفه تزیین آن چیست؟ این سنت از کجا شروع شده و درخت کاج، نماد چه چیزی است؟
قرار دادن درخت برای جشن کریسمس به قرون وسطی و اروپای شرقی برمی‌گردد. درختان همیشه سبز که حتی در زمستان و هوای سرد نیز دچار خزان نمی‌شوند و سرسبزی خود را حفظ می‌کنند، مفهوم ویژه و ارزشمندی برای مردم دارد. مردمان باستان معتقد بودند که قرار دادن برگ‌ها یا شاخه‌های سرسبز در منزل به آنها کمک می‌کند در زمستان‌های سرد و طولانی دوام آورده و از آنها محافظت می‌کند. آنها این باور را داشتند که این شاخ‌وبرگ‌ها می‌تواند در برابر هر اتفاق بد و بیماری از آنها محافظت کند. برگ سبز در زمستان، استعاره‌ای از زندگی، سلامتی و حیات بوده است.
این رسم ادامه پیدا کرد تا آنکه در نهایت در قرن هجدهم، کلیسای مسیحیت نیز برای برگزاری مراسم تولد مسیح و کریسمس از درخت استفاده کرد. در کلیسا معمولا این درختان در کنار قفسه‌ای قرار داده می‌شدند که مردم شمع روشن می‌کردند. این شمع‌ها رفته‌رفته جزیی از تزیینات درخت کریسمس شدند؛ بعدها با اختراع برق جای خود را به چراغ‌های کریسمس و زیورآلات براق‌ودرخشان داد.
امروزه تزیینات درخت کریسمس شامل اشیای مختلفی مثل گوی‌های براق، ریسه، گل و آبنبات می‌شود، هر خانواده مسیحی از ابتکار و خلاقیت خود نیز در تزیین این درخت استفاده می‌کند. علاوه بر این، معمولا یک فرشته یا ستاره نیز در بالای درخت قرار داده می‌شود. «برای بچه‌ها تزیین درخت کریسمس جذابیت زیادی دارد. اینکه خودشان هرطور که بخواهند نماد زندگی و حیات را تزیین و در انتظار هدیه سال نو، شب را صبح کنند.»