فاطمه عسگری‌نیا| استان سیستان‌وبلوچستان که روزی به‌عنوان انبار غله ایران شهرت داشت و سرسبزی و آبادانی‌اش زبانزد عام‌وخاص بود، این روزها از هر گوشه‌وکنار وسعت 181 هزار کیلومترمربعی آن مرثیه آب شنیده می‌شود و در خیلی از مناطق استان، مردم ساعت‌ها در صف‌های طولانی برای چند لیتر آب چشم انتظار می‌مانند.آب 185 روستای سیستان‌وبلوچستان هنوز از شبکه قدیمی چاه‌های کوچکی تامین می‌شود که 30 سال پیش توسط جهادسازندگی حفر شدند. از 4 سال پیش تاکنون جمعیت هلال‌احمر با اجرای طرح ملی نذر آب کوشید تا با مشارکت خیرین معضل کم‌آبی در خیلی از روستاها را کمرنگ‌تر کند. اجرای این طرح با هدف تامین آب پایدار در نذر آب 4 روستاهای بهره‌مند از این طرح را در دسترسی به منابع آبی سالم بی‌نیاز کرد، اما این پایان کار جمعیت هلال‌احمر ایران در استان بحران‌زده سیستان‌وبلوچستان در بخش آب نیست و به‌تازگی قرار است این جمعیت طی تعاملی کارگشا با فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ از کمک‌های جهانی برای حل بحران آب در سیستان‌وبلوچستان بهره ببرد.
بحران خشکسالی در استان سیستان‌وبلوچستان 21 ساله شد. به گفته مدیرکل هواشناسی این استان، داده‌های بلندمدت بارش استان نشان می‌دهد که سیستان‌وبلوچستان در 55 سال اخیر 21 سال کم بارش داشته است و این بحران از دهه 80 با سرعت بیشتری در منطقه می‌تازد. با تشدید بحران در سیستان‌وبلوچستان، زندگی و شغل مردم این منطقه که وابسته به آب است به‌خطر افتاده. دیگر نه از مزارع سرسبز گذشته در این استان خبری است نه از جولان قایق‌های ماهیگیری در رودخانه‌هایی که از هیرمند سرچشمه می‌گرفتند. بیکاری و فقر مثل گردی نامریی بر سیمای روستاها نشسته و جوانان روستایی برای نجات آینده‌شان راهی حاشیه شهرها در سیستان‌وبلوچستان یا استان‌های دیگر کشور شده‌اند. گرچه در طول سال‌های گذشته داوطلبان فعال در استان کوشیده‌اند تا با مشارکت خود به لب‌های تشنه مردم منطقه آبرسانی کنند، اما همواره همه این تلاش‌ها در برابر سرعت بالای خشکسالی منطقه عقب‌تر بوده است. «مهدی کیخا» یکی از جهادگرانی است که سال‌های سال در این منطقه همراه با دوستانش مشغول آبرسانی به روستاهای منطقه است، اما اعتراف می‌کند که مشکل سیستان‌وبلوچستان با اجرای طرح‌های آبرسانی موقت و توزیع بطری‌های آب معدنی حل نشدنی است: «بحران خشکسالی در سیستان‌وبلوچستان بحرانی بزرگ و خطرناک است و زمانش رسیده که دنیا هم برای کمک به رفع این بحران پای کار بیاید.»
گرچه هر روز دست‌های مردم مناطق محروم و خشک استان سیستان‌وبلوچستان برای بارش باران رو به آسمان است اما بارانی که این روزها می‌بارد نه تنها دردی از دردهایشان درمان نمی‌کند بلکه تغییرات خطرناک بارش‌های استان باعث شده که با وجود این بارش‌ها و راه افتادن سیل‌های ویرانگر در منطقه، این استان باز هم به گفته مدیرکل هواشناسی استان سیستان‌وبلوچستان در زمره کم‌بارش‌ترین فصول سال قرار بگیرد.
حقابه هیرمند؛ آرزوی مردم سیستان‌وبلوچستان
«علیرضا میربهاءالدین» مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان سیستان‌وبلوچستان هم با اشاره به وضع سیاه آب در روستاهای استان می‌گوید: «بحران آب 21 سالی می‌شود که گریبان مردم این استان‌ها را گرفته و دلیل این بحران هم کاهش بارش‌ها و پرداخته نشدن حقابه رود هیرمند از سوی کشور افغانستان است. موضوعی که باعث شده منابع درآمدی متصل به آب مردم در روستاهای منطقه به‌طور کامل قطع شود و باغ‌های سبز و مزارع آباد جای خود را به بیابان‌های ترک‌خورده منطقه دهند.»
آمارهای اعلامی حکایت از آن دارد که متاسفانه 81 درصد مردم روستایی منطقه بلوچستان به‌صورت سقایی آبرسانی می‌شوند و مجبورند روزهای خود را با سهمیه 15 لیتری سپری کنند. سهمیه‌ای که به‌صورت غیربهداشتی در آب‌انبارهای منازل ذخیره می‌شوند. به گفته مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان سیستان‌وبلوچستان با اجرای طرح نذر آب در طول 4 سال گذشته تعدادی از مناطق روستایی که شرایط بحرانی در بخش تامین آب شرب داشتند از خدمات این طرح بهره‌مند شدند: «در طرح نذر آب 4 که طی ماه‌های اخیر در منطقه اجرا شد خوشبختانه زمینه دسترسی مردم روستاهای محروم شناسایی شده8 شهرستان استان با مشارکت 16 استان معین فراهم شد و نقطه قوت این طرح در مقایسه با طرح‌های مشابه سال‌های قبل تلاش برای آبرسانی پایدار به روستاهای محروم منطقه بود.»
به گفته او، در این طرح به روستاهایی آبرسانی پایدار صورت گرفت که مردم روستا مجبور بودند برای تامین آب آشامیدنی روزانه خود مسافت طولانی بین روستا تا چاه‌های آب را با پای پیاده طی کنند و چه بسا در این مسیر دچار مشکلات بسیاری می‌شدند. میربهاءالدین می‌گوید: «در اولین سال اجرای طرح نذر آب توسط جمعیت هلال‌احمر ایران 19 روستای استان سیستان‌وبلوچستان با مشارکت 19 استان معین از تانکرهای آب و سایر کمک‌های معیشتی جمعیت بهره‌مند شدند و در سال دوم اجرای این طرح 8 شهرستان؛ دو شهرستان در شمال و 6 شهرستان در جنوب استان.»
طرح نذر آب 3 که قرار شد انجام شود تمرکز جمعیت هلال‌احمر بر شناسایی محروم‌ترین و نیازمندترین مناطق استان سیستان‌وبلوچستان معطوف شد به‌طوری که داوطلبان با حضور در مناطق سعی کردند با مشارکت خیرین کار لوله‌کشی از منابع آبی تا روستا را دنبال کنند؛ هدفی که در نذر آب 4 هم با جدیت دنبال شد. مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان سیستان‌وبلوچستان با اشاره به اینکه تهدید خشکسالی امروز علاوه بر روستاهای مناطق دوردست استان نقاط شهری حتی مرکز استان را درگیر خود کرده است تاکید می‌کند: «ما امروز به‌شدت نیازمند تامین آب شیرین‌کن‌ها برای مناطق شهری و روستایی استان هستیم. در طرح نذر آب 4 با مشارکت یکی از خیرین11 دستگاه تصفیه آب در شهرستان زهک نصب شد که این مسأله ارتقای کیفیت زندگی مردم را به‌شدت تغییر داد.»
او امروز همه امیدش به طرح مشارکتی که قرار است از سوی فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلال‌احمر ایران دنبال شود: «استان سیستان‌وبلوچستان سه دهه است چشم انتظار حقابه هیرمند مانده و این مسأله باعث شده تا استانی که روزی انبار غله ایران بود به محروم‌ترین استان کشور تبدیل شود. ما امیدواریم با اجرای این طرح، خاک این سرزمین هم سیراب شود.»
عزم جهانی به کمک سیستان‌وبلوچستان می‌آید
به‌منظور بررسی مشکلات ایجادشده از خشکسالی در منطقه سیستان و همچنین ورود مهاجران افغان، رئیس دفتر فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلال‌احمر در ایران، مدیرپروژه دفتر کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ در تهران و معاون مدیرکل عملیات و برنامه‌های بشردوستانه جمعیت هلال‌احمر طی سفری دو روزه به استان سیستان‌وبلوچستان از مناطق مرزی شمال این استان، دریاچه هامون، رودخانه هیرمند، بازارچه مرزی میلک و پل ابریشم بازدید کردند.
حسن اسفندیار، مدیرکل عملیات و برنامه‌های بشردوستانه جمعیت هلال‌احمر در این‌باره می‌گوید: «فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلال‌احمر با پیگیری جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران از طریق صدور استمداد بین‌المللی برای مبارزه با خشکسالی در پی جذب کمک‌های جهانی است تا از این رهگذر بتواند به معضل بی‌آبی و خشکسالی در استان سیستان‌وبلوچستان پایان دهد.»
او با اشاره به بازدید اخیر صورت‌گرفته از مناطق درگیر خشکسالی در استان سیستان‌وبلوچستان از ارزیابی‌های اولیه صورت‌گرفته و تهیه طرح جامع و کامل در این رابطه خبر می‌دهد و می‌گوید به محض تخصیص کمک‌ها کار خود را برای رفع خشکسالی در استان سیستان‌وبلوچستان آغاز می‌کنیم. «کامران خاکی» مدیر پروژه دفتر کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ در تهران هم اظهار امیدواری می‌کند کمک‌های جهانی به ایران در 2022 افزایش یابد و درباره همکاری‌های مشترک با هلال‌احمر ایران می‌گوید: «کمیته و هلال‌احمر برنامه مشترکی را در آینده نزدیک پیش‌بینی کردند که به 150 هزار نفر در استان‌های خراسان رضوی، خراستان جنوبی و سیستان‌وبلوچستان که متاثر از خشکسالی هستند؛ کمک‌رسانی کنند.» خاکی، تقویت انبارهای هلال‌احمر در خصوص اقلام امدادی و معیشتی و تقویت ناوگان لجستیکی را از جمله کارهای مهم پیش رو می‌داند.