نهتنها در ایران که در سراسر جهان انسانهایی هستند که هر روز صبح از فرط گرسنگی از خواب بیدار میشوند و هر شب با شکم گرسنه سر بر بالین میگذارند. برخی از آنان هم دیگر هیچگاه از خواب برنمیخیزند. هرچند ایران جزو کشورهایی است که در آن میزان گرسنگی «کم» بوده است. بهگزارش «سازمان کمک بهگرسنگان»، شمار گرسنگان جهان «بهگونهای تحملناپذیر» بالاست. البته تعداد گرسنگان جهان از سال ۱۹۹۰ حدود ۳۹درصد کاهش یافته است. اما این میزان هنوز با کاهش ۵۰درصدی شمار گرسنگان تا سال ۲۰۱۵ که هدف اعلام شده سازمان ملل متحد است، بسیار فاصله دارد. با توجه به افزایش جمعیت جهان از سال ۱۹۹۰، حتی بر شمار گرسنگان افزوده شده است. حدود ۸۰۵ میلیوننفر، بهخصوص در آسیایجنوبی و آفریقا، بهطور مداوم دچار سوءتغذیه هستند. بسیاری از مردم دنیا از شکل دیگری از گرسنگی به نام «گرسنگیپنهان» رنج میبرند.
ما در برزخ سبک زندگی متفاوتی که فاقد الگوی استانداردی برای خانوادههاست، معلق ماندهایم و تبعاتی را متوجه سلامت خود میکنیم. بهعنوان مثال آیا غذاهای فستفودی که اینک جای غذای آشپزخانهای خانوادهها را گرفته، میتواند برای رشد و نمو اعضای خانواده مناسب و کافی باشد؟ آنچه میدانیم این است که سرمایهگذاری در بخش تغذیه میتواند برای دولت بسیار سودآور باشد. کارشناسان نظر داده بودند که تأمین ویتامین«آ» و مادهمعدنی «روی» و افزودن ید و آهن به مثلا نمک و آرد برای کودکان یکی از 5 سرمایهگذاری مفید برای پیشرفت اقتصادی کشورهاست. اما آیا این امر در ایران مغفول نمانده است؟
گرسنگیپنهان نامی است که پزشکان و امدادگران در کشورهای درحالتوسعه بهنوعی از گرسنگی دادهاند که نه با دردهای معمول ناشی از گرسنگی و نه حتی با کموزنی همراه است و با وجود این تأثیر آن بر کسانی که دچار آن هستند و نیز بر رشد و پیشرفت جمعیت جهان فاحش است. تخمین زده میشود که 2 میلیارد نفر از کمبود «ریزمغذیها» (micronutrients) رنج میبرند، یعنی ویتامین و موادمعدنی لازم برای بدن در غذای روزانه آنها یافت نمیشود چون تغذیه آنها متنوع نیست. این از سویی بهدلیل عدمدسترسی برخی افراد به موادمغذی است و از سوی دیگر بهخاطر آنکه شیوه تغذیه برخی افراد یکجانبه است. گرسنگیپنهان موضوعی است که بسیاری از خانوادهها از آن رنج میبرند و خانوادههای ایرانی از این امر مستثنی نیستند.
پیامدهای این نوع گرسنگی همیشه آشکار نیست. برای نمونه در آفریقا، کودکان بر اثر کمبود ویتامین «آ» بینایی خود را از دست میدهند یا بر اثر کمبود ید به بیماری گواتر مبتلا میشوند. در کشورهای غربی هم خستگی مفرط بر اثر کمبود آهن را میتوان مشاهده کرد و این یکی از موارد «گرسنگیپنهان» است. سازمان جهانی تغذیه هشدار میدهد که «گرسنگیپنهان مانع رشد جسم و توانایی یادگیری کودکان میشود.» بهگزارش سازمان کمک بهگرسنگان، درحالیکه در کشورهای درحالتوسعه مشکل مصرف تنها یک مادهغذایی مثل برنج بهعنوان تامینکننده بخش عمده انرژی روزانه است، در کشورهای صنعتی اغلب عادتها و ناآگاهی موجب «گرسنگیپنهان» میشود. برای نمونه، بسیاری کودکان در مکزیک بهخاطر مصرف زیاد ذرت، مرغ و روغن چاق میشوند و امکان ابتلای آنها به بیماریهای عفونی و اختلالات رشدی افزایش مییابد، چون عناصر مهمی در تغذیه آنها وجود ندارد.
سال گذشته نیز گروهی از پژوهشگران نشان دادند که قد کودکان خانوادههای فقیر بهطور متوسط یک تا
2 سانتیمتر کوتاهتر از همسنهای آنان از خانوادههای مرفه و تحصیلکرده است. پژوهشگران حدس میزنند که دلیل این تفاوت در نرسیدن مواد لازم غذایی به بدن این کودکان باشد.
یک متخصص امور تغذیه، همچنین با نظر به افزایش شمار مواد غذاییای که بهطور صنعتی آماده مصرف میشوند (غذاهای آماده)، تأکید میکند که «سیرشدن کافی نیست». او میگوید که هرچه فاصله مواد غذاییای که برای مصرف تهیه میشود از مواد خام بیشتر باشد، امکان آنکه مواد مغذی در روند تهیه غذا از بین رفته باشند، بیشتر است.
سالانه حدود 2 هزار میلیارد دلار بر اثر «گرسنگیپنهان» از دست میرود، چون کسانی که دچار این گرسنگی هستند، نمیتوانند از رشدی سالم بهرهمند شوند و بازده کاری کمی دارند. سوءتغذیه و «گرسنگیپنهان» باعث تضعیف تمرکز فکر و دیگر آسیبهای جسمی و روحی و درنهایت مانع پیشرفت درسی کودکان در مدارس میشود. بدینترتیب آینده شغلی کودکان نیز بهخطر میافتد. هانس کنراد بیسلاسکی میگوید، اینکه موادغذایی لازم به بدن کودک برسد باید از همان دوره بارداری زنان مورد توجه قرار گیرد. به گفته این کارشناس امور تغذیه، آسیبهایی که بر اثر سوءتغذیه در هزار روز اول زندگی یک کودک، یعنی تا پایان 2سالگی، به او وارد میآید را دیگر نمیتوان جبران کرد.
بهگزارش سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، در هر 10ثانیه یک کودک در جهان بر اثر پیامدهای مستقیم یا غیرمستقیم «گرسنگیپنهان» میمیرد. در کشورهای درحالتوسعه پروژههایی از سوی سازمانهایی امدادگر چون سازمان ایرلندی Concern Worldwide برای مقابله با این مشکل در دست اجرا هستند. برای مثال، این سازمان بذر دراختیار کشاورزان قرار میدهد و به زنان که بهطور معمول وظیفه تهیه غذا را در خانوادهها برعهده دارند، کشت بادامزمینی، هویج و سویا را میآموزد و همچنین به آنان یاد میدهد چگونه موادغذایی را طبخ کنند تا ویتامینهای آنها حتیالامکان از بین نرود. در کشورهای صنعتی، بهخصوص در آمریکایشمالی، بازار مواد مکمل تغذیه بهسرعت درحال رشد است. منتقدان در این روند، هم شانس میبینند و هم خطر. آنها میگویند که قرص و پودر ممکن است در کوتاهمدت جبران کمبود موادمغذی را بکند، اما مردم نباید تغذیه طبیعی را از یاد ببرند. یک پزشک میگوید که «وابستهشدن به اینگونه مواد درنهایت بهنفع کنسروهاست». «سازمان کمک بهکودکان «تر د زوم» نیز میگوید که تهیه این مواد برای کسانی که واقعا به آن محتاج هستند، بسیار گران تمام میشود. سازمانهای غیردولتی در کشورهای درحالتوسعه از دولتها میخواهند که زمینه عرضه موادغذایی مغذی با بهای ارزان را فراهم آورند. بهگفته سازمان کمک به گرسنگان، در میانمدت تنها آموزش و رفاه میتواند ضامن خروج از دور باطل تغذیه ناکافی، جسم ناسالم، ناکارآیی و فقر مداوم باشد.