ملیحه محمودخواه| 7 ماه دیگر که بگذرد، دو سال می‌شود که کرونا در کشور می‌چرخد و جان می‌گیرد. 19 ماه است که بهشت‌زهرا(س) وضعیت بحرانی به خودش گرفته است. هر روز جنازه‌های پارچه‌پیچ شده که داخل نایلون‌های سیاه رنگ قرار دارند پشت سر هم صف می‌شوند.
بحرانی ویژه که در 50 سال گذشته در کشور بی‌سابقه بوده است بهشت‌زهرا(س) در هیچ دوره‌ای از زمان چنین مرگ‌های پشت سر هم را ندیده است. در برخی از روزها عدد و رقم متوفی کرونایی قریب به ۱۸۰ متوفی در آبان‌ماه ۱۳۹۹ ثبت شده به‌علاوه حدود ۲۰۰ متوفی عادی شهر تهران بوده که این عدد و رقم در طول ۵۰ سال تاریخ بهشت‌زهرا(س) بی‌سابقه بوده است.
همچنین تمامی بحران‌های کشور در عرض یک روز ، دو روز یا حداکثر هفت روز در حوزه مدیریت اجساد به پایان رسیده است لیکن این بحران بیش از ۱۸ ماه است که جریان دارد و انتها و پایانی نیز برای آن معلوم نیست.
با شیوع کرونا، مدیریت اجساد در دنیا به چالش اساسی کشورهای مختلف جهان بدل شد. ترس از قربانیان این ویروس خیلی زود همه‌گیر شد و در کشورهای زیادی، هزاران نفر بدون تشییع جنازه یا حضور خانواده‌هایشان، به خاک سپرده شدند. در کشورهای پیشرفته دنیا به‌دلیل واگیری سریع این ویروس، افرادی که جان می‌دهند، انتقال‌دهندگان ویروس هستند و دولت‌ها برای اینکه بتوانند از شیوع بیشتر کرونا در جهان جلوگیری کنند، مکان‌های مشخصی را در نظر گرفته‌اند و فوت‌شدگان را در گودال‌هایی قبرمانند به‌صورت دسته‌جمعی دفن می‌کنند.
نگرانی از چگونگی کفن‌ودفن بعد از مرگ بر اثر کرونا، در کشورهای مختلف به نحوی بود که در برخی کشورها که قربانیان این ویروس افزایش یافته است، دولت‌ها فرصت تحویل‌دهی اجساد به خانواده‌هایشان را نداشتند و جنازه‌ها را در گورهای دسته‌جمعی به‌صورت شبانه دفن می‌کردند. دفن اجساد کرونایی در کشورهای جهان و شمار بالای قربانیان کرونا در کشورها باعث شد تا ظرفیت سردخانه‌ها و گورستان‌ها در اکثر کشورها تکمیل شده و دولت‌ها مجبور شوند از گورهای دسته‌جمعی برای دفن اجساد استفاده کنند.
دفن در ایران براساس موازین اسلامی
اما در ایران شرایط متفاوت بود احترامی که ایرانی‌ها برای متوفیان خود قائل هستند شرایط را متفاوت کرده بود و در این شرایط سخت متوفیان طبق نظر خانواده‌ها و در هر قطعه‌ای که آنها می‌خواستند دفن می‌شدند و این از جمله اتفاقاتی بود که بازماندگان را کمی راضی‌تر می‌کرد. مدیرعامل سازمان بهشت‌زهرا(س) می‌گوید که وضعیت مرگ‌ومیرهایی که در کشور خصوصا در تهران رخ می‌دهد مانند ندارد و حتی 8 سال دفاع مقدس هم اینگونه نبود و سابقه نداشت.او که بیش از 25 سال است که در سازمان بهشت زهرا کار می‌کند ادامه می‌دهد: «مرگ‌هایی که در حال حاضر بر اثر کرونا رخ می‌دهد بی‌سابقه است و در هیچ دوره‌ای اینگونه نبوده است و تصور نمی‌کردیم که روزی متوفی شهر تهران و متوفی کرونایی به نزدیک ۴۰۰ نفر برسد.»
او با اشاره به اینکه طبق آمار رسمی وزارت بهداشت ۴۰ درصد متوفی کرونایی کل ایران در تهران هستند تأکید می‌کند که بیشتر متوفیان این روزها کرونایی هستند و آنقدر این شرایط عجیب‌وغریب است که برای همه ما غیرقابل باور است
خال توضیح می‌دهد که آمارها نسبت به گذشته 2.5 برابر شده و می‌گوید: «حتی در پیک‌های قبلی نیز چنین شرایطی نداشتیم. بیشترین آماری که مثلا در یک ماه گذشته داشتیم زیر 100 بود و اصلا تجربه 216 فوتی در یک روز بر اثر کرونا را نداشتیم و این بسیار دردناک است.»
مدیرعامل بهشت‌زهرا(س) با تأکید بر اینکه اگر بهشت‌زهرا آن توان زیربنایی و آن تجربه لازم را نداشت و آن بحران‌ها را طی نکرده بود شاید ما هم امروز مانند آمریکا، ایتالیا، یونان و مصر از پا در می‌آمدیم. او ادامه می‌دهد: «در تمام این مدت ما حتی یک مورد استعفا هم نداشتیم و تمام کارکنان در بخش‌های مختلف با عشق کار خودشان را ادامه دادند حتی در مواقعی که تعداد متوفیان زیاد بود تعدادی از بدنه کادر اعلام کردند که اگر نیرو برای تغسیل و غسل کم است حاضرند همراه شوند و برای تغسیل همراه شوند.»
به اعتقاد او کار در غسالخانه اصلا قابل قیاس با کارهای دیگر نیست و حتی نفس کشیدن در محیط غسالخانه با وجود خطری که وجود دارد بسیار دشوار است و نمی‌توان در این محیط ماند.
وضعیت نگران‌کننده است در شرایطی که پدر به فرزند دست نمی‌زند و فرزندان حاضر نیستند پیکر پدر را حتی به دوش بکشند برخی باید این متوفیان را شست‌وشو دهند و بشورند.
خال تأکید می‌کند که به هر حال ما بارها، خواستیم مردم کمتر در بهشت‌زهرا حاضر شوند زیرا در حال حاضر تعداد متوفی‌ها زیاد شده. من عاجزانه از مردم می‌خواهم که به هرحال عزیزی از دست می‌دهند با تعداد حداقل برای تدفین عزیزان خودشان بیایند. فقط خانواده‌های درجه یک و با تعداد کم بیایند. ما روزهای بسیار سختی را اینجا تحمل کردیم.
او دو موضوع را درخواست بهشت‌زهرا عنوان می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر ما دو درخواست از مردم داریم. یکی اینکه به بهشت‌زهرا نیایند و دوم اینکه دعا کنند تا از شر این ویروس خلاص شویم.»
او تأکید می‌کند که کارکنان سازمان بهشت زهرا(س)در این بحران حتی از دیدن خانواده‌هایشان نیز محروم بودند و مجبور شدند محل کار خود را قرنطینه کنند و در حالی که همه دستگاه‌ها و نهادها ساعات فعالیت و کاری خود را تقلیل کردند، کارکنان سازمان بهشت‌زهرا(س) به‌دلیل آمار بالای متوفیان مجبور بودند که ساعت کار خود را نیز افزایش دهند.
بررسی انتقال کرونا از اجساد
مرگ‌ها این روزها جانکاه‌تر شده است. آنها که عزیزانشان را بر اثر کرونا از دست می‌دهند نمی‌توانند برای آخرین بار چهره عزیز ازدست‌رفته خود را ببینند و او را ببوسند و با او وداع کنند و این دردی عمیق در دل آنها می‌گذارد. دردی عمیق از مرگی غریب.
برخی‌ها با توجه به خطری که ممکن است آنها را تهدید کند مثل سابق، عزیز ازدست‌رفته خود را در آغوش می‌گیرند و با او وداع می‌کنند، اما دکتر آمیتیس رمضانی بر این باور است که احتمال انتقال ویروس کرونا از طریق اجساد وجود دارد، زیرا تا چند روز پس از مرگ، ویروس در بدن زنده است و برای یافتن بدن میزبان تلاش می‌کند. درست است که با ایست قلب دیگر به سلول‌ها اکسیژن نمی‌رسد و ویروس تکثیر نمی‌شود، اما ویروس همچنان در بدن می‌ماند و درباره ویروس کرونا که همچنان برای ما ناشناخته است، رعایت تمامی پروتکل‌ها ضروری است.
او توضیح می‌دهد که تا مدتی ترشحات فرد در بینی او باقی می‌ماند و مشخص نیست تا چه زمانی این ترشحات باقی بماند و همین ترشحات می‌تواند ناقل بیماری باشد.
رمضانی توضیح می‌دهد که احتمال آلوده بودن اجساد حتی بعد از شست‌وشو و ضدعفونی می‌تواند وجود داشته باشد و وجود ویروس با شستن از وجود فرد متوفی که بر اثر کرونا از دنیا رفته است پاک نمی‌شود برای همین بوسیدن اجساد منع شده است.این فوق تخصص بیماری‌های عفونی با اشاره به اینکه احتمال تکثیر ویروس وجود ندارد اما عملا ویروس زنده است و به‌دنبال میزبان می‌گردد ادامه می‌دهد: «اما این تفکر که باید لباس افراد کرونایی سوزانده یا معدوم شود، صحیح نیست و با شست‌وشو با الکل ۷۰ درصد و شست‌وشو در آب‌جوش با دمای ۶۰ تا ۹۰ درجه بدون تماس مستقیم دست، ویروس از بین می‌رود و نیازی به معدوم‌کردن لباس نیست.»
این پزشک توضیح می‌دهد که محلی که در آن جسد قربانی ویروس کرونا برای آماده‌سازی جهت تدفین شسته می‌شود، باید پس از انجام کار با آب و مواد شوینده شسته شود و پس از آن با مایع سفیدکننده حداقل ۰٫۱ درصد یا الکل ۷۰ درصد شسته شود. تجهیزات استفاده‌شده برای این کار هم باید ضدعفونی شود. این مواد ضدعفونی‌کننده حداقل باید یک دقیقه روی سطوح بمانند.
رمضانی به دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که برای تدفین حتما لازم نیست از کیسه‌های مخصوص استفاده شود. همچنین آشنایان فرد متوفی می‌توانند با رعایت فاصله اجتماعی حداقل یک متر از یکدیگر در مراسم حضور داشته باشند. آنها می‌توانند متوفی را تماشا کنند، ولی نمی‌توانند او را لمس کنند یا ببوسند. تا جای ممکن تعداد افرادی که کارهای تدفین را انجام می‌دهند، باید کم باشد.
در این دستورالعمل آمده است که حاضران نباید به جنازه دست بزنند یا آن را ببوسند و باید پس از حضور در نزدیکی جنازه دست خود را به‌طور کامل با آب و صابون بشویند؛ در جریان برگزاری مراسم هم باید فاصله‌گذاری اجتماعی به‌طور کامل رعایت شود.
کودکان، افراد بالای شصت سال و کسانی که مشکلات ریوی، قلبی یا ضعف ایمنی دارند، نباید در مراسم حاضر باشند. کسی که نشانه‌های تنگی نفس و سرفه دارد، نباید در مراسم حاضر باشد مگر اینکه از ماسک مناسب استفاده کند.