شده است که دوست داشته باشید شما را به نامی غیر از نام خودتان بخوانند. شده است که گاه اسمی را که دارید زیبنده خود نمی‌یابید یا حتی بر عکس گاه شده است که خود را لایق و زیبنده نامی می دانید. تکلیف اما چیست؟ شاید در اسفند سال 90 بود که سازمان ثبت‌احوال با تدوين لايحه‌اي براي دادن اختيار تغيير نام به ايرانيان پس از رسيدن به 18 سالگي ، تغيير نام دادن را امکان پذير کرد.
نگاهي به افزايش برخي از نام‌ها در دوره‌هايي از زمان نشان مي‌داد برخي از والدين ايراني بدون پیش زمینه یا با جوگیر شدن اسامی کودکان خود را انتخاب می کردند و به آن افتخار هم می کردند. فقط در سال قبلش بيش از 22 هزار درخواست تغيير نام در ثبت احوال كشور مورد بررسي قرار گرفت.طبق قانون مصوب آن سال فقط كساني كه نام‌هايي تا اين حد عجيب مانند سرتيپ، دكتر، شهردار، وانوشكا، ژاكاردو، قلي، غلام، گرگ يا زلف دارند، مي‌توانند با درخواستي ساده و البته با راي دادگاه نامشان را عوض كنند، در غير اين صورت هر اسمي كه می داشتید و هر چقدر هم كه اسمتان را دوست نمی داشتید، امكان تغييرش وجود نداشت و بايد همه عمر با همان اسم سر می کردید.در واقع از آن زمان تغيير نام كوچك فقط با ارایه دادخواست و با حكم قضايي، در صورت مغاير بودن با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبي، زننده و مستهجن بودن اسم، نامتناسب بودن با جنس و در مجموع مواردي خاص و نادر امكان پذير شد.
از منظر جامعه‌شناسي و روان‌شناسي كه بر تاثيرات مثبت نام نيك و داشتن شانس تغيير نام بگذريم، بايد در تغيير نام مباحث حقوقي نيز مورد توجه قرار گيرد. به گفته حقوقدانان ممكن است كسي يك ماه قبل از تغيير نام نسبت به ارایه چك يا هر سند رسمي ديگر اقدام كند و بعد با تغيير نام و دريافت هويت جديد قانون را دور بزند. البته باید دید که افرادی در رده سنی زیر 18 سال که دچار تعارض با نامشان هستند تا چه حد درگیر امور حقوقی و زد و بندهای تجاری اند! و آیا مبنای حقوقی، ادله کافی برای تعمیم این عدم توانایی تغییر می تواند باشد یا خیر؟
امسال هم مدیرکل امور اسناد هویتی سازمان ثبت احوال می‌گوید در 9 ماهه سال جاری 17 هزار و
600 نام و 48 هزار و 750 نام خانوادگی تغییر کرده است. به گفته محسن اسماعیلی اسامی مغایر با جنس، بدمعنی و دارای فراوانی کم تغییرکرده است که ازجمله این اسامی می‌توان به اعظم، کشور و خاور در میان نام‌های دختران و بختیار در میان نام‌های پسران اشاره کرد. با توجه به آنکه 250 هزار الگوی انتخاب اسم دخترانه و 220 هزار الگوی انتخاب اسم پسرانه وجود دارد، بیشترین اسامی تغییر کرده مربوط به دختران است.
بر این اساس اسامی نامتناسب مغایر با جنس و هویت اسلامی - ایرانی و دارای فراوانی پایین طی پنج سال اخیر به اسامی دارای بیشترین فراوانی و متناسب با فرهنگ اسلامی – ایرانی تغییر پیدا کرده‌اند. افراد متقاضی می‌توانند درخواست خود را به دفاتر ثبت احوال یا دفاتر پیشخوان دولت ارایه کنند و پس از بررسی در ادارات مربوطه مجوز تغییر نام از استان گرفته می‌شود و سپس مراحل تغییر در سازمان ثبت‌احوال طی می‌شود. تنها اسامی افراد بالای 15 سال را تغییر می‌دهیم.
شاید انتخاب نام فرزند هیجان انگیز ترین فعالیت قبل از تولد نوزاد است از این گذشته یکی از مهمترین تصمیمات والدین نیز محسوب می شود ،پس چه می‌شود که فردی از نام خود گریزان می شود. آیا فرآیند نامگذاری مانند بسیاری از ابعاد دیگر زندگی ، جبری است تحمیل شده بر فرد؟ قانون می گوید فرد نمی تواند مرجع تشخیص خوب و بد بودن اسم باشد. قانون اگر چه اسامی را در اختیار پدران و مادران می‌گذارد و بر آن اساس است که والدین تصمیم می گیرند، معلوم نیست که چرا همان اسامی را که در کتابچه دارد بعد از گذران 15 سال از عمر کودک، حاضر به تغییر می شود. مثلا اگر خاور اسم بدی است، خب چرا از همان اول جلوی آن اسم گرفته نمی‌شود. مگر قانون بسیاری از اسمها را به بهانه های متعددی حذف نمی کند؟ خاور هم رویش!
کارشناسان علوم تربیتی معتقدند اسمی که انتخاب می شود باید یک مفهوم ذهنی مثبت داشته باشد. اسم اولین تاثیر هر فرد روی مخاطب است باید به این فکر کنید که فرزندتان این اسم را نه فقط در دوران کودکی و در زمین بازی بلکه در بزرگسالی نیز استفاده خواهد کرد. یا آهنگ اسم کوچک باید با نام خانوادگی بخواند بطور کلی تعداد سیلابهای اسم کوچک نباید به اندازه تعداد سیلاب های نام خانوادگی باشد و توصیه هایی از این دست چه بسیارند.
جدای از نام کوچک، در خصوص نام فامیلی ،هر نوزادی که متولد می شود نام خانوادگی پدری اش را به ارث می برد و تا زمانی که به ۱۸ سال تمام نرسیده، باید در برابر آن تمکین کند، اما تغییر نام خانوادگی حق تک تک افراد است و زمانی که به سن قانونی برسند، می توانند نام فامیل جدیدی برای خود انتخاب کنند. این در حالی است که زنان نیز می توانند از نام خانوادگی شوهرانشان استفاده کنند، اما در صورتی که رابطه زناشویی شان به طلاق ختم شود ادامه استفاده از نام شوهر منوط به کسب اجازه از اوست. هرگونه تغییر در اطلاعات شناسنامه ای چه از نوع تغییر نام و نام خانوادگی باشد و چه از جنس تغییر تاریخ تولد باید در «هیات حل اختلاف» ادارات ثبت احوال مطرح و رسیدگی شود.
طبق قانون، هیات های حل اختلاف می توانند درباره تصحیح اشتباهات مندرج در دفاتر ثبت کل، ابطال اسناد و شناسنامه هایی که غیر ایرانی ها از آنها استفاده می کنند، رفع اشتباهات ناشی از ثبت وقایع حین نوشتن، ابطال اسناد مکرر (وقتی برای یک نفر چند شناسنامه صادر می شود) موهوم و تصحیح اشتباه در ثبت جنسیت صاحب سند، تغییر نام های ممنوع (مانند اسامی زاید، غیرضروری و غیرشرعی مثل پسوندهای دوله و سلطنه یا اسامی مثل شمر، یزید و …) و حذف کلمات زاید و غیرضروری یا کلماتی که بر اثر اشتباه در نگارش به وجود آمده، رای صادر کنند. البته مطابق قانون اگر شناسنامه فردی در خارج از کشور صادر شود یا فردی که شناسنامه اش در ایران صادر شده اما حالا مقیم خارج از کشور است دعاوی اش در دادگاه عمومی تهران رسیدگی خواهد شد.