خودمراقبتي، اقدامات و فعاليت‌هاي آگاهانه، آموخته شده و هدفداري است كه فرد به منظور حفظ حيات و تأمين، حفظ و ارتقاي سلامت خود و خانواده‌اش انجام مي‌دهد. خودمراقبتي قسمتي از زندگي روزانه مردم و شامل مراقبتي است كه به فرزندان، خانواده، دوستان، همسايگان و اجتماعات محلي نیز گسترش مي‌يابد. درواقع خودمراقبتي شامل اعمالي است که مردم انجام مي‌دهند تا تندرست بمانند، از سلامت ذهني و جسمي خود نگهداري كنند، نيازهاي اجتماعي و رواني خود را برآورده سازند، از بيماري‌ها يا حوادث پيشگيري كنند، ناخوشي‌ها و وضعيت‌هاي مزمن را بهبود بخشند و نيز از سلامت خود بعد از بيماري حاد يا ترخيص از بيمارستان حفاظت کنند اما همه اينها نيازمند كسب اطلاعات است. مردم ما تا چه حد سواد سلامت دارند؟ اين سوالي است كه پاسخي بدان داده نمي‌شود!
در استانداردهاي بين‌المللي تخمين‌زده مي‌شود كه 65 تا 85درصد همه مراقبت‌هاي سلامتي به وسيله خود شخص و خانواده‌اش، بدون دخالت متخصصان اعمال مي‌شود كه در آن از روش‌هاي سنتي و غيرطبي يا معالجه بیماری با اضداد آن استفاده مي‌شود. خودمراقبتي در برگيرنده فعاليت‌هايي مشتمل بر ارتقاي سلامت، پيشگيري از بيماري، درمان بيماري و مصدوميت‌ها و درمان و توان‌بخشي بيماري‌هاي مزمن است. تأثیر خودمراقبتی بر بهبود پیامدهای سلامت و کاهش هزینه‌ها در مطالعات متعدد به اثبات رسیده است. مع‌الوصف همین مطالعات نشان داده‌اند که صرف تولید محتوای آموزشی برای بیماران و حتی اجرای دوره‌های آموزشی برای آنان، منجر به خودمراقبتی نخواهد شد. اغلب این مطالعات نشان داده‌اند که شکل‌گیری و ارتقای کارکرد خودمراقبتی از سوی بیماران مستلزم مداخلات آموزشی و حمایتی به منظور ارتقای دانش، مهارت‌ها و اعتماد به نفس بیماران جهت مدیریت مشکلات سلامت خود است. علاوه‌بر مداخلات آموزشی و حمایتی، هدف‌گذاری مشترک برای پیامدهای سلامت، پایش و ارزیابی منظم وضع سلامت و شناسایی پیشرفت‌ها و مشکلات و کمک به بیماران برای رفع مسائل و مشکلات، بخش لاینفک این رویکرد نظام‌مند است.
در ايران گفته مي‌شود با گسترش خودمراقبتی همچنین قادر خواهیم بود از ۱۷درصد مراجعات به متخصصان و همچنین بخش عظیمی از مراجعات به اورژانس‌های بیمارستانی پیشگیری كنيم. علی‌اکبر سیاری، معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مي‌گويد ۴۰درصد مراجعه به پزشکان با خودمراقبتی کاهش می‌یابد. شاهد سخنان سياري اين مدعاست كه با وجود ۱۲میلیون دانش‌آموز در مدارس و بالغ بر ۴میلیون و ۶۰۰هزار دانشجو در دانشگاه‌های کشور و همچنین گسترش سواد سلامت بین مردم طی سال‌های اخیر می‌توان با گسترش خودمراقبتی از ۴۰درصد مراجعات به پزشکان در جامعه جلوگیری کرد. ارتقای کیفیت زندگی در جامعه موجب کاهش هزینه‌های بیماری‌ها می‌شود و این امر مختص آگاه‌سازی کادر جامعه پزشکی و پرستاری نیست بلکه کل مردم باید آگاه شوند. سبک زندگی کنونی و شهرنشینی موجب بروز بیماری‌های جدید و توسعه بیماری‌های غیرواگیر و مزمن در جامعه شده است که با پیشگیری می‌توان از ابتلا به بسیاری از این بیماری‌ها جلوگیری کرد. مصرف سیگار و کم‌تحرکی موجب چاقی، فشارخون، اضافه‌وزن و سایر مشکلاتی می‌شود که درنهایت موجب بروز بیماری‌هایی نظیر دیابت و بیماری‌های قلبی و گسترش آنها در جامعه می‌شود. بايد بپذيريم كه خودمراقبتی یک بحث اکتسابی است یعنی برای مسلح شدن مردم به آن نیاز به گسترش آموزش و برنامه‌های رسانه‌ای زیادی داریم. طبق آماري كه سياري ارایه مي‌دهد بیش از ۸۰درصد بیماری‌های قلبی، ۹۰درصد دیابت نوع ۲ و یک سوم سرطان‌ها با خودمراقبتی و آموزش مردم قابل پیشگیری است. خودمراقبتی ارزش افزوده فراوانی دارد، به‌عنوان مثال اگر موجب کاهش مصرف نمک که هم‌اکنون در ایران 2 برابر میزان استاندارد مصرف می‌شود، یا کاهش فشارخون ناشی از مصرف نمک یا کاهش مصرف سیگار در جامعه شود نتایج بسیار خوبی در جامعه در جهت کاهش هزینه‌ها و توسعه سلامتی خواهد داشت.
مطالعه‌ای در سال ۱۳۸۲ نشان داد که بخش عمده سال‌های از دست رفته عمر در کشور ما به سبب مرگ زودرس و معلولیت ناشی از حوادث، بیماری‌های روانی و اختلالات رفتاری و همچنین بیماری‌های قلبی است. کاهش بار این بیماری‌ها قطعا مستلزم ارتقای سطح آگاهی مردم و تغییر رفتار سلامت آنهاست. منبع اطلاعات بیشتر مردم در حوزه سلامت معمولا نشریات، اینترنت و تلویزیون است؛ این درحالی است که متاسفانه فقط کسر کوچکی از این اطلاعات، مستند و قابل اعتمادند. جا دارد كه دكتر سياري و ساير دست‌اندركاران حوزه سلامت و خانواده، در جهت پالايش اطلاعاتي كه در اختيار مردم قرار مي‌گيرد و راستي آزمايي آن تمهيداتي بينديشند.