امير حسين خواجوي| چند روز قبل از تعطیلات عید فطر بحث مسافرت میان همکاران در روزنامه داغ بود، عده‌ای کلا مخالف سفر در این ایام بودند و به دلیل شلوغی و ازدحام جمعیت در خانه ماندن را به مسافرت رفتن ترجیح می‌دادند در مقابل عده‌ای دیگر این تعطیلات را مغتنم شمرده و برای استراحت قصد سفر داشتند. نکته‌ای که در این میان جلب توجه می‌کرد مقصد مشترک آن دسته از افرادی بود که قصد مسافرت داشتند؛ «شمال». هر چند بعدها معلوم شد این علاقه و تمایل برای سفر به شمال کشور به صورت همه‌گیر، بالغ بر 4میلیون نفر را راهی شهرهای شمالی کشور کرده است. البته با توجه به تجربیات سالیان گذشته و نزدیکی شهرهای شمالی به پایتخت، میزان استقبال مردم از استان‌های شمالی کشور به‌عنوان اولین و محتمل‌ترین گزینه سفر دور از ذهن نبود، ولی توقع چنین ازدحام مسافر نیز خارج از حد تصور و حتی فراتر از امکانات تدارک دیده شده در این استان‌ها بود، به نحوی که مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران با اشاره تلویحی به پاسخگو نبودن امکانات رفاهی، بهداشتی و اقامتی در مواجهه با حجم انبوهی از مسافران در تعطیلات اخیر طی اظهارنظری دراین‌باره گفت: «ما که نمی‌توانیم راه مردم را ببندیم و اقبال آنها را برای سفر به مازندران تغییر بدهیم یا بگوییم امکانات اقامتی ما این‌قدر است. ما فقط می‌توانیم اطلاع‌رسانی کنیم.» اما ازدحام بی‌سابقه سفر به استان‌های شمالی به همین جا ختم نشد و این موضع پای رئیس پلیس راهور ناجا را نیز به این مقوله باز کرد تا جایی که سردار اسکندر مومنی در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌های داخلی گفت: «جاده‌های شمالی کشور کشش این حجم بار سفر در تعطیلات را ندارد» و در ادامه از مردم خواست «با توجه به اعمال محدودیت‌ها از سوی پلیس در جاده‌های شمالی کشور، الگوی سفر خود را تغییر دهند، زیرا به‌جز استان‌های شمالی، شمال غربی و غرب کشور، همه جای ایران جاذبه‌های گردشگری دارد و مردم با توزیع سفرهای خود می‌توانند بار سفر به شمال کشور را بکاهند. » این‌که صحبت‌های سردار در معرفی جاذبه‌های گردشگری دیگر نقاط ایران در سکوت و کم‌کاری دیگر دستگاه‌های مسئول و عدم پاسخگویی جاده‌های فعلی کشور برای حجم انبوهی از سفر تا چه میزان می‌تواند موثر باشد موضوعی است که باید جدا به آن پرداخت. اما آیا ایران به جز استان‌های شمالی و چند شهر توریستی در مرکز کشور، هیچ جاذبه گردشگری دیگری در این پهنه وسیع اقلیمی و فرهنگی ندارد؟ این موضوع زمانی تامل‌برانگیزتر می‌شود که ایران در زمره معدود کشورهای چهارفصل با تنوع فرهنگی و قومی قرار دارد. پس مشکل کجاست؟ به همین منظور«شهروند» به سراغ تنی چند از مسئولان گردشگری در استان‌های مختلف کشور رفت، مناطقی که با وجود ظرفیت‌های مناسب گردشگری کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
مشارکت بخش خصوصی
استان لرستان با جاذبه‌های فراوان طبیعی به واسطه قرار گرفتن در زاگرس میانی یکی از مناطق بکر گردشگری در کشور به شمار می‌رود. همچنین این منطقه به دلیل پیشینه بسیار کهن تاریخی مردمانی با آداب و رسوم، نحوه پوشش و لباس‌ها، غذاها، موسیقی و به‌طورکلی فرهنگ و نحوه زندگی دارای زیست بوم‌ها و ظرفیت بسیار متنوع شهری و عشایری است. شاید به همین دلیل است که آن دیار را با نام سرزمین مفرغ، ترانه و بلوط می‌شناسند. ولی با این وجود آن‌طور که باید گردشگران به آن اقبالی نشان نمی‌دهند. معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان لرستان در گفت و گو با « شهروند» ضمن بیان این مطالب دلیل مهجوریت استان لرستان در جذب گردشگر را عدم توزیع مناسب زیرساخت‌های لازم می‌داند. هرچند این نقیصه که از گذشته‌های دور باعث شده است که لرستان نتواند به‌طور شایسته با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مناسب در جذب گردشگر موفق عمل کند، با این همه در چند‌سال اخیر فعالیت‌های خوبی در این حوزه انجام شده ولی تا رسیدن به نقطه مطلوب راه زیادی باقی است.
دیانوش چراغی با اشاره به نقش مهم تبلیغات در معرفی هرچه بهتر جاذبه‌های گردشگری استان نقش صداوسیما را به‌عنوان تأثیرگذارترین رسانه در سطح جامعه بسیارمهم می‌داند. البته تبلیغات و معرفی مستقیم با شرکت در جشنواره‌های استانی به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران از دیگر اقداماتی است که خوشبختانه در چند‌سال اخیر توانسته گوشه‌ای از جاذبه‌های گردشگری لرستان را به مردم معرفی کند.
بنا به نظر فعالان در صنعت گردشگری توسعه راه‌ها، احداث اقامتگاه‌های مجهز، فراهم آوردن ملزومات ضروری، تأمین امنیت و آسایش روانی و تأمین نیازهای اولیه و رفاهی مسافران از عوامل مهم در جذب گردشگر است. چراغی با اشاره به این موضوع حمایت و جلب مشارکت بخش خصوصی را برای ورود به حوزه گردشگری در کنار کمک‌های دولت در قالب اعطای وام و تسهیلات مناسب بانکی را گره‌گشای مشکلات حوزه گردشگری عنوان کرد.
به گفته وی در چند سال گذشته ساخت هتل، تأسیس و سامان‌دادن اقامتگاه‌های موقت، تأمین پارکینگ در جوار مناظر طبیعی و صعب‌العبور باعث شده است که میزان جذب گردشگر در استان لرستان نسبت به سنوات گذشته 30درصد افزایش داشته باشد و شاهد این مدعا بازدید 23هزار نفر از آبشار بیشه، دریاچه گهر و قلعه فلک‌الافلاک در تعطیلات اخیر است. ولی چراغی معتقد است که ظرفیت گردشگری استان لرستان بسیار بیشتر از این است.
استان مرکزی و ماندگاری سفر
در این میان بعضی از استان‌های کشور به دلیل قرار داشتن در مسیر ترانزیتی به نوعی به‌عنوان گذرگاه شناخته می‌شوند. استان مرکزی از این حیث به‌عنوان شاهراه اتصال شمال به جنوب و غرب به شرق کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. وجود جاذبه‌های طبیعی نظیر چشمه‌های آبگرم، غار نخجیر، باغات زیبای گل و گیاه، سرچشمه‌ها و سراب‌های متعدد در کنار وجود زادگاه مفاخر بزرگ کشور در این استان، جاذبه‌های گردشگری فراوانی را در خود جای داده است. معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی در گفت‌وگو با «شهروند» با اشاره به این موضوع، عدم وجود زیرساخت‌های مناسب را مهم‌ترین دلیل عقب‌ماندگی استان در جذب گردشگر عنوان می‌‌کند. هرچند بنا به گفته وی تلاش‌ها ازقبیل ساخت و تجهیز جاده‌های استان به‌عنوان اصلی‌ترین زیرساخت و عامل جذب گردشگر به کمک سایر دستگاه‌های مسئول در دستور کار مسئولان استان قرار گرفته است. ولی احداث جاده و ایجاد دسترسی ایمن و مناسب به مناطق دیدنی استان تضمین‌کننده جذب گردشگر نیست.
مهندس سیدحسن حسینی معرفی و تبلیغات را یکی دیگر از عوامل مهم در جذب گردشگر می‌داند. به عقیده وی این مهم یکی از فاکتورهای مهم و اساسی در رونق صنعت گردشگری به شمار می‌رود که متاسفانه در این زمینه تنها استان مرکزی، بلکه بسیاری از مناطق دیدنی کشور به دلیل عدم معرفی درست و هدفمند از جذب و بازدید گردشگر محروم مانده‌اند.
وی ماندگاری سفر با توجه به شرایط اقلیمی استان را مهم‌ترین هدف معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی عنوان کرد که بدون جذب سرمایه به‌ویژه مشارکت بخش خصوصی در این حوزه، این مهم محقق نخواهد شد.
هرچند حسینی معتقد است قسمت اعظمی از اعتبارات صرف تبلیغات و معرفی جاذبه‌های گردشگری استان می‌شود و بوم‌گردی در اولویت اقدامات این اداره کل قرار دارد ولی به نظر می‌رسد تا بهره‌برداری از تمامی ظرفیت‌های موجود در حوزه گردشگری راه زیادی پیش روی مسئولان این استان قرار دارد.
کویر گردی
تا قبل از تقسیم استان خراسان به 3 بخش رضوی، شمالی و جنوبی وضع جذب گردشگر در این استان به واسطه وجود مرقد مطهر رضوی (ع) از آمار قابل توجهی برخوردار بود. ولی پس از تقسیم خراسان بزرگ سهم جذب گردشگر در استان‌های خراسان شمالی و جنوبی به شدت کاهش پیدا کرد. استان خراسان جنوبی با توجه به ظرفیت‌های خاص جذب گردشگر یکی از استان‌هایی است که در چند سال‌گذشته در این حوزه رشد چشمگیری داشته است. معاون گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری استان خراسان جنوبی در گفت‌وگو با « شهروند» ضمن اعلام این موضوع، استفاده از ظرفیت‌های موجود در استان خراسان جنوبی به‌ویژه بحث کویرگردی در مناطق مختلف این استان را یکی از دلایل رشد جذب گردشگر عنوان کرد.
هرچند به عقیده وی شرایط آب و هوایی و بعد مسافت در انتخاب مقصد سفر بسیار تاثیرگذار است، ولی نباید با تکیه به این موضوع تلاش و فعالیت در راه جذب گردشگر را محدود به زمان خاصی کرد.
مرتضی عربی توسعه اقامتگاه‌ها و فراهم کردن تسهیلات برای جذب گردشگر را بسیار مهم دانست. به گفته وی شهرستان‌های فردوس و طبس به دلیل برخورداری از اقامتگاه‌های مناسب توانسته‌اند بیشترین سهم را در جذب گردشگر و مسافر در این استان داشته باشند.
وی قرار گرفتن استان خراسان جنوبی در مسیر زائران امام هشتم(ع) از مناطق جنوبی و جنوب شرقی کشور را به‌عنوان یک فرصت استثنایی و کم‌نظیر دانست که باید از آن به بهترین نحو در جذب گردشگر بهره برد.
بی‌شک توزیع مناسب سفر نیاز به معرفی و مهم‌تر از آن توزیع مناسب زیرساخت و امکانات دارد. موضوعی که هرچند متولی اصلی آن سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور است، ولی بر کسی پوشیده نیست توسعه پایدار زیرساخت‌های اساسی به‌عنوان رکن اساسی جذب گردشگر نیاز به حمایت سایر دستگاه‌های مرتبط دارد. چرا که صنعت گردشگری در عصر حاضر به قدری گسترده شده که به مجموعه‌ای از اقدامات و خدمات دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف نیاز دارد و در این بین جایگاه فعلی کشورمان حتی در جذب و توزیع مناسب گردشگر داخلی با ضعف‌های عمده‌ای مواجه است.