شهروند| سورپرایز وزیر ارتباطات به مذاق خیلی‌ها خوش نیامد. شهروندان ایرانی که منتظر یک خبر غافلگیرکننده و بزرگ بودند، ناگهان با فیلمی از ظهور پهپادهای پستچی در ایران مواجه شدند. پهپادهای پستچی از همان دقایق اولیه انتشار سورپرایز در صفحه اینستاگرامی وزیر ارتباطات با انتقاد کاربران ایرانی مواجه شد. کاربرانی که یادشان نمی‌آمد آخرین بسته پستی را چه زمانی ارسال کرده‌اند. سرانه مرسوله پستی برای هر شهروند ایرانی تنها هشت بسته در سال است اما این شاخص در جهان به‌طور میانگین 50 بسته در سال است و مردم دنیا تمامی خدمات دریافت کالا اعم از خرید کتاب، غذا و... را با شرکت‌های پستی انجام می‌دهند. سرانه ایرانی‌ها از مرسوله پستی به خوبی گویای آن است که شرکت 140ساله ایرانی غیراقتصادی عمل می‌کند و همین مسأله یعنی زیان‌دهی شرکت پست موجب شد که در دولت یازدهم جلوی واگذاری این شرکت به بخش خصوصی گرفته شود. گرچه پست سال‌های زیان‌دهی را پشت‌سر گذاشته است اما هنوز نتوانسته در بازار جابه‌جایی کالا سهم قابل توجهی داشته باشد و براساس اعلام سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی نزدیک 85درصد این بازار در دست شرکت‌های غیررسمی است. در این شرایط آذری‌جهرمی از پهپادهای پستچی رونمایی کرده است. پروژه‌ای که به گفته حسین مهری، مدیرسابق شرکت ملی پست به «شهروند» هنوز در جهان چندان تجاری‌سازی نشده است و غول‌های پولساز تکنولوژی مانند آمازون از آن به صورت آزمایشی استفاده می‌کنند.
البته آذری جهرمی در پست اینستاگرامی اش نوشته است که هدف از توسعه چنین پهپادی، جلوگیری از آلودگی شهرها و البته باقی نماندن نقاط غیرقابل دسترس در سراسر ایران است. خود او درباره کاربرد پهبادها و توجیه اش برای این سورپرایز نوشته است: «انتقال سریع دارو به بیمارستان‌ها، جزیره‌ها، سورپرایز کردن یکدیگر و... از جمله کارهایی است که از این به بعد در اختیار شما خواهد بود. در حال حاضر کشورهای کمی در دنیا هستند که این کار را کرده‌اند.»
از سورپرایز کاربران ایرانی تا سورپرایز جهرمی
محمدجواد آذری‌جهرمی در همایش تهران شهر هوشمند گفته بود که آخر هفته برای ایرانی‌ها یک خبر غافلگیرکننده دارد و از همان زمان گمانه‌زنی‌های کاربران ایرانی شروع شد. کاربران زیادی معتقد بودند که سورپرایز وزیر احتمالا اینترنت ملی است و بخشی دیگر درباره رفع فیلتر تلگرام و توییتر گمانه‌زنی کرده بودند. دسته سوم حدس می‌زدند که وزیر ارتباطات تصمیم دارد ترافیک داخلی پهنای باند را رایگان اعلام کند و به نوعی زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات با این اقدام تقویت شود. آذری‌جهرمی اما تا دقایق پایانی روز پنجشنبه طرحش را رونمایی نکرد و گمانه‌زنی‌های فالوورهایش را استوری می‌کرد. در همین حین برخی کاربران به غلط یا درست از رفع فیلتر یوتیوب خبر دادند و شایعه شد که سورپرایز وزیر ارتباطات رفع فیلتر یوتیوب بوده است. دقایقی پس از انتشار شایعه که حالا کارش به خبرگزاری‌ها و کانال‌های رسمی هم کشیده شده بود، آذری‌جهرمی در اینستاگرامش پستی را ارسال کرد و نوشت که سورپرایزش ظهور پهپادهای پستچی در ایران است. این اتفاق برای نخستین‌بار است که در ایران رخ می‌دهد. در حوزه بین‌المللی نزدیک به 6ماه پیش آمازون در لاس وگاس از نسخه پیشرفته پهپادهای پستچی خود با عنوان «پرایم ایر»( Prime Air) رونمایی کرد. پهپادهای پیشرفته و سبکی که می‌تواند ظرف مدت 30دقیقه سفارش مشتریان آمازون را تحویل دهد.
پهپادهای پستچی غیراقتصادی هستند
پهپادهای پستچی برای نخستین‌بار در سال 95 خبرساز شدند و شرکت ملی پست اعلام کرد که به صورت آزمایشی پهپادهای پستچی ساخت داخل را در مسیر کیش- بندرعباس تست می‌کند. پهپادهای آزمایشی را پژوهشگاه فناوری‌های فضایی ساخته بود و بنا به ادعای این مرکز، پهپادهای ایرانی می‌توانند تا 5کیلوگرم مرسوله را تا شعاع 15کیلومترحمل کنند. پهپادهای پستچی ایران از همان سال‌ها در حد حرف ماند، تا اینکه آذری‌جهرمی به صورت ناگهانی اعلام کرد که این پهپادها وارد خط عملیاتی شرکت پست شده‌اند. او در همین زمینه فیلمی در اینستاگرام منتشر کرد که پهپاد پستچی از شرکت ملی پست در خیابان بهشتی یک تندیس شیشه‌ای را به عمارت کلاه‌فرنگی بی‌سیم در خیابان شریعتی حوالی سیدخندان برده و به آذری‌جهرمی تحویل داد. آنها در این فیلم ادعا کردند که پهپاد پستچی بسیار سریع بسته را رسانده است. آن‌قدر سریع که وزیر و یکی از مدیران پستی به صورت پیامک به هم خبر بدهند. حسین مهری، مدیرسابق شرکت ملی پست که در دوره مدیریت او پهپادهای پستچی خبرساز شده بودند، به «شهروند» می‌گوید: «پهپادهای پستچی بسیار هزینه‌بر و غیراقتصادی هستند و در همان زمان یکی از مهم‌ترین علل منتفی‌شدن پروژه همین موضوع بوده است.»
برای اینکه برآورد حدودی از هزینه پرواز پهپادها داشته باشید، باید بدانید مهندسان عمران برای پرواز یک پهپاد در محوطه 100 مترمربعی و تهیه نقشه هوایی نزدیک به 300 تا 500هزار تومان هزینه می‌کنند و طبیعی است که ارسال بسته‌های پستی زیر 5کیلوگرم آن‌هم هزینه‌های سنگین توجیه اقتصادی برای مشتریان ندارد. رئیس سابق شرکت ملی پست می‌گوید که در سال96 هزینه ارسال هرکیلوگرم محموله پستی با پهپاد حدود یک‌میلیون تومان تمام می‌شد. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که میانگین حقوق دریافتی پستچی‌ها به دو تا سه‌میلیون تومان می‌رسد و با این حساب پهپادهای پستچی برای ارسال دوبسته یک‌کیلوگرمی به اندازه حقوق یک‌ماه پستچی‌های ایران هزینه‌بر هستند. مهری به «شهروند» توضیح می‌دهد: «درحال حاضر غول‌های تکنولوژی مانند آمازون و شرکت پست DHL آمریکا هم به صورت آزمایشی و محدود از پهپادها استفاده می‌کنند و در واقع این فرآیند هنوز در دنیا هم به آن صورت تجاری‌سازی نشده است.»
اگر پهپادها سقوط کنند
البته پرواز پهپادهای پستی در ایران به همین چالش محدود نمی‌شود و گره‌های امنیتی زیادی برای پرواز پهپادها وجود دارد. پهپادها مجهز به دوربین هستند و عبور آنها از فضاهای نظامی و امنیتی، سفارتخانه‌ها و حریم خصوصی مردم یک مشکل بزرگ ایجاد می‌کند. گره بزرگ دیگری که برای پرواز پهپادها در ایران وجود دارد، قدرت فنی و سطح تکنولوژی این پهپادهاست. چندماه پیش سقوط پهپاد پستچی در سوییس به دلیل مشکلات سخت‌افزاری خبرساز شد. این پهپاد ۱۲کیلویی با قابلیت حمل بارهای ۲کیلوگرمی توسط کمپانی Matternet و در چارچوب همکاری با شرکت پست سوییس به پرواز درآمده بود و سقوط آن در نزدیکی یک مهدکودک حسابی خبرساز شد. آن‌قدر که پروژه پهپادهای پستچی را در سوییس به کما ببرد. آمازون به‌عنوان یکی از غول‌های پولساز تکنولوژی در جهان برای سقوط پهپادهای پستچی تکنولوژی تازه‌ای به کار گرفته است که پهپادها قبل از سقوط در هوا منهدم شوند اما این مسأله را فعلا در حد ایده مطرح کرده است.
سهم 15درصدی پست از بازار جابه‌جایی کالا
حالا رونمایی از پهپادهای پستچی در ایران در شرایطی انجام شده است که شرکت ملی پست تا قبل از دولت یازدهم در وضع وخیمی به سر می‌برد و زیان‌ده شده بود. زیان‌دهی پست یکی از مهم‌ترین دلایلی بود که واگذاری این شرکت را به بخش خصوصی منتفی کرد اما در سال‌های دولت یازدهم شرکت ملی پست توانست با تمهیدات تازه خود را از زیان‌دهی نجات دهد. تمهیداتی مانند بستن تفاهمنامه و قرارداد همکاری با فروشگاه‌های آنلاین برای ارسال کالا ازجمله مهم‌ترین این اقدامات بود که توانست پست را از مدل کاری منسوخ و قدیمی خود که نامه‌رساندن بود، نجات دهد. حالا در این شرایط مدیران پستی معتقدند که پهپاد پستچی در ایران یک پروژه لوکس و نمایشی است که نه‌تنها در ایران بلکه در میان غول‌های تکنولوژی جهان هم هنوز جا نیفتاده است. آن‌هم درشرایطی که پست ایران آن‌قدر درگیر اقتصاد دولتی و بروکراسی‌هایش بوده است که بعد از 140سال از تاریخ تأسیس آن در ایران به تازگی شرکت‌های پست خصوصی را تجربه می‌کند.
شرکت ملی پست در ایران آن‌قدر گرفتار اقتصاد دولتی بوده است که بنا به اعلام حسین فلاح جوشقانی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و معاون وزیر ارتباطات تنها 15درصد از جابه‌جایی مرسولات کشور سهم دارد. او در این‌باره به ایسنا توضیح داده است که سالانه 3.5 تا 6میلیارد مرسوله پستی در ایران جابه‌جا می‌شود که چیزی حدود 700 تا 800میلیون مرسوله آن مربوط به پست است و غالب این بازار به دست شرکت‌های غیررسمی و بدون مجوز افتاده است. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که در سایر کشورهای جهان اقتصاد جابه‌جایی کالا و مرسولات در دست شرکت‌های پستی (چه دولتی و چه خصوصی است) و شهروندان این کشورها تمامی خدمات مورد نیاز خود از قبیل خرید کتاب، غذا، اسباب‌کشی و... را هم از طریق شرکت‌های پست انجام می‌دهند.
بازگشت پستچی‌های دوچرخه‌سوار
شرکت ملی پست برای کنترل آلودگی هوا ناوگان خود را برقی می‌کند. محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات این خبر را همزمان با رونمایی از پهپادهای پستی اعلام کرده و گفته است که به زودی 200 موتور برقی و 50 دوچرخه برقی به ناوگان شرکت ملی پست ایران اضافه می‌شود و البته از رایزنی برای خرید خودروهای هیبریدی هم برای این شرکت خبر داده است. حسین مهری، رئیس سابق شرکت ملی پست به «شهروند» می‌گوید: «درحال حاضر شرکت پست حدود هزار و 300 خودروی سبک و سنگین را در ناوگان خود مورد استفاده قرار می‌دهد و پستچی‌های ایران حدود 6هزار موتورسیکلت در اختیار دارند.» البته احسان گنجی، سخنگوی شرکت ملی پست هم به «شهروند» می‌گوید: «پستچی‌های ایرانی از دوچرخه استفاده نمی‌کنند و با ورود دوچرخه‌های برقی به ناوگان پست، در واقع پستچی‌های دوچرخه‌سوار دوباره به خیابان‌ها برمی‌گردند.»
سرانه هر شهروند ایرانی از مرسولات پستی 8 بسته در سال است.
سمنانی‌ها، تهرانی‌ها، یزدی‌ها و اهالی استان مرکزی بیشترین ارسال مرسوله پستی در کشور را دارند. سمنانی‌ها 15 مرسوله، تهرانی‌ها 13.5 مرسوله و یزدی‌ها 10 مرسوله در سال با پست ارسال و دریافت می‌کنند.
سرانه هر شهروند جهان از مرسوله‌های پستی 50 بسته در سال است. ایران در کشورهای منطقه بعد از ترکیه جایگاه دوم را از نظر مشتریان پستی در خاورمیانه دارد.
کردستانی‌ها، اهالی استان فارس و همدانی‌ها رکورددار کمترین ارسال مرسوله پستی را به خود اختصاص داده‌اند. هر شهروند ساکن این استان‌ها در سال کمتر از سه مرسوله پستی ارسال می‌کند.
سرانه مرسوله پستی ایرانی‌ها در یک بازه زمانی 5ساله نصف شد. براساس اعلام شرکت ملی پست هر ایرانی در سال 91 حدود 12 بسته پستی در سال ارسال می‌کرد که این سرانه در سال 96 به 6 بسته رسید و در سال 97 این روند دوباره صعودی شد و به 8 بسته در سال رسید.
چرا وزیر زورش به فیلترینگ نمی‌رسد؟
کیوان نقره‌کار کارشناس
وزیر دهه شصتی از سورپرایزی رونمایی کرد که نه‌تنها در سطح ملی بلکه حتی در حیطه مسائل کلان پستی اهمیتی ندارد. این موضوع درحالی رخ داد که کاربران ایرانی از وزیر جوان انتظار خبری بزرگ‌تر داشتند، مثلا خبری در حد رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی اما درنهایت آذری‌جهرمی اعلام کرد که زورش به فیلترینگ نمی‌رسد و در واقع یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را مطرح کرد. حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات شاید از معدود بخش‌های زیرساختی و اقتصادی باشد که با متولیان زیادی درگیر است. متولیانی که گاهی حرفه و تخصص‌شان هیچ ارتباطی به این حوزه ندارد. به‌عنوان مثال در شورای‌عالی فضای مجازی حتی صداوسیما هم رأی دارد و می‌تواند برای فیلترینگ اعمال‌نظر کند. تعدد حوزه‌های تصمیم‌گیرنده بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در شرایطی است که این بخش پتانسیل اشتغالزایی بسیار بالایی دارد، در عین اینکه سرمایه‌گذاری کلانی نمی‌طلبد. این پتانسیل باعث شد که دولت اعلام کند، بنا دارد معضل بیکاری را با گسترش مشاغل این بخش التیام دهد اما همین تعدد تصمیم‌گیران این حوزه و مشکلاتی که ایجاد می‌کنند، یکی از مهم‌ترین موانع اشتغالزایی در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات است. فناوری اطلاعات و ارتباطات ماهیتی میان‌رشته‌ای دارد که هم شامل طیف اقتصادی می‌شود و هم با جامعه به صورت تنگاتنگ مرتبط است و هم دغدغه‌های امنیتی برای مدیران این حوزه ایجاد می‌کند و به همین دلیل گاهی پای نهادهایی به این حوزه باز می‌شود که تخصصی در فناوری اطلاعات ندارند و اتفاقا تأثیرگذاری زیادی هم ایجاد می‌کنند. به همین دلیل است که متأسفانه وزیر ارتباطات نمی‌تواند حرف آخر را در این حوزه بزند و فقط می‌تواند در بحث مهمی مثل قطعی اینترنت از مردم عذرخواهی کند درحالی که کسب‌وکارهای اینترنتی متحمل ضرر و زیان‌های مالی شده‌اند و اعتماد آنها از دست رفته است. در واقع می‌توان گفت که وزیر ارتباطات گرچه در باور عموم متولی این حوزه است اما او تنها یک گزینه از ده‌ها گزینه تصمیم‌گیرنده در این بخش است. این درحالی است که اگر مدیران ایرانی می‌خواهند کشور به سمت اقتصاد دیجیتال که در واقع آینده اقتصاد جهانی است، حرکت کند، باید قبل از هرچیز چند دستگی و تعدد نهادهای تصمیم‌گیرنده و مقررات دست‌وپاگیر این بخش را حذف کنند.