زهرا جعفرزاده| «موجودی صفر است.» این پاسخ مهم‌ترین سامانه پیگیری شکایت‌ها و کمبود اقلام دارویی کشور به سوال مراجعه‌کنندگان درباره واکسن آنفلوآنزاست. سامانه 1490، تنها سامانه‌ای است که این روزها داروخانه‌ها به مراجعه‌کنندگان ناامید از پیدا کردن واکسن آنفلوآنزا معرفی می‌کنند تا از محل فروش واکسن آنفلوآنزا اطلاع پیدا کنند: «بهتر است به داروخانه‌های دولتی هم سر بزنید. ما از موجودی آنها بی‌اطلاعیم، اما موجودی‌ای که به ما اعلام شده، صفر است. » این را کارشناس این سامانه اعلام کرد و گفت حالا واکسن‌زدن هم بی‌فایده است. سامانه ۱۹۰ که مرکز اطلاعات دارویی است هم موجودی ندارد و اعلام کرده که داروخانه‌های تحت پوشش این سامانه واکسن ندارند.
آمار مراجعه به داروخانه‌ها در هفته‌ای که گذشت بسیار بالا بود. خیلی‌ها با نسخه فوق تخصص ریه و کلیه آمدند؛ دستور پزشک تزریق واکسن آنفلوآنزا بود، اما پاسخی که شنیده‌اند این بود: «تمام کردیم.»
کجا برویم؟
«داروخانه‌های شبانه‌روزی دولتی؛ شاید آنجا پیدا شود.»
داروخانه‌های دولتی هم موجودی ندارند. واکسن آنفلوآنزا، دُر نایابی شده، حتی شنیده می‌شود سر از بازار سیاه درآورده. پایگاه خبری دارو و سلامت (فانا)، این خبر را اعلام کرده و نوشته است این بازار تنها برای واکسن آنفلوآنزا نیست، داروی درمان آنفلوآنزا یعنی اسلتامیویر را هم شامل شده است. براساس اعلام این پایگاه خبری، واکسن 40هزار تومانی در بازار سیاه بین 120 تا 150هزار تومان هم فروخته می‌شود و قیمت داروی آنفلوآنزا هم از 200هزار تومان به 400 تا 700هزار تومان رسیده است. گفته می‌شود امسال دو شرکت یک‌میلیون و 700هزار واکسن آنفلوآنزا وارد کشور کرده‌اند که به نظر می‌رسد میزان واردات با میزان تقاضا، همخوانی نداشته است. همچنین گفته می‌شود یک‌میلیون عدد قرص اوسلتامیویر به صورت فوریتی وارد شده که آن هم به میزان کافی نبوده است.
خبرها از داروخانه‌ها، حکایت از پایان موجودی دارد: «پیدا نمی‌شود، لازم هم نیست بزنید.» خیلی از داروسازان می‌گویند حالا تزریق واکسن فایده‌ای ندارد؛ شروع فصل سرماخوردگی، یعنی اواخر شهریور و اوایل مهرماه، بهترین زمان تزریق این واکسن است و الان دیگر دیر شده و تأثیر چندانی ندارد. با این حال، داروسازِ یکی از این داروخانه‌ها می‌گوید این واکسن تا 6 ماه بدن را در برابر ویروس آنفلوآنزا مقاوم نگه می‌دارد و عوارضی هم ندارد.
روزی هفت تا هشت مراجعه‌کننده
برای واکسن آنفلوآنزا
مسئول داروخانه دیگری در غرب تهران هم می‌گوید: «در یک هفته گذشته، آمار مراجعه برای تهیه واکسن آنفلوآنزا خیلی بالا بود، روزی هفت تا هشت نفر هم مراجعه می‌کردند، اما نداشتیم که بدهیم.» آنها با شرکت وارد‌کننده این دارو هم تماس گرفته‌اند، اما شرکت هم موجودی ندارد. سهمیه هر داروخانه به‌طور متوسط بین 100 تا 200 واکسن است. این واکسن‌ها را دو شرکت وارد ایران می‌کنند. واکسن‌های هلندی به قیمت 35هزار تومان و فرانسوی به قیمت 40 هزارتومان فروخته می‌شود. گفته می‌شود نوع فرانسوی آن مرغوب‌تر است، اما تقریبا تمام داروخانه‌ها موجودی‌شان را تمام کرده‌اند: «به ما در دو دوره واکسن آنفلوآنزا می‌دهند، یک‌بار که شروع فصل بود و یک‌بار هم حدود یک ماه پیش. همان موقع هم تمام شد. هیچ‌وقت این وقت سال، برای خرید واکسن آنفلوآنزا مراجعه‌کننده نداشته‌ایم، اما حالا با خبرهایی که اعلام می‌شود مردم نگران شده‌اند.» یکی دیگر هم می‌گوید کمبود موجودی امسال درحالی است که سال گذشته، موجودی این واکسن آن‌قدر زیاد بود که تاریخ مصرف آنها گذشت. اما امسال موجودی بسیار کم بود و بعید است باز هم برایشان ببرند.
سال قبل سه شرکت واکسن وارد کرد،
امسال دو شرکت
محمود هادی‌پور، داروساز و کارشناس حوزه دارو، از ماجرای کمبود موجودی امسال و بالا بودن موجودی واکسن آنفلوآنزا در‌سال گذشته باخبر است. او به «شهروند» گفت سال گذشته این واکسن از سوی سه شرکت فرانسوی، هلندی و روسی وارد کشور شد. امسال تنها دو شرکت فرانسوی و هلندی این دارو را وارد کردند و دارو دیگر از شرکت روسی وارد کشور نمی‌شود: «نمی‌دانم چرا که امسال از شرکت روسی سفارشی انجام نشده است، سال گذشته آن‌قدر این دارو وارد شد که واکسن روی دست داروخانه‌ها ماند، شاید به این دلیل که کشور از واردات این دارو ضرر کرد، امسال سفارش سوم لغو شد، ممکن است به دلیل سیاست‌های ارزی که واردات دارو را محدود کرده، این اتفاق افتاده باشد.»
سیاست‌های ارزی، واردات دارو را محدود کرده
گفته می‌شود تحریم‌ها در کمبود این دارو، بی‌تأثیر نبوده است. به گفته این داروساز، امسال وزارت بهداشت در زمینه سیاست‌های ارزی و واردات دارو، محدودیت زیادی داشت و به همین دلیل واردات دارو را محدود کرد. شاید یکی از دلایل کم بودن و موجود نبودن واکسن آنفلوآنزا هم همین باشد.
واکسن آنفلوآنزا، تحت پوشش بیمه نیست و براساس اعلام این داروساز، مشخص نیست چرا وزارت بهداشت در واردات آن دخالت کرده است: «فروش این دارو به صورت داروخانه‌ای است نه شبکه‌ای. واکسن‌های زیادی فروخته شد، اما اینکه واقعا همان افرادی که نیاز به تزریق داشتند آن را خریدند، مشخص نیست.» هادی‌پور، حتی به داروخانه 13آبان که منبع تمام داروهای کمیاب است، مراجعه کرد، اما آنها هم اعلام کردند که واکسن ندارند: «واکسن، قرص مُسکن نیست که به سرعت تولید شود، تولید آن زمان‌بر است، باید از قبل سفارش داد و تا وقتی وارد کشور شود، طول می‌کشد، متاسفانه پیش‌بینی‌های لازم برای سفارش و خرید این واکسن داده نشده است. معمولا هر‌سال پیش‌بینی اپیدمی آنفلوآنزا داده می‌شود و براساس آن واکسن وارد می‌شود. اما متاسفانه این اتفاق نیفتاده است.»
او درباره بازار سیاه این دارو هم خبرهایی شنیده، اما می‌گوید دارو باید وجود داشته باشد تا وارد بازار سیاه شود، این دارو اصلا پیدا نمی‌شود: «متاسفانه وزارت بهداشت که برای تامین‌کننده دارو، تعیین تکلیف کرد، درحالی‌که این دارو اصلا تحت پوشش بیمه نیست و بازار باید با توجه به نیاز، میزان واردات آن را تعیین کند. سازمان غذا و دارو باید کیفیت دارو را تأیید کند، اما اینکه چقدر به این دارو نیاز است را باید بازار بگوید. برای داروی دیگر آنفلوآنزا به نام تامیفلو هم همین اتفاقی که برای واکسن آنفلوآنزا افتاده، رخ داده است. ورود دولت به این عرصه و اعمال سیاست تنظیم بازار، این مشکلات را ایجاد کرده است. باید در بازار رقابت ایجاد شود.» به گفته او، در کشورهای دیگر واکسن در شبکه نظام ارجاع و به پزشک خانواده تجویز می‌شود و تحت پوشش بیمه است، اما در ایران این اتفاق نمی‌افتد و افرادی که نیاز به این واکسن ندارند، آن را می‌زنند و افراد در گروه خطر، دیگر واکسنی پیدا نمی‌کنند. هادی‌پور، صاحب داروخانه‌ای در مرکز شهر است و در هفته گذشته مراجعه‌کنندگان زیادی برای تهیه واکسن آنفلوآنزا داشته است: «خیلی‌ها با نسخه پزشک می‌آمدند و در گروه پرخطر بودند، اما موجودی داروخانه ما چهار هفته پیش تمام شد، از وقتی اپیدمی آنفلوآنزا شروع شد، مراجعه‌ها برای خرید این دارو هم خیلی زیاد شد. شرکت‌های پخش هم این دارو را ندارند.»
داروی آنفلوآنزا در همه داروخانه‌ها توزیع نشد
مشکل تنها برای واکسن آنفلوآنزا پیش نیامده، داروی ضدویروس آنفلوآنزا هم حالا در بیمارستان‌ها با محدودیت برای بیماران تجویز می‌شود. هادی‌پور می‌گوید که این دارو به داروخانه‌های خاص و بیمارستان‌ها داده می‌شود و آنها اطلاعی از میزان موجودی آن ندارند، اما مسئولان وزارت بهداشت می‌گویند به وفور وارد کرده‌اند، اینکه چه عددی است، مشخص نیست: «به‌هرحال وقتی خبر مرگ در اثر آنفلوآنزا منتشر می‌شود، مردم می‌ترسند، مخصوصا کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند. در یکی از شبکه‌های اجتماعی خبر آمده بود که پزشک متخصص قلب، در اثر ابتلا به آنفلوآنزا جانش را از دست داده است. مردم این خبرها را می‌خوانند چه فکری می‌کنند؟ متاسفانه اطلاع‌رسانی درست نیست و باید روی بیماری‌های زمینه‌ای افرادی که دچار مرگ شده‌اند، توضیح بیشتری داده شود تا مردم نگران نشوند.»
سازمان غذا و دارو:
واکسن آنفلوآنزا کمبودی ندارد
با اینکه همه جا صحبت از کمبود واکسن آنفلوآنزاست، اما غلامحسین مهرعلیان، مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو به ایسنا گفت: «درحال حاضر با توجه به موج شیوع آنفلوآنزا هیچ مشکلی در زمینه واکسن آنفلوآنزا در کشور نداریم و متقاضیان این واکسن موفق به دریافت و تزریق آن شده‌اند.» او درباره مشکلاتی که در تهیه داروی اسلتامیویر ایجاد شده هم توضیح داد: «درحال حاضر تقاضا برای تهیه داروی اسلتامیویر به دلیل تجویز اصلی برخی پزشکان افزایش پیدا کرده است و این دارو براساس پروتکل معاونت بهداشت در داروخانه‌های دانشگاهی، بیمارستان‌های دولتی و خصوصی توزیع می‌شود.» به گفته این مسئول در سازمان غذا و دارو مردم برای خرید این دارو، به داروخانه‌ها نروند، براساس پروتکل معاونت بهداشت این دارو در داروخانه‌های خصوصی توزیع نشده است. او این را هم اضافه کرد که قرص اسلتامیویر طی روز‌های آینده در اختیار دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار می‌گیرد و تا آخر هفته آینده هم تعداد ۵۰۰هزار عدد از این قرص در دانشگاه‌های مختلف توزیع می‌شود تا بیماران بدون هیچ مشکلی بتوانند آن را از داروخانه‌های منتخب واقع در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی تهیه کنند. محمود نبوی، معاون مرکز بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت هم حرف‌های مدیرامور دارویی سازمان غذا و دارو درباره اینکه کمبودی در زمینه واکسن آنفلوآنزا وجود ندارد، تأیید کرد: «به دلیل تقاضای بیش از حد واکسن این مشکل به وجود آمده بود که اکنون برطرف شده است.» به گفته او، سالانه بین 5 تا 15درصد مردم، درگیر آنفلوآنزا می‌شوند و همه نیازی به تزریق واکسن ندارند. پزشکان توصیه می‌کنند، تنها افراد در خطر، اقدام به تزریق واکسن کنند، نه همه افراد؛ کسانی که بیماری زمینه‌ای دارند مثل بیماران قلبی، ریوی و کلیوی، افرادی که داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی بدن مصرف می‌کنند، مادران باردار، کودکان، افراد بالای ۶۵سال و... کاندیدای خط اول برای دریافت واکسن هستند.
تأمین واکسن آنفلوآنزا در هفته آینده
حالا در این شرایط، وزیر بهداشت خبر داد که واکسن آنفلوآنزا در هفته آینده، مجددا تأمین می‌شود. او این خبر را در حاشیه جلسه هیأت دولت به خبرنگاران اعلام کرد و این اطمینان خاطر را به مردم داد که شیوع این ویروس تا 10 روز دیگر، فروکش می‌کند: «آنفلوآنزا شیوع بالایی در‌سال ۹۴ با ویروسH1N1 داشت که یک نوع ژنوتایپ کشنده و پرمشکل نسبت به ویروس آنفلوآنزاهای دیگر است. در‌سال ۹۵، ۹۶ و ۹۷ نوعH3N2 داشتیم که تهاجمش کمتر است. امسال دو هفته زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد گرفتار موجی از ویروس H1N1 شدیم.» او توضیحی هم درباره واکسن آنفلوآنزا داد: «واکسن بیش از ۲۸ تا ۳۰درصد نمی‌تواند مانع انتقال بیماری شود. بهترین راه‌های جلوگیری از انتقال بیماری این است که مردم آموزش ببینند و واکسن را برای گروه‌های پرخطر توصیه می‌کنیم و ما این را در اختیار مراکز درمانی و بیمارستان‌ها قرار دادیم و داروخانه‌ها نیز آن را تأمین کردند و می‌توانند در اختیار مردم قرار دهند.»