شهروند| درحالی‌که چند هفته از آخرین نشست وزارتی اوپک در‌سال 2014 و تثبیت سقف 30میلیون بشکه‌ای نفت این سازمان می‌گذرد، اما همچنان در شرایطی که قیمت نفت طی ماه‌های اخیر حدود 40درصد کاهش‌یافته، رسانه‌ها به‌دنبال پاسخ دقیقی برای دلایل این تصمیم‌گیری با محوریت عربستان هستند. در اجلاس اخیر اوپک درحالی‌که تقریبا نیمی از اعضا با کاهش تولید این سازمان موافق بودند اما درنهایت اصرار عربستان بر حفظ سقف تولید و حمایت چند کشور عربی به آن باعث شد تا اوپک با همان سقف قبلی به تولید خود ادامه دهد. براساس آنچه مقامات سعودی اعلام کرده‌اند، عربستان با هدف حفظ سهم بازار خود و از میان به‌در کردن نفت شیل آمریکا ریسک ارزان‌شدن نفت را پذیرفته است. اما برخی از ناظران و تحلیلگران این گمانه را مطرح می‌کنند که نفت ارزان حاصل یک توافق پنهانی میان عربستان و آمریکا برای وارد کردن فشار به ایران و روسیه است. با این حال علی النعیمی، وزیر نفت عربستان برای سومین‌بار پس از اجلاس اوپک بر موضع کشور متبوع خود درباره عدم کاهش تولید تأکید کرد و دلیل اصلی سقوط قیمت نفت را افزایش تولید کشورهای خارج اوپک دانست. این مقام سعودی در مصاحبه‌های جداگانه‌ای با نشریه میدز و الحیات با رد کردن موضوع توطئه نفتی علیه ایران و روسیه اعلام کرد که این کشورها از تحریم زیان می‌بینند. به‌گفته وی، حتی اگر تولید‌کنندگان خارج از اوپک تولید نفت خود را کاهش دهند، عربستان برای تقویت بازار نفت تولید خود را کاهش نخواهد داد.
وی افزود: از قیمت‌های کنونی صد‌درصد ناراضی هستیم، اما این شرایط بهبود خواهد یافت اگرچه مشخص نیست که چه زمان این اتفاق می‌افتد. این کشور آماده افزایش تولید نفت خود و به دست گرفتن سهم بیشتری از بازار برای تأمین تقاضای مشتریان جدید است.
ایران در بازی عربستان
اقدام عربستان برای به تصویب رساندن تثبیت سقف تولید اوپک و جلوگیری از کاهش آن از سوی رسانه‌ها و تحلیلگران با دلایل مختلفی تعبیر می‌شود. یکی از این تعابیر سیاسی بودن تصمیم عربستان برای واردکردن فشار بر ایران و روسیه است که تحریم‌های اخیر در فشار بر آنها چندان کارساز نبوده است. بر این اساس از آنجا که ایران برای تأمین بودجه سال آینده خود به نفت حدود 90دلار نیازمند است یکی از کشورهایی است که در کنار روسیه، ونزوئلا و غیره از ارزانی نفت آسیب می‌بیند. هرچند برخی از تحلیلگران معتقدند این اقدام عربستان برای مقابله با نفت شیل بوده است اما شواهدی هم وجود دارد که نشان می‌دهد یکی از احتمالات تصمیم عربستان مقابله با قدرت گرفتن ایران بوده است. عربستان در سال‌های اخیر چنان قدرت گرفته که حتی اعلام کرده بود در صورت انجام توافق هسته‌ای میان ایران و غرب خواستار امتیازاتی خواهد شد. سال گذشته روزنامه «تایمز» فاش کرد که عربستان‌سعودی خواهان ایفای نقش اساسی در مذاکرات هسته‌ای گروه 1+5 با ایران شده و اعلام کرده که کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس از این حیث که دارای نقشی در مذاکرات هسته‌ای غرب با ایران نیستند و به دیدگاه‌ها و مواضع آنها توجه نمی‌شود، نگران هستند. این روزنامه انگلیسی به این نکته اشاره کرده بود که عربستان‌سعودی تلاش می‌کند با تشکیل اتحادیه کشورهای عربی خلیج‌فارس به نوعی سدی نظامی و اقتصادی در برابر افزایش نفوذ منطقه‌ای ایران ایجاد کند.
هم‌پیمانی با آمریکا برای فشار به ایران
همین امر نشان می‌دهد عربستان در چارچوب سیاست‌های کلی ایالت‌متحده آمریکا عمل می‌کند. یعنی اگر آمریکا در مذاکرات همراه شود عربستان هم همراه خواهد شد و اگر مخالفت کند سعودی‌ها هم مخالفت و کارشکنی می‌کنند. مذاکرات اخیر نیز حاکی از این امر بود که عربستان سعی دارد قدرت چانه‌زنی آمریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران را بیفزاید و با این شیوه به هدف خود دست یابد و مانع قدرت‌گیری ایران در منطقه شود.
پیش‌زمینه کاهش نفوذ ایران در اوپک
به‌نظر می‌رسد افت تولید نفت ایران طی سال‌های اخیر به‌خصوص از سال 1391 که تحریم‌ها علیه آن تشدید شد، نفوذ شدید این کشور را در اوپک تحت‌تأثیر قرار داده است. قبل از این با وجودی که از نظر تولید عربستان همواره مقام نخست اوپک را در اختیار داشته است، ولی نفوذ و قدرت ایران در منطقه باعث شده بود تا تاثیرگذاری این کشور میان اعضای اوپک بیش از همه باشد. عربستان با استفاده از این فرصت و خلأ نفوذ ایران در اوپک سعی دارد تا جا پای خود را در بازار جهانی نفت و اوپک مستحکم‌تر کند. برهمین اساس سعودی‌ها پیمان خود را با آمریکا مستحکم‌تر کردند. به این ترتیب در زمانی که درآمد نفتی ایران به شدت کاهش یافته بود، عربستان توانست به سود سرشاری دست یابد و قدرت تولید خود را افزایش دهد و با کمک آمریکا به قدرتی در منطقه تبدیل شود. با توجه به این پیشینه مشخص می‌شود منافع ایران و عربستان با یکدیگر در تضاد است، رونق اقتصاد ایران به معنای شکل‌گیری رقیبی قدرتمند برای عربستان خواهد بود و این همان چیزی است که عربستان را بیمناک می‌کند.
انکار عداوت با ایران
با این حال عربستان به هیچ‌وجه حاضر نیست به اعمال فشار بر ایران اعتراف کند و حتی دلیل رکود اقتصادی اخیر ایران را کاهش قیمت نفت نمی‌داند، بلکه آن را زاییده تحریم‌ها می‌داند. این در حالی است که سناتور «جان‌مک کین» از حزب جمهوریخواه آمریکا گفته است: فشار قیمت نفت به ایران کارسازتر از تحریم‌هاست. با این وجود مقامات سعودی بارها و بارها عدم‌کاهش تولید نفت خود را ناشی از عوامل اقتصادی اعلام کرده‌اند که هیچ‌گونه ارتباطی با سیاست ندارد. به گفته این مقامات، عربستان تنها برای افزایش سهم خود از بازار نفت در آینده و خارج‌کردن رقبای خود (نفت شیل) از بازار سیاست، نفت ارزان را در پیش گرفته است.
اجلاس اوپک و پس از آن
اجلاس اخیر اوپک و بی‌نتیجه بودن آن برای ایران چندان خوشایند نبود. پس از برگزاری اجلاس «بیژن زنگنه» اعلام کرد که نتیجه اوپک آنچه ما می‌خواستیم نبود اما از تصمیم اوپک هم ناراحت نیستیم. در مقابل تصمیم عربستان، ایران نیز از تولید نفت خود نکاست. چند روز پس از برگزاری اجلاس قیمت نفت با شیب تندی روبه‌رو شد. این روند چنان بود که حتی کشورهایی مانند کویت نیز لب به اعتراض گشودند. برخی دیگر مانند عراق برای مقابله با کاهش قیمت‌ها حتی دستمزد وزرای کابینه را نیز کاهش دادند. با این وجود عربستان همچنان موضع خود را حفظ کرده است. «علی النعیمی» وزیر نفت این کشور پس از برگزاری آخرین اجلاس اوپک بارها اعلام کرده سقف تولید خود را تغییر نخواهد داد و به این روند ادامه می‌دهد.
لغو تحریم‌ها و واقعی شدن کابوس عربستان
«جان براون» مشاور اقتصادی ارشد موسسسه Euro Pacific Capital در این‌باره می‌نویسد: توجه اخیر دولت اوباما به مذاکرات هسته‌ای با ایران یکی از نگرانی‌های بزرگ سعودی‌هاست. آنها ایران را تهدیدی مرگبار برای خود می‌دانند و نگرانی آنها با حمله ایران به نیروهای داعش بیشتر شد. بنابراین در صورت برداشته شدن تحریم‌های ایران، کابوس عربستان به واقعیت خواهد پیوست. در شرایط کنونی اگر تحریم‌ها برداشته شود دوباره ایران می‌تواند تولید نفت خود را افزایش دهد و علاوه بر آن سهم بازار خود را پس بگیرد (سهمی که اکنون عربستان در پی تصرف آن است). علاوه بر آن به سرمایه‌گذاری در صنعت نفت افزوده خواهد شد. در کنار این موارد ایران به بازاری نو و تازه برای واردات و سرمایه‌گذاری صنایع مختلف تبدیل خواهد شد. وب‌سایت «المانیتور» نیز در این‌باره می‌نویسد: یکی از بخش‌هایی که از لغو تحریم‌ها سود سرشار می‌برد نفت است، به محض لغو آن ایران می‌تواند ظرفیت تولید خود را تا 4میلیون بشکه در روز افزایش دهد. از سوی دیگر تزریق گاز به چاه‌های نفتی تولید نفت را ارتقا می‌دهد. در بازار گاز نیز ایران گستره عمل بیشتری خواهد داشت و می‌تواند بخش اعظم محصولات خود را صادر کند. این روند تا آنجا ادامه می‌یابد که براساس پیش‌بینی‌ها ایران تا 2020میلادی پس از آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه و چین به پنجمین کشور سهیم در بازار گاز دنیا تبدیل خواهد شد.