موسی نگارستانی | به مناسبت سالروز زلزله بم بار ديگر بايد بگوييم كه ایران جزو ۱۰کشور حادثه‌خیز جهان است و با وجود آن‌که به‌طور میانگین هر 5سال یک زلزله سهمگین در کشورمان رخ می‌دهد، ما کمترین درس را از این بحران‌ها می‌آموزیم به‌طوری که معمولا در هر فاجعه باید از نو تجربه کنیم. با وجود پيشرفت سريع و دستاوردهاي نوين بشر در هزاره جديد باز هم پيش‌بيني وقوع فجايع طبيعي امکان‌پذير نبوده و بشر به دليل عدم امکان پيش‌بيني اين بلايا به دنبال کاهش اثرات زيان‌بار آن است. بيشتر فاجعه‌هاي طبيعي احتمال وقوع بسيار پاييني دارند اما وقتي که رخ مي‌دهند باعث تخريب نسبتا زياد دارایي‌ها و تلفات انساني بالا مي‌شوند. با اين ديد که وقوع اين حوادث غير‌قابل پيشگيري است مديريت ريسک اين دست وقايع نيز اجتناب‌ناپذير است. زلزله اغلب بدون اطلاع قبلي و گاه شديد رخ مي‌دهد و از همين رو شناختن مناطق پرخطر و برنامه‌ريزي پيشگيرانه موجب كاهش خطرات جدي و جراحت و فوت ناشي از آن مي‌شود. به مناسبت یازدهمین سالروز زمین‌لرزه بم با علی گنج‌کریمی مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان کرمان گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
از جمعه 5 دی‌ماه 1382 بگویید.
به يقين صفحه غمانگيزى كه در ساعت 28: 5 بامداد جمعه، 5دي ماه 1382 به علت زلزله، در شهر باستانى بم رقم خورد، در لوح تاريخ ديار مالوف‌مان ايران ثبت خواهد شد. بم فرو ريخت و در لطيفترين ساعات سپيده دم، خواب نوشين نيمى از مردم مهربان آن ديار، با خوابى ابدى پيوند خورد. حادثه تلخ و غمبار زلزله بم با همه درگيري‌ها و مشقاتي كه ايجاد كرد و داغ‌هايي كه بر سينه‌هاي بعضي از همكاران خوب‌مان گذاشت، اما درس‌هايي هم براي ما كاركنان جمعيت هلال‌احمر گذاشت و آن، اين بود كه نهايت سعي و تلاش خود را به‌كار بگيريم، با كليه امكانات و اعتبارات جمعيت هلال‌احمر جوانان توانمند پرورش دهيم كه در حوادث و بلاياي طبيعي بتوانند بازوي نيرومند و كم خطاي امر خطير امدادرساني باشند. گرامیداشت یاد و خاطره جانباختگان زلزله یک وظیفه مهم است چراکه این عزیزان مایه آبرو و عزت برای همگان هستند و برگزاري مراسم يادبود تنها نشاني از آن است كه ما همواره به ياد درگذشتگان اين حادثه دلخراش هستيم.
چه درس‌هایی از زلزله بم و پیامدهایی که برای ما داشت آموختیم؟
آمادگي همه‌جانبه مردم و افزايش سطح آگاهي در زمينه مقابله با حوادث طبيعي یکی از عوامل مهم در جامعه است و در يك حادثه طبيعي نيروهاي امدادي به تنهايي نمي‌توانند امدادرساني كنند از اين رو مشاركت مردم در اين زمينه امري ضروري است. برنامه‌هاي آموزش مقابله با زلزله در كاهش مرگ و مير و آسيب‌هاي ناشي از زلزله بسيار موثر است و به اين ترتيب خود مردم در خانه‌ها يا اداره‌هايشان مي‌توانند اقدامات پيشگيرانه زيادي را انجام دهند تا خطر كم شود. زلزله دلخراش بم دانشگاهي براي مديريت بحران كشور است كه مسئولان از آن درس‌هاي فراواني آموختند و تجربه بم نقطه عطفي شد تا مديريت بحران را بهتر بياموزيم و امروز زلزله كرمان را با قدرتي بيشتر كنترل كنيم.
در حال حاضر و نسبت به گذشته چقدر آماده‌ایم؟
آمادگی‌مان بیشتر و تحرک‌مان زیادتر شده است. انسجام نیروها هم بهتر شده است. از لحاظ علمی و عملی جهش خوبی داشته‌ایم. امکانات و تجهیزات بسیار خوبی هم در طول سال‌های اخیر در جمعیت هلال‌احمر وارد شده و هلال‌احمر را به صورت یک مجموعه تخصصی درآورده است.
به نظر شما مقاوم‌سازی بناها پیش از زلزله چقدر اهمیت دارد؟
پیش از وقوع زلزله، مقاوم‌سازی بناها در مقابل زلزله به‌خصوص بناهای عمومی مانند مراکز درمانی، آموزشی، امدادی و... از اهمیت خاصی برخوردار است، هنگام وقوع زلزله باید این واقعیت را بپذیریم که در هر حال تمام نقاط کشور ما با خطر نسبی بسیار زیاد تا متوسط زلزله‌خیز هستند و لذا تا وقتی که مقاوم‌سازی بناها را به‌طور مسئولانه سرلوحه ساخت و سازهای خود قرار نداده‌ایم هیچ شهری و روستایی امن نیست و باید با آمادگی تمام با زلزله به‌عنوان یک پدیده طبیعی زندگی کنیم و با آموزش دایمی در این زمینه در تمام سطوح آموزشی و حتی در رسانه‌های عمومی تدبیر لازم برای زندگی در سرزمین زلزله‌خیز را به بهترین وجهی اشاعه داده و فرهنگ زندگی در سرزمین زلزله‌خیز را ارتقا بخشیم.
زلزله بم چه تجربیات ارزشمندی برای ما داشت؟
تجربیات بم در یک مصاحبه و سوال مختصر پاسخ‌دادنی نیست اما به‌عنوان رئیس شعبه شهرستان بم که تا مهر ماه همان سال نیز مسئولیت داشتم بر من مسلم شده که حادثه خبر نمی‌کند. تابستان‌سال 82 ما یک زلزله در دهنو شیخ‌علیخان داشتیم و 17 خانوار را اسکان دادیم بعد از آن زلزله‌ای در فهرج داشتیم و همه گمان من این بود که اگر زلزله‌ای اتفاق بیفتد با بم خیلی فاصله دارد و با این روند شاید زلزله به سمت سیستان و بلوچستان می‌رود! یک زلزله حدود 5 ریشتری هم حوالی نارتیج داشتیم که هیچ خسارتی نداشت و یادم می‌آید که در آن زلزله که صبح زود اتفاق افتاد صدای بم و گرم مرحوم بیژن دفتری اولین و فوری‌ترین تماس بود؛ درحالی‌که هنوز به محل وقوع نرسیده بودیم و این تماس و تأکید رئیس سازمان امداد‌و‌نجات کشور برای پشتیبانی فوری و قوی قوت قلب عجیبی برای رئیس شعبه جوان و کم‌تجربه آن روز بود که امیدوارم این روحیه همواره در سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر و به‌ویژه هنگام وقوع حوادث جاری باشد.
از نظر بهداشت روانی برای آسیب‌دیدگان در زلزله چگونه عمل کنیم؟
بهداشت و حمایت روانی از آسیب‌دیدگان یک وجه ابتدایی و ساده دارد که با امدادگران و اعضای سازمان جوانان انجام شدنی است لیکن برای یک امر اصولی و ماندگار بهتر است کاملا اصولی و حساب‌شده به آن ورود داشته باشیم.
اقداماتی را که می‌توان برای جلوگیری از بروز و تشدید آسیب‌های اجتماعی در زلزله انجام داد نام ببرید و به نظر شما چقدر می‌توان به آن توجه و رسیدگی کرد؟
در حال عادی و روزمره اجتماع ما با آسیب‌ها و آفت‌های فرهنگی و اجتماعی مواجه است و نیاز به رسیدگی و فعالیت جدی و دلسوزانه دارد که این آسیب‌ها در زمان حوادث مضاعف و گاه متفاوت می‌شود؛ قطعا توجه و رسیدگی به آنها در ظرف‌های زمانی و مکانی مختلف فرق دارد.
طبق تجارب به دست آمده از بم، نحوه رفتار با بازماندگان چگونه بايد باشد؟
این یک مقوله پیچیده و حساس است که در صورتی که درست انجام نشود باید مضاعف هزینه شود و وقت و نیرو و امکانات در منطقه صرف شود تا رضایت‌مندی ایجاد شود. یکی از راهکارهای تجربه شده بهره‌گیری از نیروهای معتمد محلی است و البته اگر قبلا توسط شعب مربوطه شناسایی و سازماندهی درستی انجام نشده باشد، ورود افراد غیرمطمئن و غیرقابل اعتماد امدادرسانی را با مشکلات بعدی بیشتری مواجه می‌کند.
سازمان‌های مردم‌نهاد چقدر می‌توانند در حادثه‌هایی همچون زلزله اثر‌بخش باشند؟
سازمان‌های مردم‌نهاد در صورتی که سازماندهی و تحت مدیریت کلان حوادث قرار بگیرند حضورشان مفید و ارزنده است و در صورت ناهماهنگی و حرکت‌های خودجوش بی‌قاعده و بدون نیازسنجی مناسب و ناهماهنگ با مدیریت بحران دردسرهایی ایجاد می‌شود و انرژی مضاعفی باید صرف اصلاح معضلات سمن‌‌ها(سازمان‌های مردم نهاد) کرد.
برای مدیریت در حوادثی مانند زلزله چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهید؟
مدیریت حوادثی مانند زلزله یک مدیریت انفرادی و مستقل نیست و نیاز به یک همدلی و همکاری فوق‌العاده همه نهادها و دستگاه‌های مرتبط دارد و مبحث تأمین امنیت از ضروری‌ترین و ابتدایی‌ترین موارد برای یک مدیریت مناسب در هر حادثه است.
برای جلوگیری از کنترل پیامدهای منفی زلزله چه توصیه‌هایی دارید؟
امدادرسانی به‌موقع و صحیح بهترین وجه کنترل پیامدهای منفی زلزله به‌ویژه در آسیب‌های جسمانی و جلوگیری از قطع نخاع و... در مصدومان است و گاه آواربرداری غیردقیق و نادرست تلفات را افزایش می‌دهد البته پیامدهای مختلفی در مبحث زلزله مترتب است که برای هر کدام مکانیزم‌های کنترلی جداگانه باید تعریف و لحاظ کرد.
با توجه به فاجعه بزرگ بم، چگونه مي‌توانيم مردم را نسبت به خطرات زلزله حساس، هوشيار، متقاعد و فعال كنيم؟
حساسیت و هوشیاری مردم یک عزم همگانی می‌طلبد. همان‌طور که در مبحث پیشگیری همه نهادها و مسئولان باید یاری‌رسان باشند و سمن‌های مختلف در این‌خصوص شکل بگیرد تا هلال‌احمر در این عرصه یکه و تنها نباشد، بخش زیادی نیز به مباحث ساخت‌و‌ساز و سخت‌افزاری برمی‌گردد که حرکت‌هایی بعد ار زلزله‌سال 82 شکل گرفته است که امیدواریم به خوبی پیاده شود.
براي آموزش همگاني پيشگيري، آمادگي و مقابله با زلزله و حوادث از چه راه‌هاي موثر دیگرمي‌توانيم استفاده کنیم؟
امروزه آموزش مستقیم و به اصطلاح چهره به چهره گرچه هنوز متداول و مرسوم است لیکن بهره بردن از اینترنت و فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مدرن نیز یک فرض است، هوشیاری هر روزه و آمادگی مداوم در سایه استفاده حداکثری از هرگونه رسانه است.
در پایان این مصاحبه شیرین‌ترین و تلخ‌ترین‌خاطره خود را از زمین‌لرزه بم تعریف کنید.
ایام سخت و سرد زلزله هیچ خاطره شیرینی نداشت، عمق فاجعه چنان بود که پای صحبت برخی عزیزان که می‌نشستیم از این‌که توانسته بودند عزیزانشان را از زیر آوار بیرون بیاورند و دفن کنند راضی بودند و چه بسیار خانواده‌هایی که نگران بستگان مفقود شده‌شان بودند. تلخ‌ترین خاطره این‌که یکی از اعضای سازمان جوانان بارها به خواب مربی می‌آمد و می‌گفت: «من هنوز زنده بودم، نفس می‌کشیدم که دفنم کردند.» این مطلب با همه تلخی و ملموس بودنش که شب‌ها خواب از مربی مهربانش می‌ربود درس و یادآوری مهمی برای امدادگران دلسوز و سختکوش است.