| بهروز مهدیزاده|
بالاخره آشوراده واگذار می شود. آب پاکی روی دستان طبیعت و حیات‌وحش ریخته شد. چندی پیش سرتیتر خبرگزاری های سراسر کشور به موضوع واگذاری تنها جزیره دریای‌خزر به مقاصد گردشگری اختصاص یافته بود. جزیره ای که در مرکز شبه‌جزیره میانکاله در شهرستان بندرترکمن، استان گلستان قرار دارد. آشوراده در سال ۱۳۵۴ جزو نخستین مناطق زیست کره جهان معرفی و ثبت شد. در همین حال در کنوانسیون جهانی رامسر در زمره تالابهای مهم دنیا قرار گرفت و سومین اهمیت این منطقه عضویت آن در پناهگاه حیات‌وحش است که در تمامی ایام سال میزبان انواع پرندگان است. جزیره آشوراده از نظر اهمیت اکولوژیکی و حیات‌وحش از درجه بسیار بالای حفاظتی برخوردار است و برای محیط‌زیست کشور اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. از سال 72 به دلیل بالا آمدن سطح آب و وقوع سیل مردم ساکن این جزیره که حدود هزار نفر بودند این جزیره را به مقصد بندرترکمن ترک کردند و از آن موقع به بعد منطقه خالی از سکنه و بسیار بکر برای حیات‌وحش تبدیل شده است. سال گذشته حرف‌وحدیث‌ها از واگذاری این جزیره به یک شرکت لبنی حکایت داشت که براساس آن شرکت موظف بود که آشوراده را به قطب گردشگری شمال کشور تبدیل کند، البته این کار باید براساس معیارهای زیست‌محیطی و گرفتن ارزیابی محیط‌زیست از سوی سازمان محیط‌زیست انجام می‌شد. به گفته معاون عمرانی استاندار گلستان در مهرماه سال گذشته، «میانکاله دارای طرح مصوب است که مورد تأیید شورای محیط‌زیست کشور است و در آن، طرح‌های زیادی از آشوراده درحوزه گردشگری و طبیعت‌گردی قرار دارد و در منطقه غربی آشوراده سپر حفاظتی پیش‌بینی شده است و مابقی منطقه تفریحی است و طرح آشوراده طرح مصوب سازمان حفاظت محیط‌زیست است که طرح جامع و کاملی است.» این گفته ها سریعا همه فعالان محیط‌زیست و سازمان‌های مردم‌نهاد را با یکدیگر بر سر حفاظت از آشوراده متحد کرد تا مانع از چنین واگذاری شوند. در زمان مناقصه گذاشتن این جزیره برای طرح گردشگری، شرکت سرمایه‌گذاری توسعه گردشگری آشوراده برنده این فراخوان شد و بخشی از سرمایه‌گذاری این پروژه مربوط به سهامی است که شرکت لبنی نام صباح دارد. حال شرکت لبنی صباح قرار است در یک منطقه بی‌بدیل اکولوژیکی چه کاری انجام دهد بر کسی معلوم و مشخص نیست. این رخدادها همزمان بود با اعتراضات شدید مردم و فعالان محیط‌زیست که معتقد بودند توسعه گردشگری در این منطقه حیات‌وحش بی‌نظیر آنجا را نابود می‌کند. سروصدای ناشی از ورود مسافران، افزایش تعداد گردشگر، تبدیل طبیعت‌گردی با تعداد بسیار محدود به گردشگری عمومی سبب می شود که به تدریج حیوانات و پرندگان از آن منطقه دور شوند و مرگ تدریجی آشوراده رقم بخورد. در نتیجه این قضیه مسکوت ماند تا این‌که دکتر حسن روحانی از واگذاری تنها جزیره دریای‌خزر به سازمان گردشگری جهت توسعه گردشگری و به بهانه اشتغالزایی خبر داد. باز هم فریاد دوستداران محیط‌زیست علیه این جریان برخاست که صنعت گردشگری با حفاظت محیط‌زیست جور در نمی‌آید اما این‌بار به نظر می‌رسد دولت عزمش را جزم کرده تا حامیان این طرح را خوشحال کند و ارمغانی برای اشتغال جوانان منطقه به همراه بیاورد. در این بین سکوت سازمان محیط‌زیست برای فعالان محیط‌زیست شگفت‌آور بود و برخی هم این سازمان را متهم به کوتاه آمدن در میان بازی‌های سیاسی کردند اما برخی هم هستند که همچنان از بانوی نجات زمین دفاع می‌کنند و او را قربانی برخی سیاست‌ها دانستند.
مصوبه های مربوط به واگذاری آشوراده
در سفر اول ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد به استان گلستان و بنا به مجوز هیأت محترم دولت و براساس دستورالعمل اجرایی آیین ماده 8 قانون سازمان گردشگری، آشوراده به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری ملی در 11/05/1384 مصوب شد. در این راستا مطالعات امکان‌سنجی جزیره و تهیه بسته سرمایه‌گذاری و تکمیل فرم‌های UNIDO (فرم‌های سرمایه‌گذاری کمک‌‌های فنی و اقتصادی ایران) توسط اداره کل گردشگری انجام شد.
اولین جلسه کارگروه کارآفرینی و واگذاری خدمات زیست‌محیطی به بخش غیردولتی با موضوع سرمایه‌گذاری در جزیره آشوراده در 13/6/1391 در محل دفتر توسعه مدیریت سازمان محیط‌زیست برگزار شد و مصوبات جلسه در 3بند طی نامه شماره 91/24983 مورخ 14/6/1391 به معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان ارسال شد.
طی نامه شماره 91/25223 مورخ 15/6/91 معاون محترم محیط‌زیست طبیعی سازمان به معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان ضوابط و نحوه اجرای فعالیت‌های طبیعت گردی در جزیره آشوراده اعلام شد.
نامه مشترک رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و استاندار گلستان به شماره 1-41023 مورخ 19/7/1391به ریاست محترم جمهوری (دکتر احمدی‌نژاد) با موضوع انتقال دستگاه بهره‌بردار جزیره آشوراده از وزارت جهاد کشاورزی به سازمان محیط‌زیست با مستندات مربوطه ارسال و با پاسخ مثبت روبه‌رو شد. این نامه توسط مدیرکل دفتر فنی استانداری گلستان به شماره 115596 مورخ 2/11/1391 به اداره کل حفاظت محیط‌زیست گلستان ارسال شد.
سومین جلسه کارگروه کارآفرینی و واگذاری خدمات زیست‌محیطی به بخش غیردولتی با موضوع سرمایه‌گذاری در جزیره آشوراده در 2/8/91 در محل دفتر توسعه مدیریت سازمان محیط‌زیست برگزار شد و مصوبات جلسه در 3 بند طی نامه شماره 91/33043 مورخ 21/9/1391 معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان ارسال شد.
این گوشه‌ای از روندی بود که در دولت قبلی تلاش داشت تا طرح واگذاری این جزیره به قسمت گردشگری را اجرایی کند که با مقاومت فعالان محیط‌زیست و دلایل دیگر اتفاق نیفتاد اما به هر دلیلی مجددا دولت تدبیروامید که از قضا از زمان روی کار آمدنش بر مسند قدرت شعارهای زیست‌محیطی سر می‌داد و خود را حافظ منابع طبیعی و محیط‌زیست ایران می-خواند و از احیای دریاچه ارومیه و دیگر تالابهای در حال خشک شدن حرف می‌زد، تأکید بر واگذاری این جزیره می‌کند و ظاهرا به نظر می‌رسد بر تصمیم خود مصر است. اگرچه آنها تأکید کردند که این طرح هیچ‌گونه آسیبی به محیط‌زیست دست نخورده میانکاله نخواهد زد چرا که براساس کار کارشناسی قسمتی از این جزیره که قبلا در زون گردشگری قرار گرفته مناسب این کار در نظر گرفته شده است و مابقی این جزیره که قسمت اعظم حیوانات و پرندگان را در خود جای داده همچنان منطقه حفاظتی باقی خواهد ماند که البته این نظر هم با مخالفت جدی اصحاب محیط‌زیستی کشور روبه‌رو شد که معتقدند کوچکترین ساخت‌وساز یا فعالیت گردشگری در کل منطقه آشوراده و میانکاله منجر به نابودی این جزیره خواهد شد.
آشوراده سرنوشتی
همانند دریاچه ارومیه خواهد داشت
دکتر جمشید منصوری، پرنده‌شناس شناخته شده ایرانی در گفت‌وگو با «شهروند» درخصوص طرح واگذاری آشوراده به صنعت گردشگری چنین اظهارنظر کرد: اولا این تصمیم بدون هیچ‌گونه کار کارشناسی انجام شد، البته آقایان می گویند کارشناسی کردند ولی من بعید می‌دانم. خود آقای کهرم که مشاور سازمان محیط‌زیست است شدیدا با این موضوع مخالف هستند، چون باید هرگونه طرحی در مناطق طبیعی و حفاظت شده با بررسی اثرات آن انجام شود که مطمئنا این کار انجام نشده است.
منصوری از طرف دیگر با اشاره به تجربه دریاچه ارومیه خاطرنشان کرد: فکر کنم هنوز گزارشات بنده در مورد دریاچه ارومیه در سازمان وجود دارد که آن موقع با هرگونه سدسازی در آن منطقه مخالف بودم که خب نتیجه این سدسازی ها را هم دیدیم.
الان هم وضع مثل دریاچه ارومیه است که اگر این طرح اجرا شود آشوراده هم سرنوشتی همچون دریاچه ارومیه پیدا خواهد کرد.
وی در ادامه با انتقاد از این طرح اذعان کرد: بنده به شدت با این طرح مخالفم چون ابتدا آقایان می‌گویند برای توسعه گردشگری و اشتغال این کار را انجام می‌دهند بعد که این طرح مدت کوتاهی اجرا می‌شود مجددا به حال خود رها می‌شود و از درون آن یک جریانی برای زمین‌خواری درست می‌شود.
جمشید منصوری در ادامه افزود: این ها در ابتدا به هر نحوی مقامات را متقاعد می کنند که به‌دنبال فلان طرح و برنامه هستند و این برنامه ها برای توسعه جوامع محلی بسیار مفید است ولی بعد از مدتی زمین‌خواری صورت خواهد گرفت. همین اتفاق در دریاچه ارومیه هم افتاده است. الان هم که این همه بودجه برای احیای دریاچه ارومیه اختصاص دادند اما همه‌چیز را خراب کردند و عملا اتفاق مثبتی نیفتاده است. آشوراده هم دارد به همین وضع دچار می‌شود ما هم نمی‌توانیم با دولت درگیر شویم ولی اگر فشارها از سوی مردم و فعالان محیط‌زیست زیادتر شود شاید دولت عقب‌نشینی کند و ماجرای دریاچه ارومیه دیگر اتفاق نیفتد.
دکتر جمشید منصوری در برابر این پرسش که آیا راه‌اندازی منطقه گردشگری اصولا در منطقه حفاظت‌شده‌ای مثل آشوراده کار درستی است، چنین پاسخ داد: اصلا راه‌اندازی گردشگری در این منطقه درست نیست. اگر آقایان راست می‌گویند بیایند خارج از منطقه حفاظت شده و در روستای واقع در شرق ترکمن صحرا با دخالت دادن بخش خصوصی این کار را انجام دهند، البته با کار کارشناسی دقیق تا هیچ‌گونه آسیبی به منطقه وارد نشود. یعنی بیایند محل اسکان گردشگران را در خارج از منطقه انتخاب کنند تا هیچ‌گونه زمینی تصاحب نشود و زمین‌خواری برطرف شود.
واگذاری آشوراده قابل باور نیست
حر منصوری یکی از فعالان پرکار محیط‌زیست میانکاله است که به دلیل آشنایی ذاتی‌اش با این سرزمین چهره شناخته شده‌ای درخصوص این طرح است. این عکاس و طبیعت‌گرد واگذاری این طرح را غیرقابل باور دانست. وی درخصوص این جریان به خبرنگار «شهروند» وقایع را اینچنین توصیف کرد: روز جمعه هفته گذشته این موضوع از طرف خبرگزاری‌ها شروع شد. ابتدا واقعا نمی‌دانستیم که جریان از چه قرار است. برای ما قابل باور نبود به دلیل این‌که فکر می‌‌کردیم این دولت نگاه از پایین به بالا دارد نه برعکس آن. رئیس‌جمهوری که احیای دریاچه ارومیه را از اولویت‌های دولت خود می‌دانست همیشه حرف از اهمیت محیط‌زیست می‌زد، بنابراین طبیعی است که از شنیدن چنین خبری شگفت‌زده شویم. فعالان محیط‌زیست و اهالی منطقه در برنامه‌های مختلفی بارها اعلام کردیم که مخالف واگذاری حتی یک متر از جزیره آشوراده برای ساخت‌وساز هستیم. حر منصوری در ادامه افزود: در قسمت شرقی آشوراده روستایی با تعداد ساکنان محدودی وجود داشت که در سال 71-69تحت‌تأثیر بازشدن ولگا به زیر آب رفت. ساکنان آنجا با هماهنگی شهرداری، فرمانداری و استانداری وقت به بندر ترکمن انتقال یافتند از آن موقع جایگاهی برای ساخت وجود ندارد یعنی این جزیره ظرفیتی برای ساخت‌وساز با هر هدفی ندارد. تنها تأسیسات شیلات وجود دارد. وی سپس با تأکید بر وضع شکننده این جزیره به «شهروند» چنین اظهارنظر کرد: در حال حاضر که هیچ‌گونه برنامه گردشگری در این منطقه وجود ندارد، اسکله آشوراده شاهد رفت و آمد چندین قایق و فعالیت یک رستوران است که در یک روز عادی بیش از 250بار قایق به جزیره می‌‌رود که با احتساب راه برگشت 500بار رفتوآمد قایق در روز داریم که این می‌تواند آسیب جدی بر منطقه به دلیل نشت بنزین، ایجاد سروصدا و عوامل دیگر وارد سازد.
این فعال محیط‌زیست به اهمیت کانال آشوراده اشاره می‌کند. این کانال که به کانال چوپوغلی معروف است مهم‌ترین کریدور دریای خزر و تالاب میانکاله است. درواقع یک آبراهه حیاتی بین دریای خزر و خلیج گرگان یا همان میانکاله است. بزرگترین محل تخم‌ریزی ماهیان استخوانی مثل ماهی کپور است. چون این قسمت آب شیرین دارد و راکد است برای تخم‌ریزی ماهیان کپور بسیار مناسب است و به دلیل خاص بودن اکولوژیکی این منطقه فک خزری زیاد دیده می شود. در حال حاضر بدون داشتن المان گردشگری عادی ما شاهد رفتوآمد زیاد قایق ها هستیم. آلودگی بر اثر روغن، دیوار آلودگی ایجاد کرده است و این خود به خود باعث شده که کمتر اکوسیستم منطقه دچار چالش شود. وی سپس در برابر این پرسش که این گمانه‌زنی وجود دارد که ابتکار با طرح موافق باشد، تصریح کرد: فکر می‌کنم خود خانم ابتکار با این طرح مخالف باشند. به دلیل گفت‌وگوهایی که با معاونان و مشاوران خانم ابتکار چه مستقیم و چه غیرمستقیم داشتم به‌نظر می‌رسد که ایشان با این طرح مخالف هستند و این کار بدون نظر ایشان صورت گرفته است. میانکاله پناهگاه حیات‌وحش است. تنها قسمت کوچکی از آن یک بافت روستایی دارد مابقی آن پناهگاه حیات‌وحش است. دیده‌بان پناهگاه حیات‌وحش میانکاله با بیان این‌که از طریق اکو توریسم ضابطه‌مند روستایی می‌توان به اهالی آن منطقه کمک کرد، اذعان داشت: اگر دولت می‌خواهد توسعه گردشگری در میانکاله داشته باشد بهتر است از خانه‌های روستایی بسیار زیبا که تعدادشان زیر 30 است برای اقامت طبیعت‌گردان به منظور بوم‌گردی بهره گیرد. در طول روز این خانه گنجایش 100نفر طبیعت‌گرد را دارد. حالا این آقای سرمایه‌گذار کجای آشوراده می‌خواهد قدم بگذارد. اصلا گردشگری و ساختن هتل قابل تصور نیست یعنی چه که این‌جا را می‌خواهند قطب گردشگری کنند. اصلا آشوراده ظرفیت چنین چیزی را ندارد. مگر چند قایق می‌تواند در طول روز از این کانال رفتوآمد کند.
همین الان ورود قایق منطقه را دچار مشکل کرده است. آب بوی بنزین می‌دهد و چون یک زیستگاه زادآوری آبزیان و تجمع زمستانی پرندگان است این مورد آسیب جدی‌ای را به دریای خزر و تالاب میانکاله و پناهگاه حیات‌وحش خواهد گذاشت. اسکان در خانه‌های محلی برای صد نفر وجود دارد و باید با برنامه‌ریزی درست و کارشناسی اهالی آنجا را از شکار و صید به سمت گردشگری سوق دهند تا بتوانند مثلا از گرفتن ورودی از طبیعتگردها درآمدزایی کنند.
برای توسعه طبیعت‌گردی در ضلع شرقی همه‌چیز وجود دارد. خانه را استانداردسازی کنند و از طریق یک شرکت خصوصی در آنجا برنامه‌ریزی کنند، البته طبق قوانین زیست‌محیطی و با ارزیابی درست از منطقه. این کار که خارج از منطقه حفاظت شده است مزیت‌های زیادی برای اهالی و منطقه دارد، بنابراین جهت توسعه گردشگری نیازی به هیچ‌گونه کار سخت‌افزاری نیست که مثلا هتل بسازیم یا فلان سایت گردشگری برای عموم درست کنیم.
اولا توجیه اقتصادی ندارد ثانیا اصلا هیچ المانی برای جذب گردشگر عمومی وجود ندارد، بنابراین اساسا سرمایه‌گذاری در آنجا یک کار کاملا اشتباهی است. آشوراده زیستگاه جمعیت بسیار بزرگ لاک‌پشت خشکی زی آسیایی است.
محل مهاجرت بهاری گونه هایی از شمال دریای خزر وارد منطقه می شوند و به جای دیگر می روند. در نتیجه آنجا ظرفیت محدودی برای طبیعت‌گردی دارد. نباید یک ثانیه تصور کرد که می شود آنجا هتل ساخت. حتی کارهای علمی، عکسبرداری و طبیعت‌گردی هم باید با ضابطه انجام شود.
حال باید دید با این موج گسترده مخالفت‌ها از سوی فعالان محیط‌زیست آیا باید برای روزهای آخر تنها جزیره دریای خزر روزشمار انداخت یا این‌که دولت تدبیر، تسلیم نظرات کارشناسانه عالمان محیط‌زیست می‌شود و این جزیره بکر را به حال خودش می‌گذارد و طرح‌های دیگر برای اشتغال درمی‌اندازد.