شهروند| خیلی ساده به نظر می‌رسد یک ویروس، میکروب یا عفونت، وارد بدن می‌شود و به فاصله چندساعت تا چند روز، بدن را به بدترین حالتش می‌رساند. می‌گویند تب، لشکرکشی بدن است به سمت عامل بیماری‌زا و حالا مشخص نیست که در این نبرد، چه کسی پیروز می‌شود؛ عامل بیماری یا واکنش گرم بدن. بالارفتن دمای بدن، همیشه خبر بدی است و نشان از یک بیماری دارد. افراد با بالارفتن دمای بدن‌شان نگران می‌شوند و با ادامه روند بالارفتن دما، احتمال ابتلا به بیماری‌های خطرناک هم بالاتر می‌رود.
چرا تب می‌کنیم؟
تب نشانه بیماری است، حالتی است که در آن دمای بدن، از مقدار طبیعی بیشتر می‌شود. تب به ما می‌گوید که بدنمان درحال مبارزه با عامل بیماری‌زاست و بدن در گرمای حاصل از تب، توانایی رشد میکروب‌ها را می‌گیرد. تب نشان می‌دهد که بدن درحال تلاش است تا با یک عفونت بجنگد و اغلب همراه با درد بدن و سردرد است و خواب را بر هم می‌زند و احساس گرمای شدید می‌دهد. تب را باید جدی گرفت. اگر مشکوک به تب هستید، باید دمای بدنتان را بگیرید. اگر درجه حرارت دهانی بیشتر از 37.5 درجه سانتی‌گراد بود، حتما باید از داروی ضدتب استفاده و در صورت ادامه دمای بالای بدن، به پزشک مراجعه کنید. اگر هم بیش از سه روز تب داشتید، باید به بیمارستان مراجعه کنید. دمای بدن از طریق دماسنج طبی سنجیده می‌شود که می‌تواند از راه دهان (زیر زبان)، مقعد (به‌عنوان دقیق‌ترین شیوه که برای نوزادان و خردسالان استفاده می‌شود) یا زیربغل و پرده گوش انجام می‌شود. دمای به دست آمده از طریق دهان و زیر بغل نسبت به دمای به دست آمده از طریق مقعد پایین‌ترند. فراموش نکنید که دمای بدن در طول روز به‌طور طبیعی تغییر میکند. کمترین دما در حدود ساعت ۴ صبح و بیشترین آن حدود ساعت 6 عصر ایجاد می‌شود. بنابراین دمای بیش از 37.5 درجه که از طریق دهان و در عصر گرفته می‌شود، الزاما به معنی تب نیست. زمانی که می‌خواهید دمای بدنتان را بسنجید، دقت کنید که خوردن، نوشیدن و سیگار کشیدن حداقل 20 دقیقه پیش از اندازه‌گیری، منجر به تغییر دمای دهان می‌شود و به‌طور کلی، دمای بدن پس از مصرف غذا افزایش پیدا میکند. دمای بدن زنان در دوره عادت ماهانه هم تغییر میکند و به مدت 14 روز پس از تخمک‌گذاری یک درجه افزایش پیدا میکند. با همه اینها اما چند دلیل برای بالا رفتن دمای بدن وجود دارد:
بیماری ویروسی: بیماری‌های ویروسی شایع‌ترین علت تب در افراد بزرگسال است، مثل آنفلوآنزا. علایم بیماری‌های ویروسی غیر از تب شامل آبریزش بینی، گلودرد، سرفه، گرفتگی صدا و درد عضلانی است، همچنین ویروس‌ها باعث اسهال، استفراغ و دل‌درد می‌شوند. بیماری‌های ویروسی با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها درمان نمی‌شوند.
بیماری باکتریایی: عفونت‌های باکتریایی ایجادکننده تب می‌توانند روی هر کدام از اندام‌های بدن تاثیر بگذارند. این بیماری‌ها با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شوند. مثلا عفونت مغز و نخاع باعث تب، سردرد، خشکی گردن و گیجی می‌شود. این عفونت می‌تواند باعث مننژیت یا عفونت پرده مغزی شود، لذا باید فورا به پزشک مراجعه کرد.
عفونت قارچی: عفونت قارچی در هر اندامی می‌تواند دیده شود. برای درمان این نوع عفونت از داروهای ضدقارچ استفاده می‌شود. تزریق برخی واکسن‌ها مثل واکسن سه‌گانه یا ثلات (دیفتری، کزاز و سیاه سرفه) و واکسن پنوموکوک (ذات‌الریه) باعث بروز تب در بدن می‌شود.
تماس با حیوانات: برخی افراد که با حیوانات سروکار دارند، در معرض آلودگی با باکتری‌های نادری هستند که باعث تب می‌شوند. این باکتری‌ها در چهارپایان اهلی، شیر و لبنیات غیرپاستوریزه و در ادرار حیوانات بیمار وجود دارد. در این نوع علاوه بر تب، سردرد، درد عضلات و مفاصل نیز دیده می‌شود.
مسافرت: هر کسی که مسافرت میکند، خصوصا به خارج از کشور می‌تواند در اثر غذاهای جدید، مسمومیت‌ها، حشرات و بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن دچار تب شود.
داروها: برخی داروها مثل آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای فشار خون بالا یا داروهای ضدتشنج می‌توانند باعث افزایش دمای بدن شوند. تزریق برخی واکسن‌ها مثل واکسن سه‌گانه یا ثلات (دیفتری، کزاز، سیاه سرفه) و واکسن پنوموکوک (ذات الریه) هم باعث بروز تب در بدن می‌شوند.
لخته خون: گاهی اوقات یک لخته خون می‌تواند در ساق پا به وجود آید و باعث ورم و دردپا شود. قسمتی از این لخته می‌تواند جدا شده و به ریه‌ها برود (آمبولی ریه) و باعث درد قفسه سینه و سختی نفس کشیدن شود. گاهی وقت‌ها فرد به دلیل التهاب رگ‌های خونی دچار تب می‌شود. در این صورت باید سریعا به پزشک مراجعه کرد.
تومورهای بدخیم: سرطان هم می‌تواند باعث بروز تب شود. گاهی اوقات تومور، مواد شیمیایی را می‌سازد که باعث بروز تب در خودشان می‌شوند. گاهی وقت‌ها تومور، عفونت میکند. تومورهای مغز می‌توانند از تنظیم دمای بدن توسط هیپوتالاموس (ترموستات بدن) جلوگیری کنند و باعث تب شوند.
عوامل محیطی: گاهی وقت‌ها وقتی بدن بیش از حد گرم می‌شود، دمای بدن خیلی بالا می‌رود. افزایش دمای بدن در این‌گونه مواقع را هایپرترمیا می‌گویند. این شرایط در اثر ورزش شدید یا در اثر بودن در آب‌وهوای گرم و مرطوب ایجاد می‌شود. شیوه درمان هایپرترمیا با سایر علل ایجادکننده تب متفاوت است. این یک حالت اورژانسی است و فرد دچار هایپرترمیا باید سریعا خنک شود.
بیماری‌های التهابی: برخی بیماری‌های التهابی مثل آرتریت روماتوئید (التهاب مفاصل) هم باعث بروز تب می‌شوند.
تب را چگونه درمان کنیم؟
اگر تب شما کمتر از 40 درجه باشد، نیاز به درمان خاصی نیست، مگر این‌که پزشک ملاحظات دیگری داشته باشد.
تا جایی که می‌توانید مایعات بنوشید، چراکه تب منجر به تبخیر آب بدن می‌شود. از آنجایی که مصرف آب زیاد، نمک بدن را کم میکند، خوب است از نوشیدنی‌های دیگر هم استفاده کنید.
بسیاری از بیماران به علت علایم تب از دارو استفاده می‌کنند. تب موجب افزایش تپش قلب می‌شود و ممکن است به افراد مسن یا افرادی که دچار بیماری‌های قلبی و عروقی هستند، فشار وارد کند.
برای پایین آوردن تب یا قطع آن می‌توان از تب‌بُرهایی مثل پاراستامول، ایبوپروفن و گاه آسپیرین استفاده می‌شود. استامینوفن و ناپروکسن هم با تب مرتبط هستند. مکانیسم اثر داروهای ضدتب، جلوگیری یا مختل‌کردن تولید یا فعالیت آنزیم‌های مربوط به سنتز (تولید) پروستاگلاندین است.
علاوه بر مصرف دارو، استفاده از لباس یا حوله مرطوب و خنک، پاشویه و حمام با آب ولرم موجب کاهش دمای بدن می‌شود. این روش برای نوزادان از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه بهتر است از مصرف دارو جلوگیری شود.
چند درمان خانگی برای پایین آوردن تب
هنگامی که بیمار بزرگسال تب دارد، باید لباس خنک بپوشد و خود را با پتو نپوشاند.
وقتی که بیمار شروع به لرز میکند، باید لباس گرم بپوشد، تا لرز تمام شود، سپس دوباره لباس سبک به تن کند.
اگر بیمار ناخوش است یا تب بالا دارد، هر ۴ ساعت استامینوفن به او بدهید، بروفن هم می‌تواند مثل استامینوفن مفید باشد. بروفن را می‌توان هر۶ تا ۸ساعت مصرف کرد، از آ اس آ(اسپرین) در افراد زیر ۲۰سال استفاده نکنید.
اگر بیمار داروی ضد تب را استفراغ کند، می‌توانید از شیاف استامینوفن (استعمال از طریق مقعد) استفاده کنید از دکتر داروساز کمک بخواهید.
توصیه می‌شود در زمان تب و لرز استحمام نکنید. استحمام باعث لرز می‌شود و لرز باعث بالارفتن دوباره دمای بدن می‌گردد.
بیمار را تشویق کنید زیاد مایع بنوشد. هنگام تب از دست‌رفتن مایعات زیاد می‌شود.
دارو را هر ۴ساعت تکرار کنید، به‌خصوص اگر تب بالا رفته باشد.
اگر بیمار علاوه بر تب گلودرد، سرفه، گوش‌درد یا دیگر مشکلات را هم بیان میکند، شاید دچار سرماخوردگی شده باشد.
این نکته‌ها را جدی بگیرید
تب بالای ۳۹/۵ درجه سانتی‌گراد در یک کودک یا نوجوان غیرعادی نیست. اما در بزرگسالان هنگام تب بالای ۳۸/۳درجه سانتی‌گراد باید به پزشک مراجعه کرد.
وقتی تب خیلی بالا باشد، می‌توانید از بستههای یخ روی کشاله ران و زیر بغل کودک استفاده کنید، اما بهتر است اول با پزشک، دراین‌باره مشورت کنید.
اگر تب بالا با گرفتگی گردن، تنفس سخت، گیجی شدید، سستی و رخوت، هذیان‌گویی، تشنج یا سرفه با خلط رنگی همراه باشد، به پزشک یا اوژانس زنگ بزنید.
هرگز از الکل برای ماساژ پوست جهت کاهش تب استفاده نکنید. بخار آن سمی است و الکل از طریق پوست جذب می‌شود. به جای آن از آب ولرم استفاده کنید.
انواع تب را بشناسید
تب مالت: تب مالت (بروسلوزیس) نوعی باکتری عفونی است که از حیوان به انسان و بیشتر از طریق شیر، پنیر و سایر لبنیات غیرپاستوریزه منتقل می‌شود. به‌طور نادری باکتری عامل تب مالت می‌تواند از طریق هوا یا تماس مستقیم با حیوانات آلوده انتقال یابد. علایم تب مالت می‌تواند شامل تب، درد مفاصل و خستگی باشد. عفونت می‌تواند با آنتی‌بیوتیک درمان شود. ممکن است درمان چند هفته تا چندماه به طول بینجامد. علایم تب مالت می‌تواند پس از چند هفته تا چندماه از بین رفته و دوباره عود کند. در برخی افراد، تب مالت می‌تواند مزمن باشد و علایم تا چندسال حتی پس از درمان پایدار باقی بماند. علایم و نشانه‌های بلندمدت شامل خستگی، تب، آرتریت روماتوئید و ورم مهره‌های ستون فقرات است. افرادی که با حیوانات کار می‌کنند یا با خون آلوده تماس دارند، در معرض خطر بیشتری برای تب مالت قرار دارند؛ مثل دامپزشکان، کارگران مزارع دامداری، گاوچرانان، کارگران کشتارگاه‌ها، شکارچیان و میکروبیولوژیست‌ها.
تب کریمه‌کنگو: تب خونریزی‌دهنده ویروسی کریمه‌کنگو (CCHF) یک بیماری خونریزی‌دهنده تب‌دار حاد است که از طریق کنه منتقل می‌شود. مرگ‌ومیر این بیماری بسیار بالاست و به سرعت منتقل می‌شود. نشانه‌های این بیماری، خون در ادرار، خونریزی از مقعد، استفراغ خونی، خلط خونی، خونریزی در حفره شکم و خونریزی از لثه‌هاست. دامداران و کشاورزان، کارگران کشتارگاه‌ها، دامپزشکان و کارکنان بهداشتی و درمانی بیمارستان‌ها ازجمله کسانی‌اند که بیشتر در معرض ابتلا به این تب به شمار می‌روند. برهمین اساس بسیار توصیه می‌شود تا افرادی که در کشتارگاه‌ها کار می‌کنند، از دستکش و چکمه و روپوش استفاده کنند.
تب دانگ: تب دانگ (تب دنگی) یک بیماری منتقله از طریق گزش پشه است که در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان رخ می‌دهد. فرم خفیف بیماری تب دانگ باعث بروز علایمی مانند تب بالا، بثورات پوستی و درد عضلانی و مفصلی در فرد مبتلا به این بیماری می‌شود. در نوع شدید تب دانگ که همچنین تب هموراژیک دنگی نامیده می‌شود، این بیماری می‌تواند باعث خونریزی شدید، کاهش ناگهانی فشارخون (شوک) و مرگ در فرد مبتلا به این بیماری شود. میلیون‌ها مورد عفونت دنگی در سراسر جهان رخ می‌دهد. به‌طور معمول، چهار تا هفت روز پس از این‌که پشه شما را نیش زد، علایم آن شروع می‌شود. تب دانگی باعث بروز تب بالای 40 درجه می‌شود و با نشانه‌های سردرد، درد عضله، استخوان و درد مفصلی، حالت تهوع، استفراغ، درد پشت چشم‌ها، تورم غدد لنفاوی، راش، خودش را نشان می‌دهد.
تب زرد: تب زرد، نوعی بیماری حاد ویروسی است. در بیشتر موارد نشانه‌های بیماری مثل تب، لرز، از دست‌دادن اشتها، تهوع، دردهای ماهیچه‌ای به‌ویژه در پشت و سردرد است. بیماری تب زرد توسط نوعی پشه که آلوده به ویروس تب زرد است، منتقل می‌شود. این پشه با نیش‌زدن انسان‌های آلوده به تب زرد، نقش حامل ویروس را ایفا میکند و این ویروس را به انسان‌ها و پستانداران سالم منتقل میکند. تب زرد یک بیماری حاد و کشنده است و حدود 85درصد افراد مبتلا به آن می‌میرند. این ویروس قلب، کلیه، کبد و غدد فوق‌کلیوی را درگیر میکند و خون را هم آلوده میکند. فرد بیمار میزان بالایی از ویروس تب زرد را در جریان خونش خواهد داشت. ویروس تب زرد 3 تا 5روز قبل از بروز علایم ظاهری، تکثیر پیدا میکند. وقتی این بیماری به فرد منتقل می‌شود، در مرحله اول، بیمار دچار سردرد، تب، استفراغ، ازدست‌دادن اشتها و زردی می‌شود و طی 3 تا 4روز، ممکن است کمی بهبود پیدا کند. گروهی از بیماران در همین مرحله خوب می‌شوند اما گروهی دیگر در فاصله 24ساعت، وارد مرحله دوم می‌شوند، در این مرحله علایم بیماری شدیدتر می‌شود و در مرحله آخر، دچار مسمومیت می‌شوند. در این مرحله، یک اختلال چند ارگانی صورت می‌گیرد. این دوره صرف‌نظر از نارسایی کبد و کلیه، خون‌روی یا اختلالات خونریزی، شامل اختلال عملکرد مغز مانند هذیان، تشنج، کما، شوک و حتی مرگ است.
تب مدیترانه‌ای: تب مدیترانه‌ای، اختلالی نادر و غیرعفونی است که با حملات گهگاه تب، درد شکمی و قفسه سینه، درد و التهاب مفصل همراه است. التهاب مفاصل (آرتریت) و سروز (پریتونیت و پلوریت) (اصطلاحا پلی‌سروزیت عودکننده) در بیماران محتمل است. این بیماری پایه‌ای ژنتیکی دارد و در ناحیه مدیترانه و خاورمیانه مشاهده می‌شود. در بسیاری از بیماران، بیماری قبل از سن 20سالگی شروع می‌شود. شایع‌ترین علامت در بیماران تب و درد شکمی است. بیماری به دلیل جهش در ژن MEFV در کروموزوم 16 است و به‌طور اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد. تکرار حملات این بیمارای در طولانی‌مدت (پس از چندسال) باعث بروز عارضه‌ای بنام آمیلوئیدوز به‌خصوص در کلیه می‌شود که نتیجه آن از کارافتادن کلیه است.
تب نوزادان: تب در نوزادان، می‌تواند منجر به تشنج شود. کودکانی که کمتر از 5سال سن دارند، به‌ویژه نوزادان و کودکان 6ماهه تا 3ساله، آمادگی ابتلا به تشنج در کنار تب را دارند. درصورت تب نوزاد، هرچند خفیف، باید به پزشک مراجعه شود. در این فاصله، پایین‌آوردن تب نوزاد با استفاده از لباس‌های نازک، مصرف نوشیدنی‌های خنک و کاهش دمای اتاق نیاز است. اگر دمای بدن نوزاد به 38.5 برسد، مصرف تنهای پاراستامول توصیه می‌شود. اگر نوزاد کوچکتر از 3ماه است، دمایش بالای 40 درجه است، وزنش کم است، دچار تشنج مکرر و طولانی‌مدت می‌شود، روی پوستش لکه‌هایی ایجاد شده و مدام گریه میکند، باید به سرعت او را به بیمارستان منتقل کرد.