پولاد امین| در تمام سال‌های اخیر نام نمایشگاه کتاب با حاشیه و جنجال عجین بوده است، به نحوی که وقتی نام نمایشگاه کتاب می‌آید، بیش و پیش از این‌که خود نمایشگاه و نقشی که در ارتقای فرهنگ این دیار داشته (که بی‌شک داشته) به ذهن بیاید، حواشی ریز و درشتی به خاطر می‌آیند که در هر دوره از نمایشگاه رخ داده است. موضوعی که به نظر می‌رسد امسال هم تکرار خواهد شد؛ که این را در تغییر محل برگزاری افتتاحیه این دوره به مصداق مثل سالی که نکوست از بهارش پیداست، به‌عینه دیدیم.
هر دوره یک حاشیه
اگر بخواهید یک تصویر، تنها یک تصویر از دوره گذشته نمایشگاه کتاب را به‌عنوان چکیده‌ای از آن دوره به ذهن آورید، آن تصویر چه خواهد بود؟ جز تصویر اورهان پاموک بزرگ؛ که به دعوت انتشارات ققنوس به ایران آمد، اما نه به نمایشگاه کتاب راهش دادند و نه گذاشتند که جلسه پرسش و پاسخش در دفتر خود انتشاراتی ساق و سلامت برگزار شود؟یا نمایشگاه دو‌سال پیش؛ یعنی سی‌امین دوره نمایشگاه. همین حالا اگر تصمیم بگیرید در موتورهای جست‌وجو این دوره را سرچ کنید، بیشترین و پرتکرارترین تصاویری که به شما ارایه خواهد شد، تصویر سالن‌های غرق در آب نمایشگاه است. بله؛ این همان دوره‌ای بود که یک روز باران آمد و نمایشگاه را شست و برد!این داستان را می‌توان دوره به دوره ادامه داد. داستانی‌که بی‌شک نتایجی بامزه خواهد داشت و خواهید دید که در هر دوره نمایشگاه حداقل یک اتفاق مهم افتاده که بیش از تمام رخدادهای دیگر آن دوره ماندگار شده است. این یعنی غلبه حاشیه بر متن.
حاشیه آغازین
امسال این اتفاق زودتر از همیشه رخ داد. درشرایطی‌که همه چیز برنامه‌ریزی شده و همگان منتظر برگزاری مراسم افتتاحیه نمایشگاه بودند، خبرگزاری‌ها خبر از تغییر مکان برگزاری مراسم افتتاحیه این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران دادند و ضمن اعلام این‌که «مراسم افتتاحیه در ضلع جنوبی مصلی و در مجموعه چهل‌سرا برگزار خواهد شد» دلیل تغییر مکان افتتاحیه را تأکید برگزار کنندگان عنوان کردند.اما شاید بتوان مهمترین اتفاق نمایشگاه امسال را انتشار چند کتاب مهم عنوان کرد. کتاب‌هایی که کتابخوانان این دیار سالیان‌سال بود که انتظار انتشارشان را می‌کشیدند.
انتشار بعد از یک عمر ممنوعیت
اولیس؛ فرجام چه خواهد شد؟
شاید بتوان ترجمه و انتشار رمان اولیس، یکی از مهمترین رمان‌های جیمز جویس را نه فقط اتفاق مهم نمایشگاه امسال، بلکه حتی یکی از مهمترین رخدادهای عرصه نشر و کتاب در تمام سال‌های اخیر عنوان کرد. رمانی از جیمز جویس نویسنده ایرلندی که از شاهکارهای ادبیات مدرن به شمار می‌رود. اولیس که به خاطر توصیف بی‌پروای روابط شخصیت‌های داستان از همان ابتدای انتشار در سال 1922 با شکایات، احکام قضائی و درنهایت ممنوعیت مواجه بوده؛ بارها و بارها وعده انتشارش در ایران داده شده، اما جز بخش‌هایی از این رمان در یک‌سری سایت ادبی، بازار کتاب ایران هیچ‌گاه چشمش به جمال این رمان روشن نشده است.
درحالی که 97سال از نخستین چاپ اولیس می‌گذرد، این رمان همواره نامش با حاشیه و جنجال عجین بوده. نخستین قربانیان این رمان سردبیران مجله ادبی لیتل رویوی نیویورک بودند که به دلیل چاپ بخشی از کتاب جیمز جویس به جرم نقض قانون «ممنوعیت نشر آثار قبیح» با مجازات یک‌سال زندان روبه‌رو شدند. این اتفاق زمانی رخ داد که هنوز جویس رمانش را تمام نکرده بود و به این معنا می‌توانست باشد که چاپ این کتاب در آمریکا ممنوع خواهد شد. ماجرایی که در انگلستان و حتی فرانسه هم رخ داد؛ و بعدتر این اتفاق را در ایران و بسیاری از جاهای دیگر دنیا هم شاهد بودیم- تا سال‌های اخیر که ممنوعیت و توقیف در دنیای آزاد موضوعیت خود را از دست داده و دیگر به بهانه‌های اخلاق و مواردی از این دست جلوی انتشار آثار هنری و ادبی گرفته نمی‌شود.حالا گفته می‌شود اولیس جیمز جویس با ترجمه فرید قدمی در سیودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رونمایی می‌شود. این رمان که در نخستین روز نمایشگاه در غرفه انتشارات مانیاهنر رونمایی خواهد شد، به روایتی «مهمترین رمان قرن بیستم» است. خبر انتشار این رمان را اول‌بار خود فرید قدمی، مترجم اولیس که در سال ۲۰۱۶ جایزه جیمز جویس از سوی بنیاد جیمز جویس زوریخ به او تعلق گرفته است، در اینستاگرامش اعلام کرد: «طلسمی که سرانجام شکست و حالا از اولین روز نمایشگاه کتاب تهران، چهارم اردیبهشت، جنجالی‌ترین رمان قرن بیستم در دسترس دوستداران ادبیات است». درباره اولیس با ترجمه فرید قدمی باید گفت که ترجمه فارسی این رمان در چهار جلد قرار است منتشر شود که جلد نخست آن اکنون زیر چاپ است؛ و مترجم در گفت‌وگو با «شهروند» اظهار امیدواری می‌کند که جلد دوم را نیز در شهریورماه به بازار کتاب عرضه کند. فرید قدمی البته نخستین و تنها مترجم اولیس جیمز جویس نیست؛ پیش از او منوچهر بدیعی این کتاب را ترجمه کرده بود- که البته به این دلیل که مخالف حذف و سانسور «حتی یک کلمه از کتاب» بود، اولیس با ترجمه او منتشر نشد. بعدتر اکرم پندارنیا هم ادعا کرد که اولیس را ترجمه کرده و حتی انتشار آن را در بهار 98 وعده داد؛ اما تاکنون خبری از این ترجمه نبوده و تا اطلاع ثانوی اولیس با ترجمه فرید قدمی تنها نسخه موجود این رمان در بازار رسمی کتاب است.فرید قدمی در گفت‌وگو با «شهروند» درباره دشواری‌های انتشار جلد اول یا به قول خود مترجم کتاب اول اولیس می‌گوید: «روند اداری کار را خود ناشر در جریان است، اما من درباره نوع و میزان ممیزی در مورد اولیس باید بگویم که کتاب اول حدود 40هزار کلمه است و در این بین تنها 70 کلمه حذف شده است».قدمی درباره این‌که ترجمه این رمان چقدر کار برده، می‌گوید: «از‌سال 92 به این‌سو دارم روی جیمز جویس کار می‌کنم. این رمان را اما دو سه‌سال پیش بود که شروع کردم.»فرید قدمی از برخوردها و واکنش‌هایی که بعد از اعلام انتشار کتاب مشاهده کرده، شگفت‌زده است: «بگذریم از این‌که کمترین ناشری برای چاپ این کتاب پا پیش گذاشت. از این‌هم بدتر، یادم است ناشری که نام جیمز جویس را نشنیده بود، او را با جوجو مویز اشتباه گرفته بود و فکر می‌کرد که من دارم اشتباه می‌کنم و نام جوجو مویز را اشتباه تلفظ می‌کنم. اما از اینها مهمتر هجمه عجیبی است که بعد از اعلام انتشار کتاب علیه ما ایجاد شده و بالغ بر 5هزار پیام توهین‌آمیز و فحاشانه در این مدت گرفته‌ام.»
به‌چه بهانه‌ای؟
«خودم هم نمی‌دانم. یک عده‌ای مدافع جویس شده‌اند و می‌گویند قدمی چرا تن به سانسور داده و اولیس را منتشر کرده است. عده‌ای دیگر هم جوری درباره اولیس حرف می‌زنند انگار که درباره یک رمان پورنوگرافیک حرف می‌زنند، درحالی‌که اولیس رمانی بشدت فلسفی، سیاسی، علیه ارباب انگلستان، کلیسای کاتولیک و البته ارباب قومیت‌گرایی و ملی‌گرایی است. اما در این چند وقت آنهایی که حتی توان روخوانی این رمان را هم ندارند، شروع کرده‌اند به نظریه‌پردازی‌های عجیب‌وغریب درباره جیمز جویس.»
انتشار اولیس در شرایط فعلی اتفاق مهمی است، اما آیا فرید قدمی پشیمان نیست که تن به حذفیات داده؟ مترجم اولیس می‌گوید: «من وقتی می‌بینم که از 40هزار کلمه تنها 70 کلمه حذف شده، به این نتیجه می‌رسم که انتشار این رمان و رسیدنش به دست خواننده اتفاقی مهمتر از حذف این چند کلمه است. باور کنید اگر می‌دیدم حجم حذفیات حتی به یک صفحه می‌رسد، تن به این کار نمی‌دادم.»
به کجا چنین شتابان؟
خوش‌قولی استاد شفیعی کدکنی یا پایان بدقولی‌ها؟!
سال‌ها بود محمدرضا شفیعی کدکنی از انتشار تصحیح «تذکره‌الاولیا» خبر می‌داد، اما این اتفاق هربار به دلیلی رخ نداد، تا این‌که در روزهای اخیر خبرگزاری‌ها خبر دادند که امسال در نمایشگاه قرار است تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی از «تذکره‌الاولیا»ی عطار به همراه مقدمه این استاد و پژوهشگر نام‌آشنا عرضه شود. خبری که چهار سالی می‌شود همه‌ساله در آستانه نمایشگاه برگزار می‌شود، اما در آخر هیچ!روز گذشته اما تمام شایعات به پایان رسید و بعد از سال‌ها بلاتکلیفی خبر رسید که تذکره‌الاولیای عطار نیشابوری با مقدمه، تصحیح و توضیحاتِ محمدرضا شفیعی‌کدکنی در دو جلد از سوی انتشارات سخن منتشر شده است. این مجموعه که حاصل 30سال تلاش استاد است، نخستین‌بار در سیودومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عرضه خواهد شد و گفته می‌شود مراسم رونمایی باشکوهی برای آن تدارک دیده شده است.
آقای نویسنده در نمایشگاه
رمان جدید محمود دولت‌آبادی آمد
محمود دولت‌آبادی که در چند ماه اخیر با کتاب‌های طریق بسمل‌شدن و این گفت و سخن‌ها حضور پررنگی در بازار کتاب داشته، طی روزهای آتی و در سیودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز با اثر جدیدی حاضر خواهد شد. تازه‌ترین اثر داستانی محمود دولت‌آبادی «بیرون در» نام دارد که البته تاکنون درباره این‌که چه فضایی دارد و چه ویژگی‌هایی، چیزی درباره‌اش نشنیده‌ایم. دولت‌آبادی در سال‌های اخیر در انتشار آثار جدیدش ناکامی‌های زیادی را تجربه کرده و تقریبا تمام آثار منتشرشده‌اش با دردسرهای زیادی روانه بازار کتاب شده است. ازجمله طریق بسمل‌شدن که بعد از ١٠سال توانست مجوز انتشار را به دست آورد و کلنل هم که در کشورهای زیادی به زبان فارسی و زبان‌های دیگر منتشر شده، هنوز موفق به انتشار رسمی در ایران نشده است. با این دشواری‌ها، اما انتشار رسمی جدیدترین رمان این نویسنده یکی از مهمترین رخدادهای نمایشگاه امسال است. شاید به این دلیل که خود دولت‌آبادی یکی از مهمترین‌های ادبیات این مرز و بوم است و انتشار هر کتابی از او می‌تواند یک رخداد مهم منحصربه‌فرد در دنیای کتاب ارزیابی شود.
توقیفی‌های امسال
ابرهای گمشده در مرز تکذیب!
همه‌ساله خبر توقیف و جمع‌آوری و خمیر کردن یک‌سری از کتاب‌ها در روزهای برگزاری نمایشگاه یکی از عادی‌ترین اخباری است که باعث شگفتی کسی نمی‌شود. اتفاقی که کمابیش می‌توان امسال هم انتظارش را کشید، با این‌که پیش از آغاز نمایشگاه امسال ارشاد عنوان داشته که امسال در نمایشگاه کتاب توقیفی نخواهیم داشت که برای مایی که داستان‌های همه‌ساله را شنیده‌ایم و یادمان نرفته که چگونه در میانه‌های نمایشگاه برخی آثار جمع‌آوری شد، باورش مشکل است!البته در این زمینه چراغ اول را همسر زنده‌یاد کورش اسدی روشن کرد و از غیرمجاز اعلام شدن رمان «کوچه ابرهای گمشده» او خبر داد. او با اشاره به این‌که «کوچه ابرهای گمشده به چاپ چهارم رسیده» گفت: «من از طریق نشر در جریان قرار گرفتم که توزیع و نشر این کتاب را متوقف کرده‌اند و دلیل خاصی هم برای آن نیاورده‌اند. سوال منِ مولف و مخاطب ادبیات این است که چطور می‌شود کتابِ مولفی که در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا با مجوز وزارت ارشاد به خاک سپرده شده است، بعد از سه چاپ، غیرمجاز اعلام شود؟ البته این کتاب ۱۰سال هم در تعلیق بود.»این ادعا در کنار نامه انجمن صنفی داستان‌نویسان به وزیر ارشاد، که نسبت به ممنوعیت توزیع چند اثر انتقاد کرده بودند، یک‌بار دیگر ثابت کرد که آن پشت‌ها خبری است. با این‌که ارشاد یک‌بار دیگر هم توقیف هر کتابی را برای نمایشگاه رد کرد.با این‌حال شنیده‌ها و زمزمه‌های غیررسمی از کتاب‌هایی چون پوکه‌باز به‌عنوان توقیفی‌های امسال نام می‌برند.