شهروند| اسفند، وقتِ غبار روفتن از خانه‌هاست. سال نو، روزگار نو. سال‌های پیش، همین روز‌ها، پشت‌بام‌ها پر می‌شد از فرش‌های تمیزی که نوبت آفتاب‌خوردنشان بود، حالا البته کمتر. مدام توصیه می‌شود که «بهتر است کار را به شرکت‌های فرش‌شویی بسپارید» چون آب کم است. زمانی لباس‌های سفید را در حوض لاجورد می‌انداختند و امروز کارمان گیرِ‌هزار جور تمیزکننده شیمیایی است. هرچه که باشد، نوروز در راه است و اسفند وقتِ آیین خانه‌تکانی است. آیینی که یادگار تاریخ ماست اما باعث شده مصرف آب در شهرهای بزرگ در هفته‌های آخر سال، 10 تا 20درصد بیشتر شود. هرچند ما چنان گرم تمیزکاری می‌شویم که شاید کمتر این عدد‌ها به چشممان می‌آید. جدا از این مشکل بزرگ که ما ناچاریم برای شست‌وشو و مصارف بهداشتی از آب سالم شرب و تصفیه‌شده استفاده کنیم، از نگاه دوستداران محیط‌زیست، می‌شود طوری خانه‌تکانی را پیش برد که کمتر به محیط‌زیستمان آسیب برسد: راهش این است که آیین خانه‌تکانی را سبزتر از پیش برگزار کنیم؛ جوری که هم زندگی سالمی برای خودمان فراهم کند و هم کمتر به محیط‌زیست آسیب بزند. این گزارش خلاصه‌ای از توصیه‌هایی است که در روزهای منتهی به عید، برای اجرای آداب و رسوم نوروزی، به کار ما و محیط‌زیست می‌آید.
فرش‌ها را بسپاریم به کارگاه‌ها
قدیم‌ترها این‌طور بود که همسایه‌ها دور هم جمع می‌شدند و فرش‌ها را در حیاط بزرگ خانه می‌شستند. در چشمه علی شهرری در روزگار فراوانیِ آب، اهل محل فرش‌ها را به چشمه می‌آوردند و همانجا می‌شستند و همانجا می‌سپردند به دست آفتاب تا برای سال نو، تمام خانه بوی پاکیزگی بدهد. حالا آب چشمه علی به دلیل ساختن مترو خشک شده و اگر آبی هم باشد، به وفور آن سال‌ها نیست. آب کم است و راه چشمه‌ها هم کور شده و در روزهای خانه‌تکانی، این کم‌آبی بیشتر هم می‌شود. با این‌همه هنوز هم بعضی خانواده‌ها در پشت‌بام‌ها و بعضی اگر حیاطی داشته باشند، خودشان دست به کار شستن فرششان می‌شوند. اما آنها که سروکارشان با موضوعات محیط‌زیستی است، هر‌سال دم عید توصیه می‌کنند که بهتر است کار را به کارگاه‌های فرش‌شویی بسپاریم، چون آنها بیشتر از آب چاه برای شست‌وشو استفاده می‌کنند یا دست‌کم آب کمتری مصرف می‌کنند برای شستن این همه فرش.
پاکیزگی بدون تمیزکننده‌های شیمیایی هم ممکن است
ما چنان به شوینده‌ها و پاک‌کننده‌های مختلف وابسته شده‌ایم که گاهی فکر می‌کنیم بدون فلان تمیزکننده مخصوص، امکان ندارد که خانه‌مان تمیز شود. خانه‌تکانی درست یکی از آن‌وقت‌هایی است که استفاده از مواد شیمیایی به اوج خود می‌رسد. فقط تصور کنید که این‌همه لکه‌بر و پاک‌کننده گاز و سطوح که با آب سالم تصفیه‌شده مخلوط می‌شود، چقدر می‌تواند خاک و آب‌های جاری را به خود آلوده کند؟ یادمان باشد که این شوینده‌های شیمیایی همراه پساب‌ها و فاضلاب‌ها به دریاچه‌ها و رودخانه‌ها تخلیه می‌شوند؛ تعادل اکوسیستم‌های آبی را به هم می‌ریزند، جانداران را می‌کشند، آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کنند و خاک را هم. پس:
در زمان خانه‌تکانی به اندازه متعادل از شوینده‌ها استفاده کنید؛ باور کنید که هرچه بیشتر پودر بریزید، سطح تمیزتر نمی‌شود. استفاده از این مواد را به حداقل برسانید و برای اثرکردنشان کمی صبر داشته باشید.
می‌توانید به جای شوینده‌های شیمیایی که صد جور عارضه تنفسی و پوستی به همراه می‌آورد، از شوینده‌های سبز و ارگانیک استفاده کنید. با دورکردن مواد سمی کم با عوارضی مثل سرفه و سوزش گلو و خارش پوست، خداحافظی می‌کنید.
نکته مهم: استفاده از شوینده‌های صنعتی با گازهایی که از آن متصاعد می‌شود، آلودگی هوای خانه را هم تشدید می‌کند. بنابراین بهتر است کمتر از آنها استفاده کنید و در هوای آزاد نگهشان دارید و بسیار بهتر است اگر دورشان را کلا خط بکشید.
از شوینده‌های طبیعی و سازگار با محیط‌زیست استفاده کنید. از بزرگترهای خانواده بپرسید آنها در گذشته از چه موادی برای تمیزکردن خانه استفاده می‌کردند؟ کلی مواد طبیعی دور و برمان داریم که با محیط‌زیست سازگار هستند. این هم چند مثال که امتحانشان بی‌ضرر است:
مخلوط آب و سرکه می‌تواند شیشه، سرویس بهداشتی، حمام و کابینت‌ها را خیلی خوب تمیز کند، به علاوه این‌که مثل سفید‌کننده‌ها و شوینده‌های دیگر لکه‌ای روی لباستان نمی‌اندازد. (تبصره: اگر از بوی سرکه بدتان می‌آید، از اسانس‌های مورد علاقه‌تان در کنارش استفاده کنید.)
سرکه سفید و جوش‌شیرین هم جایگزین خوبی است و مثل مواد شیمیایی به آب آسیب نمی‌زند.
آب و آبلیمو هم برای شستن سینک ظرفشویی ترکیب خوبی است. پوست لیموترش و پرتقال هم به آن اضافه کنید و نتیجه را ببینید.
جوش‌شیرین و سرکه سفید اگر 10 دقیقه توی سینگ بماند، یک سینک تمیز تحویلتان می‌دهد.
حتی می‌توانید خودتان خوشبو‌کننده مخصوصی بسازید که نسبت به خوشبوکننده‌های شیمیایی حساسیت کمتری ایجاد می‌کند. با ترکیب‌کردن یکی از این مواد با آب گرمی که روی گاز است: یک برش لیمو ترش با رزماری و وانیل یا یک برش لیمو ترش با آویشن. برای انتخاب عطر مورد نظرتان به حساسیت‌ها و علاقه‌مندیتان دقت کنید.
واقعا لازم است که همه چیز را دور بریزیم؟
بله، خانه‌تکانی یعنی پاکیزه‌کردن همه داشته‌ها، اما خیلی اوقات هم سرانجامش دورریختن خیلی از وسایلی است که قابلیت تعمیرشدن دارند، بنابراین ما می‌توانیم به وقت نونوار کردن خانه این کارها را هم انجام دهیم:
وسایل قابل تعمیر را به کاردان بسپاریم تا دوباره قابل استفاده شوند و اگر نه، جدا از زباله‌های تر و خشک، دور بریزیم.
لباس‌هایمان چطور؟ اگر هنوز قابل استفاده‌اند، پس دورشان نریزیم و توی خانه ترمیمشان کنیم و کمتر لباس بخریم. اگر هم زیادی کهنه‌اند، پس می‌توانند دستمال خوبی برای پاک کردن گردوخاک‌های خانه باشند.
لامپ‌های قدیمی‌مان اگر سوخته یا نه، با لامپ‌های کم‌مصرف عوض کنیم؛ به نفع ما و همه.
آشغال‌های دوست‌نداشتنی
پسماند خانه را مدیریت کنید. این اصل را البته همیشه باید در نظر داشته باشیم، اما دم عید که دورریختنی‌ها بیشتر است، بیشتر.
کمتر زباله تولید کنیم.
زباله‌ها را از هم سوا کنیم؛ ترها یک جا و خشک‌ها یک جا. زباله‌های آشپزخانه قابل بازیافت است.
باتری‌ها و لامپ‌های فلورسنت شکسته را از آشغال‌ها جدا کنیم.
ما سلطان استفاده از داروییم و دم عید که می‌شود، یاد داروهای تاریخ مصرف گذشته‌مان می‌افتیم. این مسأله واقعا مهم است: پسماند دارویی جزو پسماندهای خطرناک و خاص است و اگر به فکرتان رسیده که می‌توانید بخشی از زباله‌ها را دفع کنید، یادتان باشد که این کار آب و خاک را آلوده می‌کند. پس این زباله‌ها را هم
جدا کنید.
یک هشدار تکراری: کمتر زباله تولید کنیم. این اصل را می‌توانیم وقت خرید پایان سال با خودمان تکرار و کمتر از کیسه‌های پلاستیکی استفاده کنیم.
هدردادن آب، ممنوع!
برای شستوشوی فرش و مبل و پرده و باقی لوازم خانه در یک خانه‌تکانی سبز، باید حواسمان به محدودیت منابع آبی کشورمان باشد. می‌توانیم پیش از شستوشوی هرچیزی از خودمان این سوال را بپرسیم: «آیا واقعا لازم است که شسته شود؟» با این سوال مطمئن می‌شویم که شست‌و‌شوها از روی عادتِ خانه‌تکانی و رفت‌وروب وسواس‌گونه نیست. می‌توانیم جنس‌های مشابه را با هم بشوییم تا آب کمتری هم مصرف شود. از تنظیمات کم مصرف لباسشویی خانه هم می‌توانیم کمک بگیریم.
خانه‌تکانی وقت سرویس و تعمیر شیرهای خراب است؛ این کار هم البته در جهت بهبود خانه‌تکانی محیط‌زیستی است و بهتر است که در فهرست کارهای لازم جایش دهیم. اصل مطلب از این قرار است: برویم سراغ شیرهایی که چکه می‌کنند و لوله‌هایی که نشت کرده؛ وقت تعمیرشان رسیده. با این کار تا حدودی جلوی هدررفتن آب سالم و تبدیلش به فاضلاب را می‌گیریم.
آب، جارو نیست. اگرچه خیلی وقت‌ها این موضوع رعایت نمی‌شود اما باید برای تمیزکردن حیاط و راهرو و بالکن و پارکینگ، به جای استفاده از فشار آب، از جارو استفاده کنیم. آب مایه حیات است، نه جاروی حیاط!
چند توصیه در وقت اضافه
خانه‌تکانی فرصت خوبی برای عایق‌کردن لوله‌هاست؛ این کار هم به نفع محیط‌زیست است و هم اقتصاد خانواده، چون هم هزینه گرمایش آب را کم می‌کند و هم هزینه گاز را در زمستان.
همین حالا که این مطلب را می‌خوانید، یک بطری خالی را از آب پر کنید و بگذارید در فلاش تانک سرویس بهداشتی. این کار باعث می‌شود آب کمتری هدر برود.
دوستداران محیط‌زیست و طرفداران حقوق حیوانات اسم ماهی‌های زبرایی که این روزهای دمِ عید در خیابان‌ها، مترو و کتابفروشی‌ها می‌فروشند، گذاشته‌اند: «بطری مرگ» واقعا نام بامسمایی است. زبراهای باهوش و رنگارنگ، اگرچه توی بطری‌های کوچک زیبا به نظر می‌رسند، اما این‌طوری خیلی زود می‌میرند. این درحالی است که آنها می‌توانند در شرایط مناسب 5سال زنده بمانند، اما قوطی‌های در بسته کوچک ظلم در حق آنهاست و اکسیژن و فضای مورد نیاز را از آنها می‌گیرد. پس بهتر است اگر خیلی اصرار به خریدن ماهی داریم، بخریم و آنها را در آکواریوم بیندازیم و خوب از آن مراقبت کنید. به علاوه اگر ماهی قرمز می‌خرید، حواستان باشد که سالم باشد و بتواند زنده بماند. آخر نوروز هم می‌توانید بسپاریدش به حوض‌های ماهی در پارک‌های شهری، نه رودخانه‌ها دریا.
و سرانجام این‌که اگر بعد از خانه‌تکانی، در تعطیلات به دل طبیعت می‌زنیم، خوب مراقب باشیم که آتشی در طبیعت روشن نماند، ته سیگاری در جنگل و مرتع نیفتد و هیچ رد پایی از ما در محیط‌زیست باقی نماند.