آرمین منتظری| پنجشنبه هفته گذشته، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به‌رسم همیشگی، سخنرانی سالانه خود را در شورای فدرال روسیه ایراد کرد. رئیس‌جمهوری روسیه، در این سخنرانی که ساختاری مشابه با سخنرانی سالانه روسای جمهوری آمریکا دارد سخنان بسیار مهمی بر زبان آورد. نکته این سخنرانی این بود که پوتین این بار لحنی متفاوت را برگزید و سخنان متفاوتی را بر زبان آورد. متفاوت از این جهت که این سخنان نشان داد که مسکو در نگاهش به جهان و چالش‌هایی که پیش‌رو دارد، چرخشی در رویکرد ایجاد کرده و خواهد کرد.
پوتین در دو سخنرانی سالانه خود در دو‌سال گذشته، سخنان خوشبینانه‌ای درخصوص پیشرفت اصلاحات در کشور بر زبان آورده بود. امسال اما خبری از اصلاحات نبود. در عوض پوتین لحنی مبارزه‌جویانه برگزید. پوتین گفت: «امسال روسیه با امتحانات سختی روبه‌رو است. امتحاناتی که تنها یک ملت بالغ و متحد و کاملا مستقل و قوی می‌تواند از آنها پیروز بیرون آید. روسیه ثابت کرده که می‌تواند در مقابل رقبا از خود محافظت کرده و از حقیقت و انصاف دفاع کند.» امسال حقیقتا سال سختی برای روسیه بوده است. شروع سال با ناآرامی‌ها در اوکراین مصادف شد که در نتیجه‌اش رئیس‌جمهوری حامی روسیه از مسند قدرت کنار رفت و یک رئیس‌جمهوری غربگرا بر سر کار آمد. کشمکش میان روسیه و غرب بر سر اوکراین، بنزین بر آتش اختلافات ریخت و در نتیجه آن، روسیه شبه جزیره کریمه را به خود الحاق کرد و غرب چماق تحریم را بر سر مسکو فرود آورد. مسلما این تحریم‌ها روند اقتصاد روسیه را که تا پیش از آن هم در رکود به سر می‌برد، کند‌تر کرده و روسیه را در آستانه ورود به رکود اقتصادی قرار خواهد داد.
پوتین در سخنرانی‌اش غرب، به‌خصوص آمریکا، را مورد ملامت و سرزنش قرار داد و توضیح داد هر زمان که روسیه قوی و مستقل شده است، غرب به سراغ به کارگیری سیاست‌های مهار و کنترل روسیه رفته است و این سیاست را قرن‌هاست دنبال می‌کند. پوتین تأکید کرد که «حتی اگر وقایع اوکراین به وقوع نمی‌پیوست، آمریکا و متحدانش بهانه‌ای دیگر برای مهار توانایی‌های رو به افزایش روسیه می‌یافتند. علاوه بر این، پوتین انگشت اتهام را به سوی آمریکا نشانه رفته و آمریکا را به دخالت در روابط روسیه با همسایگانش متهم کرده و گفت: « معلوم نبود ما با که گفت‌وگو می‌کنیم! با دولت یک کشور مشخص یا با حامیان آمریکایی دولت‌ها!»
این سخنان پوتین نشان‌دهنده چرخش نگاه پوتین به آمریکا و قدرتش در منطقه است. در طول چند‌سال گذشته، روسیه قدرت ایالات متحده را منحصر در قدرت باراک اوباما و توانایی‌هایش می‌دید. همین نوع نگاه باعث شده بود که مسکو از قدرت و شبکه منابع گسترده‌ای که فراتر از قدرت قانونی رئیس‌جمهوری آمریکا عمل می‌کنند غافل شود. براساس همین نوع نگاه بود که روسیه در چند سال گذشته در عرصه بین‌المللی اقدامات تحریک‌آمیز و آشکاری علیه آمریکا انجام داد. مدیریت بحران سوریه علیه منافع آمریکا و اعطای پناهندگی به ادوارد اسنودن، از کارکنان سازمان اطلاعات ملی آمریکا ازجمله این اقدامات بود. مسکو بر این عقیده بود که صرف‌نظر از قدرت آمریکا، در عرصه بین‌المللی یک قدرت بلامنازع است. اما رخدادهای یک‌سال گذشته در اوکراین و نتایجی که تحریم‌های ضد روسی به دست سیاست‌گذاران کرملین داد، نشان داد که تصورات اولیه مسکو اشتباه است. شاید به همین دلیل است که پوتین در سخنرانی‌اش بر قدرت آمریکا صحه گذاشت که صراحتا اعلام کرد همه آنچه بر سر روسیه آمده است، نتیجه اقدامات ضد روسی آمریکا ست.
حملات تروریستی در چچن
قبل از سخنرانی پوتین
نکته جالب دیگری که می‌توان درخصوص سخنرانی پوتین عنوان کرد، ایجاد درگیری میان نیروهای امنیتی و شبه‌نظامیان مسلح در منطقه چچن روسیه اندکی قبل از سخنرانی پوتین است. درنتیجه این درگیری‌ها 19 تن کشته شدند و به این ترتیب بار دیگر احتمال وقوع ناآرامی‌های زنجیره‌ای در چچن قوت یافت. چنین رخدادی ضربه‌ای سهمگین به روسیه محسوب می‌شود چراکه اگر این حملات را در کنار تنش روسیه و غرب و بحران اقتصادی روسیه بگذاریم می‌بینیم که روسیه در سه جبهه درگیر خواهد شد. چراکه یکی از ریشه‌های محبوبیت پوتین در روسیه همواره این مسأله بوده است که او به‌عنوان رئیس‌جمهوری مقتدر توانست بر خطر جدایی‌طلبان و جنبش‌های تروریستی در شمال قفقاز فائق آید.
پوتین در سخنرانی خود به درگیری‌ها در چچن اشاره کرد و ضمن متهم کردن غرب گفت که غرب همواره از این شبه‌نظامیان با عنوان مبارزان آزادی حمایت کرده است. پوتین گفت:«در گذشته، جدایی‌طلبان در روسیه از حمایت، مالی، سیاسی و اطلاعاتی غرب و آمریکا برخوردار بوده‌اند». رئیس پارلمان چچن نیز اعلام کرد که به احتمال نیاز ایالات متحده آمریکا و ناتو در پس حملات روز پنجشنبه در گروزنی بوده‌اند و هدفشان اعمال فشار سیاسی و اقتصادی بر روسیه بوده است.
پوتین همچنین در سخنرانی خود به تغییر طرز فکر مسکو در نحوه برخورد با بحران اقتصادی اشاره کرد. اگرچه روسیه همچنان قادر خواهد بود روابط و همکاری‌های اقتصادی خود را با آسیا و غرب حفظ کند اما اینگونه به نظر می‌رسد که مسکو در عین حال به نوعی استقلال از سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت خارجی می‌اندیشد. پوتین البته در سخنان خود امنیت پول سرمایه‌گذارانی که قصد وارد کردن سرمایه خود به داخل کشور را دارند، تضمین کرد و وعده داد سرمایه این دسته از سرمایه‌داران مشمول مالیات نخواهد شد. البته سخنان پوتین به نوعی نشان‌دهنده پذیرش ضمنی مشکلات اقتصادی اخیری است که مسکو با آن دست به گریبان است. پوتین در سخنانی عجیب برای نخستین‌بار از سیاست پیشین روسیه مبنی بر حرکت در مسیر لیبرالیسون غربی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی عدول کرده و تأکید کرد که پیشرفت روسیه تنها به دستان روس‌ها امکان‌پذیر است. در نهایت با توجه به سخنان پوتین، اینگونه به نظر می‌رسد که دریافت‌های مسکو درخصوص ضعف آمریکا، نفوذ روسیه در مرزهایش با دیگر کشورها، ثبات امنیتی روسیه و توان اقتصادی‌اش یا درحال تغییر هستند و یا این‌که به چالشی اساسی درافتاده‌اند. البته در چنین شرایطی که مسکو در آن گرفتار است چنین سخنانی از پوتین قابل انتظار بود. پوتین در سخنرانی سالانه‌اش نشان داد که روسیه به دنیا به چشم مکانی برای دشمنی می‌نگرد. البته در چنین حالتی، روسیه ضعیف تنها دو راه دارد؛ نخست این‌که به رویه رویارویی با دنیا ادامه داده و متحمل هزینه‌های گزاف شود و یا این‌که به دنبال راهی برای مصالحه باشد.