اواسط هفته گذشته علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی به دعوت همتای ژاپنی خود راهی کشور آفتاب تابان شد تا در دورهای که بزرگترین متحد این کشور یعنی ایالات متحده در تدارک اعمال شدیدترین تحریمهای اقتصادی بر علیه ایران است، فصلی تازه در روابط توکیو و تهران گشوده شود. تاریخ گواه این حقیقت است که ایران و ژاپن در طول دوران روابط خود هرگز دوره متشنجی را تجربه نکردهاند و با اینکه ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم همواره به نوعی دنبالهرو منویات آمریکا بوده است، اما باز طی 40سال خصومت شدید میان تهران و واشینگتن، احترام متقابل با حد متناسبی از مراودات تجاری بین دو کشور جریان داشته است. میزبانی ژاپنیها از رئیس مجلس شورای اسلامی آن هم یک روز پس از جشن چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی گواه این حقیقت است که توکیو و تهران تصمیم دارند روابط آهسته و پیوسته میان خود را به سیاق سابق ادامه دهند هرچند اگر کسی چون ترامپ از این تصمیم استقبال نکند.
شاه قاجار و ترکمن پنداشتن ژاپنیها
اگر بخواهیم تاریخچه مراودات دو کشور را کاوش کنیم به قرن 6 و 7 میلادی خواهیم رسید که ابریشم ایرانی در ژاپن به قیمت طلا معامله میشد و چشم بادامیها سرزمین پارس را در متاعی لطیف چون قماش ابریشمین جستوجو میکردند. این البته مربوط به اواخر دوره ساسانی است، اما در تاریخ معاصر نخستین مراوده بین این دو تمدن قدیمی در دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به وقوع میپیوندد. در تاریخ آمده است که ناصرالدین شاه در سفر اروپا برای نخستین بار با ژاپنیها روبهرو شده و شگفت آنکه به دلیل چهره خاصشان آنان را ترکمن میپندارد! شاه قاجار در پاریس با سفیر کبیر ژاپن در فرانسه دیدار کرده و در سفر دوم به اروپا معاهدهای اقتصادی با این کشور منعقد میکند. جالب آنکه امروز از مفاد قرارداد فوق اطلاع زیادی در دست نیست و با توجه به نفوذ گسترده روسیه و انگلستان در ایران ناصری، گمان این میرود که دولتهای فوق مانع به ثمر رسیدن توافقنامه مورد نظر شدهاند.
تهاتر نفت و تکنولوژی برای سالیان
در دوران جدید، نخستین برخورد ایران و ژاپن به جنگ جهانی دوم بر میگردد که ایران اشغال شده تحت فشار متفقین به دولت ژاپن اعلان جنگ داد که البته احتمالا آنقدرها از سوی توکیو جدی گرفته نشد چه آنکه ایران و ژاپن به لحاظ جبههای بسیار از هم دور بودند و البته این نیز کاملا مشخص بود که چنین اعلان جنگی بیشتر حرکتی سمبلیک و تحت فشار است تا خواسته قلبی یک دولت و ملت. بعدها با پیشرفت چشمگیر ژاپن در عرصه اقتصاد و فناوری رابطه تهران و توکیو ماهیتی کاملا اقتصادی یافت به این ترتیب که ایران نفت ژاپن را تأمین کرده و از آن سو نیازهای فناوری و تکنولوژیکی خود را با واردات از این کشور مرتفع میساخت. چرخهای که تا همین امروز به شکل کجدار و مریز ادامه یافته و انتظار میرود همچنان بر مدار باقی بماند. هرچند که باید دید با به پایان رسیدن فرجه معافیت ژاپن از تحریم نفتی ایران، این کشور چه تمهیدی در برخورد با زیادهخواهیهای کاخ سفید به کار خواهد بست.