سیاوش رضایی- شهروند| چند روزی تا پایان مهلت شورایعالی اداری به محمدباقر نوبخت، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهوری برای ارایه پیشنهاد درباره وظایف و تشکیلات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی باقی نمانده است. شورایعالی اداری در تاریخ 19 آبان‌ماه امسال پس از 7 سال و 4 ماه مصوبه 24 تیرماه 1386 خود را لغو کرد و با ادغام معاونت‌های برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی و توسعه سرمایه انسانی حکم احیای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را صادر کرد.
اما هنوز تا شکل‌گیری و عملیاتی شدن این سازمان فاصله داریم. یکی از انتقاداتی که همواره به عملکرد و رویکردهای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی می‌شد این بود که این سازمان به جای نقش آفرینی اتاق فکر برای دولت و نظام وارد جزییاتی شده که تمام وقت و انرژی آن را هدر داده است. برهمین اساس پس از آن‌که شورایعالی اداری رأی به احیای این سازمان داد معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهوری را به ارایه شرح وظایف و تشکیلات جدید برای این سازمان موظف کرده که از 19 آبان ظرف دو هفته باید انجام شود.
صاحبنظران حوزه برنامه‌ریزی اعتقاد دارند که انحلال و احیای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی بهترین فرصت برای پرداختن به مسئولیت‌های اصلی این نهاد برنامه‌ریز کشور است. درواقع پس از سال‌ها تجربه اکنون وقت آن است که یک نهاد متولی برنامه‌ریزی کلان در کشور شکل بگیرد. هر‌چند پرسش‌های بی‌شماری درباره نحوه انجام آن، دایره شمول این وظایف و نظارت بر عملکرد این سازمان جدید وجود دارد. برای پاسخگویی به این سوال‌ها و ترسیم شکل و شمایل سازمانی که در آینده قرار است در کسوت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور انجام وظیفه کند، پای صحبت‌های بیژن رحیمی دانش، مرد برنامه‌ریزی کشور نشستیم. رحیمی دانش که بخش عمده‌ای از عمر حرفهای خود را در مدیریت‌ها و سمت‌های مختلف سازمان برنامه و بودجه و سپس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی سپری کرده است، حرفهای بسیاری در این حوزه دارد. در ادامه پرسش و پاسخ «شهروند» با این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی را می‌خوانید.
تدوین شرح وظایف و تشکیلات جدید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به‌طور قطع ظرف مدت دو هفته امکان‌پذیر نیست. این وظایف جدید با چه پشتوانه‌ای به شورایعالی اداری پیشنهاد خواهد شد؟
سابقه اصلاح وظایف سازمان برنامه و مدیریت و برنامه‌ریزی به سال‌ها قبل برمی‌گردد که توسط نهادها و تیم‌های مختلفی پیگیری شده است. درواقع برای اصلاح سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی باید سه قانون ما در کشور بازبینی و اصلاح شود که وظایف این سازمان نیز در این قوانین دیده شده است. این قوانین شامل قانون برنامه و بودجه، قانون محاسبات عمومی و قانون استخدامی کشور می‌شود.
باید گفت پس از تصویب قانون برنامه و بودجه که وظایف اولیه سازمان برنامه براساس آن استوار شده، موضوع اصلاح این قانون در دستور کار قرار داشته است. اما به صورت عملیاتی از سال 1365 برنامه اصلاح وظایف این سازمان از چند جهت دنبال شده است. در آن دوره رئیس وقت سازمان با تشکیل یک تیم تخصصی موضوع اصلاح سازمان برنامه را در دستور کار خود قرار داد که عمدتا به اصلاح قانون برنامه و بودجه مصوب‌سال 1351 برمی‌گردد. اصلاح وظایف سازمان از سوی قوه مجریه در دولت یازدهم نیز از سوی نوبخت، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهوری دنبال شده است و یک تیم کارشناسی مامور اصلاح وظایف و تشکیلات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی پس از احیا شده است.
از سوی دیگر دیوان محاسبات کشور نیز از سال‌ها پیش بررسی کارشناسی درباره اصلاح قانون برنامه و بودجه را در دستور کار داشته است که هم‌اکنون وظیفه پیگیری آن برعهده غلامرضا تاجگردون، نماینده و عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس وقت و معاون پیشین سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی است. علاوه‌بر این دو طرح مرکز پژوهش‌های مجلس نیز چند سالی است که روی اصلاح قانون برنامه و بودجه و ساختار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کار می‌کند.
بدین ترتیب از سه ناحیه اصلاح سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در دستور کار قرار دارد؟
دقیقا همین‌طور است. حال مهم این است که این سه طرح که سال‌های زیادی نیز وقت صرف آن شده است به سرانجام برسد و مراحل تصویب قانونی خود را بگذراند. درواقع این سه طرح باید درنهایت به یک طرح کامل تبدیل شود و سپس در دولت و مجلس به تصویب برسد تا به صورت قانون درآید.
در این سه طرح اصلاحی اختلاف نظر هم وجود دارد؟
کلیت این سه طرح یک موضوع را دنبال می‌کند ولی در مواردی نیز اختلافات و تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که باید در مراحل تصویب در دولت و مجلس این نقاط افتراق برطرف شود.
با اصلاح وظایف و تشکیلات، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی دچار چه تغییراتی خواهد شد؟
باید گفت که پس از این اصلاحات، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به‌صورت کامل تغییر ماهیت می‌دهد و به وظایف اصلی خود بازمی‌گردد که همان اتاق فکر و مشاور نظام بودن است. در اصلاح وظایف سازمان سعی شده است تا از دخالت این سازمان در امور اجرایی دستگاه‌ها جلوگیری شود و این سازمان به سراغ تدوین سیاست‌های کلی و نظارت براجرای آنها برود. یکی از مشکلاتی که سازمان برنامه با آن مواجه بود این بود که از همان ابتدا این سازمان به دنبال توزیع اعتبارات و بودجه رفت و در ادامه این وظیفه سایر وظایف آن را تحت‌الشعاع قرار داد. نه این‌که توزیع اعتبارات مهم نباشد ولی باید تنها بخشی از وظایف نهاد برنامه‌ریزی را تشکیل دهد.
با توضیحاتی که ارایه کردید به‌نظر می‌رسد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی جدید به سازمان برنامه‌ریزی کل نظام تبدیل شود، اما در این تغییر و تحول نقش و جایگاه قوای مقننه و قضائیه چگونه است؟
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در گذشته تنها سازمان قوه مجریه بود و قوای مقننه و قضائیه تنها بودجه خود را از آن می‌گرفتند و مجلس نیز آن را تصویب می‌کرد. اما در سازمان احیا شده و با ارایه تعاریف جدید از واژه‌ها که معنا و جایگاه بالایی نیز دارند این رابطه دگرگون می‌شود.
چه تعاریفی باید بازتعریف شود؟
برای این‌که بتوانیم نقش و وظایف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را متحول کنیم در ابتدا باید واژه‌هایی که در قوانین برنامه و بودجه و محاسبات عمومی آمده است را یک بار دیگر تعریف کنیم. برای مثال به‌طور دقیق و شفاف باید بدانیم که بخش عمومی شامل چه بخش‌هایی می‌شود. در وهله اول این‌طور به‌نظر می‌رسد که بخش عمومی شامل تمام بخش‌ها به غیر از بخش خصوصی است ولی این تعریف می‌تواند رویکردهای سازمان مدیریت را تغییر دهد. برای مثال باید جایگاه نهادهای نظامی و نهادهای عمومی غیردولتی در کشور مشخص شود تا سازمان با مشارکت آنها برای تمام این بخش‌ها برنامه تدوین کند و بر اجرای آن نیز نظارت کند.
برای این‌که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نهاد برنامه‌ریز کل نظام باشد باید روی وظایف و نحوه عملکرد آن نیز اجماع و تفاهم وجود داشته باشد؟
بله. بنابر نگاهی که وجود دارد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی مشاور کل حاکمیت می‌شود و حتی نظارت بر اجرای سند چشم‌انداز 20 ساله را نیز برعهده خواهد داشت. براین اساس تفاهم روی این موضوع که تمام قوا و نهادها را تحت پوشش قرار می‌دهد کاری دشوار و از حساسیت بالایی برخوردار است و در مجموع مسائل کارشناسی دقیقی می‌طلبد که باید با دقت مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
از سوی دیگر با توجه به این‌که درحال حاضر درخصوص اصلاح وظایف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تمام قوا درگیر هستند، به‌نظر می‌رسد که این مشارکت شکل بگیرد. هم‌اکنون مجلس و مرکز پژوهش‌های مجلس از نزدیک با کارکردن روی طرح اصلاح قانون برنامه و بودجه با این موضوع درگیرند و به‌طور قطع مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز باید از روند این اصلاح باخبر باشد.
با اعمال این اصلاحات در آینده باید منتظر چه سازمانی باشیم؟
همانطور که اشاره شد، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی پس از اصلاح به سازمانی تبدیل می‌شود که در آن فقط فکر وجود دارد و از امور اجرایی و جزیی پرهیز می‌کند. از سوی دیگر این سازمان با ارتقای جایگاه به نهاد برنامه‌ریزی کل نظام تبدیل می‌شود که این تغییر و تحول خدمت بزرگی به کشور محسوب می‌شود.