تینا صفاهیه: زمین‌خوردن خطری است که هم آدم‌بزرگ‌ها را تهدید می‌کند و هم بچه‌ها را؛ البته کسانی که کفش مناسب نمی‌پوشند، بیشتر از بقیه در خطرند. تصادف در جاده‌ها، خیابان‌ها و بزرگراه‌ها هم یکی از حادثه‌های مهمی که ممکن است برایمان اتفاق بیفتد و منجر به شکستگی شود. شکستن استخوان‌ها گاهی وقت‌ها خیلی دردناک است و گاهی هم تا مدت‌ها متوجه آن نمی‌شویم. در هرصورت باید بدانیم با استخوانی که شکسته یا مشکوک به شکستگی است، چطور رفتار کنیم؛ چون یک اقدام نادرست می‌تواند باعث قطع عضو، فلجشدن یا حتی آسیب‌رسیدن به مغز بشود.
انواع شكستگي
شکستگی از نظر علمی یعنی ازبين‌رفتن پيوستگي و تداوم استخوان‌هاي بدن و دو نوع مختلف دارد:
شكستگي باز: قطعات شكسته، استخوان پوست را پاره می‌کند و از بدن بیرون می‌آید.
شکستگی بسته: در این حالت قطعات استخوان به بيرون از بدن راه پیدا نمی‌کند.
نشانه‌های شكستگي
این علایم تقریبا در همه انواع شکستگی مشترک‌اند. اگر در یک مصدوم این علایم را دیدید، باید به شکستگی مشکوک شوید:
1. محل آسیب‌دیده حساس باشد و اگر آن را لمس کنیم، درد بگیرد.
2. محل آسیب دچار تورم و كبودي شده باشد.
3. اختلال عمل عضو آسيب‌ديده (مثلا مصدوم نتواند آن را حرکت دهد)
4. عضو آسيب‌ديده تغيير شكل داده باشد.
5. بتوانیم فاصله بين دو سر استخوان شكسته را لمس کنیم.
نشانه‌های دررفتگی و پیچ‌خوردگی را بدانیم و تشخیص دهیم
یک نکته مهم: در هر زخم باز، حواستان به احتمال شكستگي باز باشد.
شکستگی را اشتباه نگیرید
گاهی وقت‌ها ممکن است نتوانیم شکستگی را به خوبی تشخیص دهیم و وقتی عضوی دچار دررفتگی یا پیچ‌خوردگی شده، به اشتباه کمک‌های اولیه شکستگی را انجام دهیم یا برعکس. دلیلش این است که آسیب‌های مختلف استخوان گاهی اوقات نشانه‌هایی شبیه به هم دارند، ولی با مطالعه دقیق علایم و تمرین زیاد می‌توانیم به تفاوت آنها پی ببریم.
نشانه‌های دررفتگی
دررفتگی یعنی خارج‌شدن و تغييرمكان استخوان‌ها از محل طبيعي‌شان در يك مفصل. اگر مصدومی این نشانه‌ها را داشته باشد، احتمالا دچار دررفتگی شده است: ممكن است درد شديدي در ناحيه مفصل احساس شود./ مصدوم نمي‌تواند عضو آسيب‌ديده را حركت دهد./ عضو آسيب‌ديده ممكن است تغيير شكل پيدا كند./ ناحيه آسيب‌ديده، ممكن است ورم كند و بعد كبود شود./ این نکته را هم به یاد داشته باشید که دررفتگی بیشتر در مفصل‌های شانه، آرنج، شست و انگشتان دیگر و آرواره دیده می‌شود.
پیچ‌خوردگی
كشش يا احتمالا پارگي رباط‌هاي اطراف مفصل، اگر با دررفتگي همراه نباشد، پيچ‌خوردگي است. برای تشخیص پیچ‌خوردگی باید به این نشانه‌ها توجه کنیم:
1. درد شديد که در صورت جراحت بيشتر مي‌شود.
2. تورم در اطراف مفصل كه به دنبال آن ممكن است كبودي (خون‌مردگي) هم به وجود بیايد.
3. حساسيت به فشار (به صورت يك نقطه حساس در بالاي رباط آسيب‌ديده مشخص مي‌شود.)
کمک های اولیه در مورد شکستگی به زبان ساده
اقدامات کلی در شکستگی‌ها
اگر تشخیص دادید که یک مصدوم دچار شکستگی شده، می‌توانید تا رسیدن نیروهای درمانی به او کمک کنید. برای شکستگی هریک از قسمت‌های بدن باید کمک‌های اولیه مخصوص به آن را بدانیم، ولی چند نکته کلی هست که در همه آنها به کار می‌آید. با ما این توصیه‌ها را بخوانید تا در صفحه‌های بعد نشانه‌های شکستگی و روش‌های درمانی را برای اعضای مختلف بدن مرور کنیم.
اگر احتمال می‌دهید شكستگي وجود داشته باشد (حتي اگر مطمئن نيستيد) كمك‌هاي اوليه مربوط به شكستگي را انجام دهيد.
1. ABC (راه‌هوایی،تنفس، نبض) مصدوم را بررسي كنيد و قبل از هرکاری به عواملي كه ممكن است زندگي او را به خطر بیندازد، توجه کنید؛ مثل شوك ناشي از خونريزی. درصورت وجود چنین مواردی اقدامات لازم را انجام دهيد.
2. با توجه به علايم شكستگي، محل آسيب را مشخص كنيد. بدون آن‌كه بي‌جهت مصدوم را حركت دهيد، به ترتيب ناحيه سر و جمجمه، ستون فقرات و در آخر اندام‌ها را بررسي کنید.
3. درصورتي كه شكستگي باز و همراه خونريزي باشد، خونريزي را كنترل و زخم‌ها را پانسمان كنيد. هیچ‌وقت سعی نکنید استخوان شكسته‌ای که از بدن بيرون زده را زير پوست برگردانيد.
4. در اندام‌ها (دست‌وپا)، نبض را پايين‌تر از محل آسيب‌ديده بررسي كنيد. اگر نبض وجود نداشته باشد، خطر شكستگي جدي است و مصدوم را بايد بلافاصله به مراكزدرماني برسانید.
5. عضو صدمه‌ديده را با آتل ثابت کنید.
6. یادتان باشد که آسيب‌ديدگي سر خیلی وقت‌ها با آسيب‌ديدگي گردن همراه است. بنابراين اگر سر مصدوم در اثر ضربه دچار آسيب شده، احتمال آسيب گردن را هم در نظر داشته باشيد.
7. مصدوم را هرچه سريع‌تر به یک مركزدرماني برسانید.
اگر ندانیم با ستون فقرات شکسته چه کنیم، ممکن است بیمارمان برای همیشه فلج شود
مراقب نخاع باشید
شکستگی ستون فقرات یکی از خطرناک‌ترین انواع شکستگی‌هاست. ممکن است در اثر فشار قطعات شکسته استخوان، دررفتگی مهره‌ها یا خونریزی، به نخاع و اعصابش آسیب برسد. آسیب‌رسیدن به نخاع هم معادل است با اختلالات حسی و حرکتی و فلجشدن. بنابراین وقتی مصدوم از جایی سقوط کرده، بهتر است هر نوع درد یا جراحت در پشت و اطراف ستون فقرات را نشانه‌ای برای شکستگی مهره‌ها بدانیم؛ مگر این‌که خلافش ثابت شود.
تهدیدهایی برای ستون فقرات
در این موارد همیشه احتمال بدهید که شاید به ستون فقرات آسیب رسیده باشد:
افتادن از بلندی
افتادن شدید هنگام ژیمناستیک
شیرجه‌زدن داخل استخر کم‌عمق و برخورد به کف استخر
افتادن از اسب یا موتورسیکلت
افتادن یک جسم سنگین روی کمر
زیرِ آوارماندن
آسیب‌های سر و صورت
تصادف‌های رانندگی و موتورسیکلت
نشانه‌های شکستگی ستون فقرات
اگر علايم و نشانه‌هاي زير را در مصدومي ديديد، به شكستگي ستون فقرات مشكوك شويد:
1. درد شدید مهره شکسته هنگام لمس ستون مهره‌ها
2. بی‌اختیاری ادراری و مدفوعی یا ناتوانی در دفع
3. درد در ناحیه کمر یا گردن که البته ممکن است به دلیل درد شدیدتر قسمت‌های دیگر بدن مورد توجه نباشد.
4. مصدوم ممكن است نتواند دست‌ها يا پاهايش را حركت دهد.
5. ممكن است وقتي چيزي با بدن مصدوم (مثلا دست‌ها یا پاها) تماس پیدا می‌کند، آن را لمس نکند.
6. وقتي مهره‌هاي مصدوم را با ملايمت لمس مي‌كنيد، ممكن است علاوه بر درد شديد، متوجه نامنظم‌بودن آنها شوید.
اگر احتمال می‌دهید کسی دچار شکستگی ستون فقرات شده، این اقدامات را انجام دهید
مصدوم را تکان ندهید
1. اگر مطمئن هستيد كه آمبولانس به موقع و زود مي‌رسد، مصدوم را تكان ندهيد و به او توصیه کنید که آرام باشد و حركت نكند. سر مصدوم را با دست نگه داريد و اگر كس دیگری آن‌جا حضور دارد، از او بخواهيد پاها را نگه دارد.
2. اگر مجبوريد مدت زيادي تا رسيدن كمك منتظر بمانيد، این کارها را انجام دهید:
درصورت شكستگي مهره‌هاي پشتي، شانه‌ها و باسن مصدوم را نگه داريد و با دقت، يك لباس، ملحفه، بالش نرم يا چيزي شبيه اين‌ها را بين ساق پاهاي او قرار دهيد. دور قوزك پاها را به شكل هشت لاتين باندپيچي كنيد و يك باند پهن دور ران‌ها و زانوي مصدوم بپيچيد، سپس مصدوم را به صورتی که راه تنفسش باز بماند، روي برانكاردي كه سطح سفت و محكمی داشته باشد، قرار دهيد و به مراكزدرماني برسانيد.
در شكستگي مهره‌هاي گردني از يك تكه روزنامه (به طول 10سانتيمتر) و يك باند سه گوش، يك گردنبند درست كنيد و دور گردن مصدوم قرار دهيد تا گردن او را ثابت نگه دارد.
مواظب باشيد كه گره گردنبند شل باشد و راه تنفس مصدوم را نبندد. اگر ناچار شديد او را حركت دهيد، مانند حالت شكستگي مهره‌هاي پشتي عمل کنید.
شکستگی جمجمه می‌تواند به مغز آسیب برساند
حتما بیمار را بخوابانید
شکستگی جمجمه ممکن است به بافت مغز آسیب برساند و به همین دلیل باید آن را خیلی جدی بگیریم. ممکن است قطعات شکسته استخوان جمجمه مستقیما به مغز صدمه بزند یا خونریزی داخل جمجمه در کار مغز اختلال ایجاد کند. بنابراین اگر به جمجمه ضربه وارد شده یا مصدوم با سر به زمین سقوط کرده، بهتر است به شکستگی جمجمه مشکوک شوید.
علايم شکستگی جمجمه
1. نشانه‌هاي واضح جراحت روي سر مصدوم
2. خون يا مايع شفاف آب‌مانندي که از گوش يا بيني جاري شده باشد
3. خون‌گرفتگي در چشم‌هاي مصدوم يا کبودی اطراف آنها
4. گشادشدن مردمك چشم‌هاي مصدوم یا متفاوت‌بودن اندازه‌هاي آنها
5. بي‌هوشی یا کاهش سطح هوشياري
كمك‌هاي اوليه برای کسی که جمجمه‌اش شکسته است
مراقب آسیب گردن باشید
1. اگر مصدوم هوشيار است، او را در وضعيت نيمه خوابيده قرار دهيد؛ به‌طوري كه سر و شانه‌هايش را تكيه دهد. درصورتی که آسیب گردنی وجود دارد، از چرخاندن سر خودداری کنید.
2. اگر از گوش بیمار مايعي ترشح مي‌شود، سر را به طرف همان گوش خم كنيد و روي گوش را با يك گاز استريل بپوشانيد و آن را به حالت شل باندپيچي كنيد.
3. اگر مصدوم بي‌هوش است، ولي طبیعی نفس می‌كشد، او را در وضعيت بهبودي قرار دهيد؛ به‌طوري كه سرش به سمت قسمت آسيب‌ديده روي زمين قرار داشته باشد.
4. هر 10دقيقه يك‌بار تعداد تنفس و نبض و سطح هوشياري را بررسي كنيد.
5. اگر ضربان قلب و تنفس بيمار قطع شد، عمليات احياي قلبي-ريوي (CPR) را بلافاصله شروع كنيد.
6. مصدوم را به مراكزدرماني منتقل كنيد.
پیچ‌خوردگی
عضو صدمه‌ديده را در راحت‌ترين وضعي كه مصدوم احساس مي‌كند، قرار دهيد. (مصدوم نبايد از عضو آسيب‌ديده استفاده كند.)
اگر آسيب به دست يا پا وارد شده است، بايد آن را بالاتر از سطح قلب قرار داد.
اگر پيچ‌خوردگي تازه اتفاق افتاده، از كمپرس سرد استفاده كنيد تا درد و ورم كمتر شود.
قسمت آسيب‌ديده را با استفاده از باندكشي، باندپيچي كنید و تحت فشار قرار دهيد.
نکته: در این‌جا هم اگر شک دارید نوع آسیب پيچ‌خوردگي است يا شكستگي، با آن مانند شكستگي رفتار كنيد.