| موسسه تحقیقات ، درمان و آموزش سرطان بنیاد امور بیماری‌های خاص |
سرطان معده چیست؟
وقتی سلول‌هاي قسمتی از بدن شروع به رشد کنترل نشده کند، سرطان ایجاد مي‌شود. سلول‌هاي نرمال به‌صورت طبیعی رشد مي‌کنند و تقسیم مي‌شوند ولی سلول‌هاي سرطانی این‌گونه نیستند. رشد آنها ادامه مي‌یابد و از محدوده توده سلول‌هاي طبیعی، تجاوز مي‌کند. با وجودی که انواع مختلفی سرطان شناسایی شده ولی تمام آنها در یک ویژگی مشترک هستند و آن رشد خارج از کنترل سلول‌هایشان است.
انواع مختلف سرطان، به شکل‌هاي متفاوت رفتار مي‌کنند. مثلا سرطان ریه و سرطان سینه، دو نوع بیماری کاملا متفاوتند. آنها با سرعت‌هاي مختلف رشد مي‌کنند و به‌صورت متفاوتی به درمان پاسخ مي‌دهند.
به همین دلیل است که افراد مبتلا به سرطان، نیاز به درمان‌هایی دارند که به‌صورت اختصاصی روی بیماریشان اثر کند. گاهی اوقات، سلول‌هاي سرطانی از غده جدا شده و به سایر قسمت‌هاي بدن از طریق گردش خون و سیستم لنفاوی منتشر مي‌شوند. آنها به محل‌هاي جدیدی منتقل شده و در آن‌جا مستقر مي‌شوند و غده‌های جدیدی تولید مي‌کنند. وقتی این حالت ایجاد شود به آن متاستاز گفته مي‌شود. به سرطانی که به این صورت در بدن پخش شود، سرطان متاستاتیک گفته مي‌شود. حتی اگر سرطان از محل اولیه خود، به یک جای جدید در بدن پخش و انتشار یابد، هنوز با عنوان ارگانی که اولین‌بار از آن‌جا شروع شده، نامیده مي‌شود. مثلا سرطان پروستاتی که به استخوان‌ها انتشار یافته، همچنان سرطان پروستات نامیده مي‌شود یا اگر سرطان سینه به ریه انتشار یابد، همچنان به‌عنوان سرطان سینه شناخته مي‌شود. به بازگشت سرطان، در فردی که به‌نظر مي‌رسد بعد درمان، علایمش کاملا برطرف شود، عود بیماری گفته مي‌شود.
سرطان معده چیست؟
معده یا شکم؟
در صحبت روزمره و محاوره‌ای، کلمه معده، غالبا به ناحیه‌ای از بدن بین قفسه سینه و لگن اطلاق مي‌شود. به‌عنوان مثال، افراد با درد آپاندیس، روده باریک، روده بزرگ یا کیسه صفرا هم ممکن است ذکر کنند که درد معده دارند. ولی واژه صحیح برای این درد، درد شکم است و پزشک باید بتواند این دردها را از هم افتراق دهد. تفاوت این قسمت‌ها مهم است چون معده، تنها یک عضو از اعضای زیادی است که در شکم قرار دارند و ممکن است، سرطانی شوند. در نتیجه سرطان معده، نباید با سایر سرطان‌هاي اعضای دیگر که مجاور هستند، اشتباه شوند. این سرطان‌ها، علایم متفاوتی ایجاد مي‌کنند و به روش‌هاي متفاوتی هم درمان مي‌شوند و حتی پیش آگهی مختلفی نسبت به سرطان معده دارند.
معده
لقمه بعد از جویدن و فرو دادن، از طریق مجرایی که مری نامیده مي‌شود به معده مي‌رسد. معده عضوی کیسه مانند است که موادغذایی را نگهداری و ذخیره کرده و با شيره معده ترکیب مي‌کند تا مرحله هضم را شروع کند. سرطان، مي‌تواند از هر قسمتی از معده منشأ بگیرد. علایم بالینی، انتخاب‌هاي درمانی و پیش‌آگهی و پیش‌بینی بقا به محلی که سرطان از آن منشأ گرفته بستگی دارد. خود معده از 5 لایه ساخته شده است. شناختن آنها بسیار مهم است چون با نفوذ سرطان به لایه‌هاي زیرین و عمقي‌‌تر شدن آن، پیش آگهی بیماری فرد، بدتر مي‌شود. این 5 لایه از داخل به خارج به ترتیب به این صورت هستند:
1. داخلی‌ترین لایه که به‌عنوان بافت پوششی، یا مخاط شناخته مي‌شود، محل ترشح و تولید اسید معده و شیره‌هاي گوارشی است. اکثر سرطان‌هاي معده از این لایه منشأ مي‌گیرند.
2. لایه بعدی زیر مخاط است.
3. سپس، لایه عضلانی زیرین است که حرکت کرده و با حرکتش، محتویات معده را ترکیب و مخلوط مي‌کند.
4. دو لایه خارجی‌تر، بافت همبندی هستند که نقش بسته‌بندی و دربرگرفتن و احاطه‌کردن معده را دارند.
رشد سرطان معده
اغلب، سرطان معده از لایه مخاطی منشأ مي‌گیرد و به آهستگی به سایر لایه‌ها انتشار مي‌یابد. سرطان معده، طی چندین سال، به آهستگی رشد مي‌کند. قبل شروع سرطان معمولا تغییراتی در مخاط پوشاننده جدار معده، شروع مي‌شوند. این تغییرات اولیه، به‌ندرت علایم بالینی ایجاد و اغلب قابل تشخیص نیستند.
چگونه سرطان معده منتشر مي‌شود؟
سرطان معده از راه‌هاي مختلف منتشر مي‌شود. مي‌تواند در جدار معده و نیز به داخل اعضای مجاور آن گسترش یابد. همچنین مي‌تواند به غدد لنفاوی مجاورش راه یابد و باعث بزرگی آنها شود. (این بزرگ شدن غدد لنفاوی به‌صورت تجمعات لوبیایی شکل سلول‌هاي ایمنی مشخص مي‌شوند) و از طریق سیستم لنفاوی به کل بدن انتشار مي‌یابند. اگر سرطان به این صورت منتشر شود، نتایج درمانی بدتر مي‌شوند. در اثر پیشرفت سرطان معده، سلول‌هاي سرطانی از طریق گردش خون منتقل مي‌شوند و در اعضایی مثل کبد، ریه و استخوان‌ها، رسوب مي‌کنند.
انواع مختلف سرطان در معده
1.آدنوکارسینوم
این نوع سرطان، شایع‌ترین نوع بوده و اغلب سرطان‌هاي معده از این گروه هستند. این سرطان از سلول‌هایی که داخلی‌ترین لایه معده یعنی مخاط را ایجاد مي‌کنند، منشأ مي‌گیرد. واژه سرطان معده، اغلب به این نوع سرطان اطلاق مي‌شود.
2. سایر انواع
لنفوم، غده‌های استرومایی دستگاه گوارش و غده‌های کارسینوئید، سایر انواع کمتر شایع هستند.
درمان و نتیجه درمانی این سرطان‌ها، نسبت به آدنوکارسینوم، بسیار متفاوت‌اند و در این قسمت توضیح داده نمي‌شوند.
چه تعدادی از افراد به سرطان معده مبتلا مي‌شوند؟
سرطان معده، بسیار شایع بوده و در گذشته یکی از علل مهم منجر به مرگ در آمریکا مي‌شده است ولی امروزه شیوع آن کاهش یافته علل این کاهش هنوز به درستی شناخته شده نیست. ولی مي‌تواند به دلیل کاهش مصرف غذاهای نمک‌سود شده یا دودی شده باشد. بعضی پزشکان معتقدند که یک علت مهم آن استفاده از آنتی‌بیوتیک‌هاي ضدعفونت در بچه‌هاست که باکتری تحت عنوان اچ. پیلوری را از بین مي‌برد. این باکتری، عامل اصلی بیماری است.
چه عواملی منجر به ابتلا به سرطان معده مي‌شوند؟
عامل خطر، هر عاملی است که احتمال ابتلای فرد را به بیماری ازجمله سرطان، افزایش مي‌دهد.
انواع مختلف سرطان، عوامل خطرساز متفاوتی دارند. بعضی از آنها مثل سیگار، قابل کنترلند ولی بعضی دیگر مثل سن بیمار یا سابقه خانوادگی غیرقابل تغییر هستند. ولی عوامل خطرساز، همه چیز را به ما توضیح نمي‌دهند. داشتن یک عامل یا چند عامل خطرساز، حتما به این معنا نیست که شما به بیماری مبتلا مي‌شوید. بسیاری از افرادی که بیمار مي‌شوند، ممکن است هیچ عامل خطری نداشته باشند.
عوامل خطرساز
دانشمندان، بعضی از عوامل خطرسازی که فرد را مستعد پیشرفت به سمت سرطان معده مي‌کنند را پیدا کرده‌اند. بعضی از این عوامل قابل کنترلند و بعضی دیگر این‌گونه نیستند.
عفونت باکتریایی
عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، مهم‌ترین علت سرطان معده است. عفونت طولانی‌مدت به‌وسيله اين باكتري، ممکن است به التهاب و تغییرات پیش سرطانی در لایه پوشاننده معده منجر شود. این باكتري همچنین با بعضی از انواع لنفوم معده مرتبط است ولی اکثر افرادی که حامل این باكتري در معده خود هستند، هیچ‌گاه در طول عمرشان به بیماری مبتلا نمي‌شوند.
جنسیت
این سرطان در مردان نسبت به زنان بسیار شایع‌تر است.
سن
افزایش شدیدی در ابتلا به سرطان معده بعد 50سالگی وجود دارد. اکثر افراد در زمان تشخیص، در اواخر دهه ششم زندگی یا حتی مسن‌تر هستند.
نژاد
این بیماری بیشتر در آسیایی‌ها شایع است.
محیط و محل زندگی
این بیماری بیشتر در ژاپن، چین، اروپای شرقی و جنوبی و آمریکای‌جنوبی و مرکزی شایع است و در مقابل در آفریقای‌شمالی و غربی، آسیای جنوبی و آمریکای‌شمالی کمتر شایع است.
رژیم غذایی
احتمال سرطان معده با مصرف موادغذایی سرشار از مواد دودی شده، گوشت و ماهی دودی و سبزیجات کنسرو شده افزایش مي‌یابد. از طرف دیگر، مصرف تمام رده‌هاي غلات و میوه و سبزیجات تازه که حاوی ویتامین‌های A و C هستند، احتمال ابتلا به سرطان معده را کاهش مي‌دهند.
کشیدن سیگار
كشيدن سيگار يكي از عوامل خطرزا براي سلامت انسان است.
چاقی
افزایش وزن زیاد، یک عامل خطرساز احتمالی برای سرطان‌هاي قسمت فوقانی معده است ولی ارتباط بین آنها هنوز ناشناخته است.
عمل جراحی قبلی روی معده
سرطان معده، در افرادی که قبلا قسمتی از معده‌شان را برای درمان یک بیماری مثل زخم معده برداشته‌اند، شایع‌تر است.
کم‌خونی بدخیم
در این بیماری، سلول‌هاي پوششی بافت معده، مقدار کافی از پروتیینی که باعث جذب ویتامین B12 موادغذایی مي‌شود را تولید نمي‌کنند و منجر به کوتاه شدن طول عمر گلبول‌هاي قرمز خون مي‌شود. (ویتامین B12 و اسیدفولیک برای ساختن گلبول‌هاي قرمز لازم هستند) در بیماران با این بیماری، احتمال ابتلا به سرطان معده افزایش مي‌یابد.
بیماری منتریه
یک بیماری نادر است که به‌صورت درگیری لایه پوشاننده جدار معده خود را نشان مي‌دهد و با افزایش احتمال ابتلا به سرطان معده همراه است.
گروه خونی A
به دلایل ناشناخته، افراد با گروه خونی A، احتمال بالاتری برای ابتلا به سرطان معده خواهند داشت.
سابقه خانوادگی
افراد با چندین خویشاوند درجه یک مبتلا، احتمال بیشتری برای ابتلا دارند. همچنین، در بعضی خانواده‌ها، یکسری تغییرات ژنی و جهش، شایع‌تر است.
و این تغییرات علاوه‌بر ارتباط با سرطان معده با سرطان‌هاي مقعد و روده هم بسیار مرتبط هستند.
بعضی از انواع پولیپ معده
پولیپ، توده‌هاي سلولی کوچک و قارچی شکلی هستند که با سلول‌هاي پوششی معده، پوشیده مي‌شوند. اکثر آنها، احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش نمي‌دهند ولی یک نوع به نام پولیپ یا آدنوم آدنوماتوز گاهی اوقات به داخل معده و بافت سرطانی رشد مي‌کنند.
ویروس اپشتاین بار
این ویروس باعث بیماری مونونوکلئوز عفونی مي‌شود. این بیماری در سرطان معده بعضی از بیماران یافت مي‌شود.
بعضی مشاغل خاص
کارگران معادن زغال‌سنگ، فلزکاری و جوشکاری، احتمال بالاتری برای ابتلا به سرطان معده دارند. با وجودی که عوامل خطرساز بسیار متفاوتی برای سرطان معده، شناسایی شده است ولی هنوز کاملا مشخص نیست که چگونه این عوامل باعث سرطانی شدن سلول‌هاي معده مي‌شوند. دانشمندان سعی مي‌کنند که متوجه شوند چرا و به چه علتی تغییرات مشخص در بافت پوششی معده ایجاد مي‌شود و نیز چه قسمتی از باکتری هلیکوباکترپیلوری، در ایجاد سرطان معده نقش دارد. آنها همچنین به دنبال یافتن چگونگی تغییرات ژنی هستند که باعث مي‌شوند سلول‌هاي طبیعی معده دچار تغییر شوند و سرطان ایجاد کنند. اغلب تغییرات ژنی مرتبط با سرطان معده اکتسابی است و بعد تولد ایجاد مي‌شوند. تعداد بسیار کمي ارثی هستند.
آیا سرطان معده قابل پیشگیری است؟
با وجودی که علت قطعی سرطان معده ناشناخته است، هنوز مي‌توان از خیلی از موارد آن پیشگیری کرد.
افزایش استفاده از یخچال و فریزر برای ذخیره موادغذایی به‌جای نمک سود و دودی کردن و تغییر در رژیم غذایی به کاهش میزان سرطان معده بسیار کمک مي‌کند.
ادامه دادن یک رژیم غذایی سالم
یک رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات تازه مي‌تواند احتمال سرطان معده را کاهش دهد. مرکبات (پرتقال، لیمو و گریپ‌فروت) مي‌توانند کمک‌کننده باشند. توصیه مي‌شود که روزانه حداقل 5 واحد میوه و سبزیجات به همراه غلات و موادی مثل نان، ماکارونی، برنج و لوبیا مصرف شود. مصرف موادغذایی فرآوری شده یا گوشت قرمز باید محدود شود.
ویتامین و مواد معدنی
مطالعاتی که روی تأثیر استفاده از ویتامین و مواد معدنی برای کاهش احتمال سرطان معده انجام شده‌اند، نتایج متفاوتی داشتند ترکیب چندین ویتامین E،C،A و سلنیوم مي‌توانند ریسک سرطان معده را در افرادی که رژیم غذایی خیلی مناسبی ندارند، کاهش دهد ولی در بیشتر مطالعاتی که روی افراد با رژیم غذایی سالم انجام شده، تفاوت زیادی مشاهده نشده. مطالعات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
کنترل وزن
چاقی مي‌تواند ریسک ابتلا به سرطان معده را افزایش دهند. توصیه مي‌شود که وزن مناسب طی زندگی همراه با تعادل بین میزان کالری دریافتی و فعالیت فیزیکی، حفظ شود.
علاوه‌بر اثرات مفید کاهش وزن روی احتمال ابتلا به سرطان معده، روی میزان ابتلا به سایر سرطان‌ها و مشکلات سلامتی که منجر به چاقی مي‌شوند هم اثر دارد.
دوری از سیگار
سیگار مي‌تواند احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد. اگر سیگار نمي‌کشید، اصلا مصرف نکنید.
اگر قبلا مصرف مي‌کردید، سعی کنید آن را ترک کنید.
عفونت با هلیکوباکترپیلوری
هنوز مشخص نیست که آیا افراد با عفونت مزمن هلیکوباکترپیلوری باید برای پیشگیری از ابتلا به سرطان معده همگی درمان شوند یا خیر. در یک مطالعه، پزشکان به افراد مبتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری آنتی‌بیوتیک تجویز مي‌کنند و میزان ابتلا به سرطان معده را کاهش مي‌دهند. البته مطالعات بیشتری برای این موضوع موردنیاز است. اگر شما یا پزشکتان فکر مي‌کنید که مبتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری هستید، مي‌توانید تحت آزمایش قرار گیرید. بهترین روش، آزمايش خون از نظر آنتی‌بادی ضد هلیکوباکترپیلوری است.
استفاده از آسپرین
استفاده از آسپرین یا سایر داروهای مشابه مي‌تواند احتمال سرطان معده و روده بزرگ را کاهش دهد. ولی این داروها مي‌توانند خونریزی داخلی شدید و سایر مشکلات را در بعضی از افراد ایجاد کنند. بیشتر پزشکان تصور مي‌کنند که کاهش ریسک سرطان یک مزیت اضافه در افرادی است که این داروها را برای علل دیگر ازجمله آرتروز مصرف مي‌کنند. ولی به‌هرحال مصرف این داروها به تنهایی و برای کاهش ریسک سرطان درست نیست.