زهرا نجفی| موج موفقیت‌های اواخر دهه 80 سینمای ایران با خود تغییرات و خواسته‌های جدیدی را به سینما آورد. حضور سینماگران به‌عنوان داور در جشنواره‌های خارجی، بازی بازیگران ایرانی در پروژههای جهانی و رایزنی برای حضور بازیگران خارجی در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی بخشی از این تغییرات جدید است؛ تغییراتی که گاه به نتیجه رسیده‌اند و گاهی نه! پیمان معادی، اصغر فرهادی، علی مصفا، مهناز افشار و عبدالرضا کاهانی جزو سینماگران ایرانی هستند که حضور موفقیت‌آمیزی در پروژههای سینمایی خارج از کشور داشتهاند؛ اما رایزنی فیلم‌سازان ایرانی برای حضور بازیگران خارجی تاکنون به نتیجه قابل توجهی نرسیده است.
حضور بازیگران خارجی به واقعیت پیوست
اما به نظر می‌رسد بالاخره یکی از وعده‌های حضور بازیگران خارجی در پروژه ایرانی که در داخل کشور فیلم‌برداری می‌شود به واقعیت پیوسته است. علیرضا فرید، کارگردان، فیلم‌برداری «خنده‌های آتوسا» را درحالی از دیروز آغاز کرده که قرار است استوارت دنیسون، بازیگر و کارگردان انگلیسی در کنار باران کوثری، محمدرضا فروتن، پژمان بازغی و... در این فیلم بازی کند. البته نکته جالب دیگر در مورد این فیلم، فیلم‌برداری آن طی چهار جلسه است. امیر پورکیان، تهیه‌کننده «خنده‌های آتوسا» در این خصوص گفته: ««فیلم‌برداری از امروز آغاز می‌شود و تست گریم نهایی بازیگران نیز انجام شده است. گروه تمام تلاش خود را به کار خواهد بست فیلم‌برداری طی چهار جلسه به پایان برسد تا این رکورد برای «خنده‌های آتوسا» در تاریخ سینمای ایران به ثبت برسد.» در خلاصه داستان «خنده‌های آتوسا» که اولين نمايش آن در جشنواره فيلم فجر خواهد بود، آمده: مرجان، موسي، آتوسا، استوارت، شيلا، احسان، بهزاد، شيرين و دکتر طاهري همگي مسافران قطار تهران استانبول هستند...
بازیگران سرشناس جهانی در مقابل دوربین سینمای ایران
سی‌و پنج‌سال پیش بود که دو بازیگر سرشناس جهان برای اولین بار در سینمای ایران جلوی دوربین رفتند. آنتونی کوئین، یکی از بازیگران تاریخ سینما به همراه کریستوفر لی در‌سال 1978 برای بازی در فیلم «کاروان‌ها» به ایران آمدند و با محمدعلی کشاورز همبازی شد. هرچند این تقريبا بازسازي‌ای غیرحرفه‌ای از «لورنس عربستان» بود و نتوانست شروعي ماندگار و موفقيت‌آميز براي حضور بازيگران خارجي در سينماي ايران باشد. پس از انقلاب هم اين ارتباطِ تازه شكل‌گرفته با توجه به شرايط خاص ايران در آن زمان عملا ادامه پيدا نكرد. در دهه 70 هم هيچ‌كس جرأت طرح چنين پيشنهادهايي را نداشت اما در دهه 80 فضا برای تحققِ این ماجرا بازتر شد. اگرچه بیشتر حضور بازیگران خارجی، به صورتِ شایعاتی مطرح می‌شد. برای مثال حتی از نام‌هایی چون آنجلینا جولی و مریل استریپ هم برای حضور در فیلم‌های ایرانی نام برده شد.
در این میان چند پروژه تلویزیونی و سینمایی توانستند وعده‌هایشان را محقق کنند، حضور بازيگراني چون پير داغر بازيگر مطرح لبناني و ناتالی متی بازیگر فرانسوی در سريال «مدار صفر درجه»، دارين حمزه بازيگر مطرح و جنجالي سينماي لبنان در 3 فيلم «كتاب قانون»، «33 روز» و «فرشتگان قصاب»، آلیسا کاچر، بازیگر سرشناس کشور روسیه در فیلم«استرداد»، ژولیت بینوش بازیگر مطرح فرانسه در فیلم «کپی برابر اصل»، بره‌نیس بژو بازیگر معروف فرانسوی در فیلم «گذشته»، پاملا الکیک و پیر داغر در سریال«ساخت ایران» که در شبکه نمایش خانگی توزیع شد، از مهم‌ترین این حضورهاست. با این حال پروژههای دیگری همچون «برلین منفی هفت»، «تنهای تنهای تنها» و سریال «پایتخت3» هم بودند که از بازیگران نه چندان مطرح خارجی استفاده کرده‌اند.
وعده‌های محقق نشده سینمای ایران
البته به نظر می‌رسد همین حضور انگشت‌شمار بازیگران خارجی در پروژههای تصویری باعث شده تا فیلم‌سازان دیگر هم به استفاده از بازیگران خارجی در پروژه‌هایشان فکر کنند. در همین یکی دو‌سال اخیر موجی از احتمال حضور بازیگران خارجی در رسانه‌ها مطرح شد که بعضی از آنان به نتیجه نرسیدند. فیلم«لاله» که تولید آن در نیمه راه به دلیل اختلاف تهیه‌کننده با کارگردان بر سر مالکیت فیلم متوقف شد، قرار بود از بازیگران خارجی در پروژه استفاده کند که درنهایت این اتفاق نیفتاد و فیلم با حضور بازیگران ایرانی کلید خورد. پدارم بهرامی‌فر، کارگردان سینما اعلام کرده، قرار است ساخت فیلم«شکار قهرمان» را از اواخر امسال در کشور ترکیه کلید بزند و چند بازیگر تُرک همچون ارکان پتکایا، ایمیز زالی اوغلو، نورگل یسیلکی و بیرجه آکالای در این فیلم بازی خواهند کرد. تولید‌کنندگان سریال«ساعت صفر» هم از الیزابت پیج، بازیگر آمریکایی به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی نام برده‌اند. سریالی که به کارگردانی محمد آهنگرانی برای شبکه نمایش خانگی تولید می‌شود. محمد قربان‌پور، کارگردان سینما هم به دنبال ساخت یک پروژه مشترک با کشور هند است و با اعلام این‌که آیشواریا قرار است در فیلم«سلام بمبئی» در مقابل محمدرضا گلزار بازی کند کلی جنجال به پا کرد، اما پس از آن‌که دستمزد 3 میلیاردی و مسأله حجاب خانم آیشواریا مطرح شد دیگر خبری از ادامه این پروژه نیامد. محسن محسنی‌نسب، کارگردان سینما هم پیش از این گفته بود می‌خواهد ترجمه فیلم‌نامه«مجانی» را در اختیار دو بازیگر معروف سینمای ترکیه، واگاهان سایاشمانو کیوانچ تاتلیتوگ قرار دهد تا موافقت آنان برای حضور در این پروژه را جلب کند. علیرضا امینی هم مدت‌ها به دنبال کسب مجوز برای حضور تولگاهان سایشمن برای بازی در فیلم جدیدش «موج کوتاه ردیف 444» بود که هنوز به نتیجه نرسیده است. جلیل اصغری، تهیه‌کننده سریال «آیاتای» محصول مشترک ایران و ترکیه هم ازجمله کسانی است که وعده حضور بازیگران تُرکیه‌ای را در سریالش که قرار است نیمی از آن در ایران فیلم‌برداری و از طریق شبکه نمایش خانگی در ایران توزیع شود، داده است. البته ابوالقاسم طالبی پیش از این اعلام کرده بود که فیلم‌برداری «یتیم‌خانه ایرانی» را با حضور برایان تروفر بازیگر بریتانیای الاصل و برنپ جان کورت بازیگر هلندی‌الاصل آغاز کرده است. اما بعد از آن دیگر خبری از این پروژه بیرون نیامد. به نظر می‌رسد حضور بازیگران تُرک یا کشورهای حوزه خاورمیانه مثل هند، روسیه، لبنان و... در میان سینماگران، علاقه‌مندان بیشتری دارد که احتمالا شبکه‌های ماهواره‌ای مورد علاقه مردم ایران و سریال‌های پرطرفدار خارجی در این انتخاب‌ها بیشتر تاثیرگذار بوده است.
موفقیت‌های سینماگران ایرانی
در خارج از کشور
اما این فقط فیلم‌سازان ایرانی نیستند که خواستار حضور بازیگران خارجی در فیلم‌هایشان هستند. به نظر می‌رسد این مشارکت ابعاد وسیع‌تری پیدا کرده است. سال‌ها بود که عباس کیارستمی تنها سردمدار پرچم سینمای ایران در محافل بین‌المللی بود و کمتر کسی به پای او می‌رسید. مجید مجیدی و بهمن قبادی در این میان تلاش‌هایی داشتند اما با اصغرفرهادی بود که موج جدیدی از حضور سینماگران ایرانی در خارج از کشور شکل گرفت. عبدالرضا کاهانی، کارگردان جوان ایرانی هم راه فرهادی را ادامه داد و به تازگی ساخت فیلم«وقت داریم حالا» را در فرانسه به پایان برده است و احتمالا این فیلم علاوه بر فرانسه، در ایران هم اکران خواهد شد. درمیان بازیگران هم رضا ناجی و همایون ارشادی پیش از این در چند پروژه برون‌مرزی بازی کرده بودند، اما چند دلیل به ظاهر ساده همچون تفاوت زبان مادری و محدودیت‌های داخلی باعث می‌شود که بازیگران ایرانی کمتر بتوانند در پروژههای خارجی بازی کنند. اما پیمان معادی هم که در فیلم «جدایی نادر از سیمین» فرهادی بازی کرده بود، بعد از حضور موفقیت‌‌آمیز این فیلم در محافل جهانی با چند پیشنهاد برای بازی در پروژههای خارج از کشور روبه‌رو شد. او هم اعلام کرد در هر پروژه‌ای که مخالف با مذهب و کشورش نباشد، بازی خواهد کرد. فیلم«اردوگاه اشعه ایکس» به کارگردانی پیتر ستلر که به تازگی اکران شده، اولین فیلم آمریکایی است که او در کنار کریستین استوارت، بازیگر مشهور آمریکایی بازی کرده است. همچنین او اعلام کرده در مینی‌سریال«عدالت کیفری» نوشته ریچارد برایس که استیو زیلیان آن را کارگردانی می‌کند هم بازی خواهد داشت. این سریال از شبکه «اچ بی او» پخش خواهد شد. بعد از آن هم نام معادی جزو پرسوناژهای فیلمی چند ملیتی به‌نام آخرین شوالیه‌ها در کنار بازیگران سرشناسی چون «مورگان فریمن» و «کلایو اوون» آمد. آخرین شوالیه‌ها به کارگردانی «کازائوکی کریا» یک فیلم ماجراجویی فانتزی و محصول مشترک هالیوود و سینمای کره است. معادی هم نقش کوتاهی در آخرین شوالیه دارد. مهناز افشار هم چند ماه پیش در دومین فیلم یک کارگردان تاجیک به نام«نصیر سایدوف» بازی کرد. او در فیلم «معلم» نقش یک زن روستایی را با حجاب اسلامی بازی کرد. میترا حجار هم از چند‌سال رفت و آمد در محافل سینمایی آمریکا در یک قسمت از سریال تلویزیونی آمریکایی به‌نام«اسمیت» بازی کرد اما حضور او در این سریال چندان موردتوجه رسانه‌های داخلی و خارجی قرار نگرفت. تا این‌که سال 2009 در دومین فیلم گابریل اسکات به نام «استلینای آبی» بازی کرد. البته او تنها بازیگر ایرانی این فیلم نبود، دو بازیگر ایرانی – آمریکایی به نام‌های نوید نگهبان و احمد عنانی هم در کنار حجار بازی کردند. بهرام رادان مهر ماه سال گذشته برای ادامه تحصیل در رشته سینما به کانادا رفت و تصمیم گرفت نوع دیگری از حضور خودش در خارج از کشور را به ثبت برساند. او بعد از آن‌که برای شرکت در جشنواره فیلم سامسونگ، فیلم 4 دقیقه‌ای «اشتباهی» را ساخت، در کانادا تصمیم گرفت بار دیگر فیلم‌سازی را تجربه کند. او با همکاری مدرسه فیلم تورنتو مستندی به نام «رویای شهرت» را کارگردانی کرد. گفته شده که در این مستند افراد مشهوری از کشورهای مختلف حضور دارند و درباره معضلات شهرت و آرزوهایی که در گذشته داشتهاند می‌گویند. از آن‌جا که ممکن است مستند رویای شهرت در بخش مستند جشنواره فیلم فجر امسال شرکت داشته باشد اخبار بیشتری از آن منتشر نشده تا تماشای آن سورپرایزی برای اهالی فرهنگ باشد.