سپیده اکبرپوران کارشناس ارشد جامعه‌شناسی
مدتی است که سیاست‌های جمعیتی کشور به سمت افزایش جمعیت سوق پیدا کرده و فرزندآوری مورد تشویق قرار می‌گیرد. در این نوشته قصد پرداختن به طرح تشویق فرزندآوری و سیاست‌های پیرامون آن را نداریم. بلکه می‌خواهیم یک گام به عقب برویم و «توان تربیتی» خانواده ایرانی را مورد بررسی قرار دهیم. پرسش ما نه از محاسن و معایب فرزندآوری، بلکه از خانواده‌ای است که بار تربیت این فرزندان را به دوش خواهد کشید.
البته مطالعات نظام‌یافته‌ای در مورد وضع خانواده‌های ایرانی و توان تربیتی آنها انجام نشده، اما کافی است آمارها و داده‌های پراکنده موجود را با کمی دقت و حوصله کنار هم قرار دهیم تا با تحلیل آنها بتوانیم تصویری واقعی از وضع خانواده ایرانی ارایه دهیم. طبیعتا اولین آماری که مورد توجه قرار می‌گیرد، آمار مربوط به طلاق است. طبق گفته صاحب‌نظران، درحال حاضر 25درصد ازدواج‌ها به طلاق حقوقی و 50درصد آنها به طلاق عاطفی منجر می‌شوند1. با این حساب فرزند 75درصد از خانواده‌ها، فرزندان طلاق خواهند بود. آسیب‌پذیری فرزندان از طلاق - اعم از حقوقی و عاطفی - بر کسی پوشیده نیست، به‌خصوص آن‌که بعضا آسیب‌های طلاق عاطفی، به جهت جو ناآرام و سرد خانواده بسیار بیشتر از طلاق حقوقی است.
جدا از این آمار تکان‌دهنده که برحجم بالای فروپاشی خانواده در ایران دلالت دارد، می‌توان آمارهای مربوط به وضع اخلاق در خانواده‌ها را مورد بررسی قرار داد. شاید بتوان با کمی تسامح بنیادی‌ترین اخلاق مربوط به خانواده را وفاداری زوجین به یکدیگر و پرهیز از روابط جنسی برون‌خانوادگی به شمار آورد. البته در این مورد نیز آماری که میزان پایبندی و عدم پایبندی زوجین به یکدیگر را نشان دهد وجود ندارد. اما آمار موجود در حوزه فحشا سست شدن اخلاق بنیانی خانواده را آشکار می‌سازد. برای مثال بنابر آمار 10 تا 12درصد زنان خياباني متاهل هستند2 و در مقابل، 75درصد از مشتریان تن‌فروشی نیز به مردان متاهل اختصاص دارد3. ما نمی‌دانیم این افراد چه‌درصدی از کل خانواده‌ها را شامل می‌شوند اما حضور بالای متاهلان در حوزه فحشا (چه تن‌فروشان و چه مشتریان تن‌فروشی) حاکی از سست شدن اخلاق خانواده است که بیشترین تاثیرها را در تربیت فرزندان دارد.
از دیگر آمارهای تکان دهنده در حوزه خانواده، آمار مربوط به مشکلات جنسی است بنابر اظهارات دکتر قربانی، مدیر درمان مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا، نیمی از زوج‌های ایرانی از مشکلات جنسی رنج می‌برند4. پرواضح است که مشکلات جنسی می‌تواند در قالب ناهنجاری‌های رفتاری ازجمله پرخاشگری و مواردی مانند آن بروز کند. با این حساب می‌توان تخمین زد که چه میزان بالایی از خانواده‌های ایرانی درگیر عواقب عاطفی و رفتاری ناشی از مشکلات جنسی هستند که جو خانواده را از سلامت عاطفی دور کرده و فرزندان را با خلأهای عاطفی و مشکلات روحی و روانی مواجه می‌سازد.
البته با اتکا به آمارهایی محدود نمی‌توان ادعای یقینی و قطعی در مورد وضع خانواده‌ها ارایه داد. اما آنچه مسلم است این‌که خانواده امروز ایرانی از نظر اجتماعی و روانی وضع شکننده‌ای دارد. حتی اگر مشکلات اقتصادی را -که به سهم خود انواع مشکلات عاطفی، روانی و اجتماعی را به دنبال می‌آورد- کنار بگذاریم، همین شکنندگی اجتماعی و روانی کافی است تا خانواده‌های ایرانی را در حوزه تربیتی، دچار چالش ارزیابی کنیم. این ضعف و ناتوانی در شرایط حاضر (با تعداد کم فرزندان) نیز خود را نشان می‌دهد. برای مثال می‌توان به پایین آمدن سن مصرف سیگار و فحشا اشاره کرد. بنابر اظهارات دبیر جمعیت مبارزه با دخانیات کشور، متوسط سن مصرف سیگار به زیر 10سال کاهش یافته 5 و متوسط سن فحشا در مدت 7سال از 28سال به زير 20سال رسيده و درحال حاضر كف اين سن تا 13 سالگي پايين آمده است6. همچنین ميانگين سن دختران فراري 9 تا 17سال اعلام شده است6. همه این ارقام نشان می‌دهد که در بعضی از حوزه‌ها ترفندهای تربیتی خانواده‌ها برای حمایت از فرزندانشان در مقابل آسیب‌های اجتماعی چندان کارساز نبوده و به قول بعضی از پدر و مادرها از پس همین یک فرزند خود هم بر نیامده‌اند!
با این اوصاف باید پیش از آن‌که از تعداد فرزندان خانواده‌ها سوال کنیم، وضع روانی و اجتماعی آنها را مورد پرسش قرار دهیم و پیش از فرزندآوری به بسترهای تربیتی آنها توجه کنیم.
1.http://alef.ir/vdcb0ab5wrhbgap.uiur.html?204468
2. به گفته دكتر حبيب الله مسعودي فريد، مدير كل امور آسيب‌ديدگان اجتماعي سازمان بهزيستي كشور، بر اساس آمارهاي مراكز بازپروري سازمان بهزيستي. به آدرس http://www.parsine.com/fa/news/
3. بنابر گفته دکتر ابهری، جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی. به آدرس http://fararu.com/fa/news/119047/
4. http://www.jamejamonline.ir/NewsPreview/ 1182954524373208940
http://fararu.com/fa/news/
5. به نقل از معيني كارشناس آسيب هاي اجتماعي، در همايش بررسي آسيب هاي اجتماعي، به آدرس http://www.parsine.com/fa/news/
6 . به نقل از مدير كل دفتر امور آسيب ديدگان اجتماعي سازمان بهزيستي در سال 86، به آدرس http://www.parsine.com/fa/news/