| بابک مهدیزاده |
همه چیز از گزارش نسیم شروع شد که «آفرود نفس طبیعت را گرفته است»، بعد از آن واکنش فعالان محیط‌زیست در صفحات مجازی آغاز شد که آفرودرها یا همان رانندگان خودروهای دودیفرانسیل بدون رعایت موارد استقرار در طبیعت و محیط‌زیست سبب تخریب محیط‌زیست می‌شوند که البته واکنش گروه مقابل را در بر داشت و صفحات مجازی را پر کردند از گلایه از فعالان زیست‌محیطی که با غرض‌ورزی و بدون اطلاع در مورد این پدیده اظهارنظر می‌کنند. درنهایت این کشمکش به ارایه نامه‌ای از سازمان محیط‌زیست با موضوع گسترش بی‌ضابطه آفرود (رانندگی بیابانی) به اوج خود رسید که به گفته اهالی این ورزش چرا سازمان محیط‌زیست شتابزده اقدام به چنین دستورالعملی کرده تا سرنوشت فعالیت آفرودرها در‌هاله‌ای از ابهام قرار گیرد و البته انگشت اتهام را به سوی فعالان محیط‌زیست نشانه رفتند که با عدم آگاهی درست از این ورزش و حس طبیعت‌دوستی طرفداران دودیفرانسیل‌ها منجر به حساسیت سازمان محیط‌زیست نسبت به این پدیده شدند. مانند فرهود خلیلی، آفرودباز که می‌گوید: ما عاشق طبیعت هستیم و هیچگاه قصد تخریب محیط‌زیست را نداریم و به تمام کسانی که در این ورزش هستند نکات زیست‌محیطی را گوشزد می‌کنیم. ما مخرب محیط‌زیست نیستیم، برعکس ما حافظان محیط‌زیست هستیم و دوستان نسبت به ما کم‌لطفی کردند.
اما در نامه معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان محیط‌زیست خطاب به تمام مدیران محیط‌زیست استان‌ها آمده که طی 9 روز نظرات و پیشنهادات خود را درباره تاثیرات نامطلوب برجای‌مانده در طبیعت در اثر گسترش این نوع رانندگی و چگونگی مدیریت بهینه موضوع فوق به این معاونت اعلام کنند که البته به‌نظر می‌رسد زمان خیلی کمی باشد. نکته جالب و البته امیدبخش اینجاست که در یک اقدام بسیار نادر و البته تحسین‌برانگیز سازمان محیط‌زیست پیرو گزارش یک خبرگزاری اقدام به نوشتن چنین نامه‌ای کرد که امید است در مسائل دیگر محیط‌زیستی مثل بازار قاچاق خرید و فروش پرندگان بابلسر و مسائل زیست‌محیطی بسیار مهم دیگر که هر روز خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های کشور به آنها اشاره می‌کنند. برای این‌که ببینیم آفرود چیست و این‌که چه تاثیری بر طبیعت می‌گذارد باید نگاهی به فعالیت این ورزش که در دنیا بسیار رواج دارد و در ایران مدت کوتاهی است که مورد توجه جوانان قرار گرفته، بیندازیم.
آفرود یا بیابان‌گردی
آفرود یا آن‌طور که در ایران اطلاق می‌شود بیابان‌گردی با خودروهای دودیفرانسیل از ورزش‌های هیجانی است که طرفداران بی‌شماری در سراسر دنیا دارد و البته جوانان ایرانی طی این چند دهه گسترش اطلاعات و فناوری از این هیجان بی‌نصیب نمانده‌اند. مسابقات آفرود همه‌ساله در جای‌جای این کره خاکی برگزار می‌شود و از لحاظ گردشگری بسیار حایز اهمیت است. طبق تعریف فدراسیون مسابقات اتومبیلرانی و موتورسواری، مسابقات آفرود (به انگلیسی: Off-road) گونه‌ای از مسابقات اتومبیلرانی هستند که در پیست‌های دارای عوارض دشوار طبیعی (و نه در میان مناطق بکر طبیعی) برگزار می‌شود. در این ورزش از خودروهای شاسی‌بلند نظیر لندرور، لندکروز، پاجرو و رنجرور استفاده می‌شود. نکته مهم درخصوص این ورزش این است که حتما باید در مسیرهایی انجام شود که توسط سازمان‌های ذیربط مثل فدراسیون اتومبیلرانی با همکاری سازمان محیط‌زیست و دیگر سازمان‌ها مشخص می‌شود و برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست نباید در حجم وسیع مثل مسابقات در مسیرهای بکر طبیعی صورت گیرد. همچنین این ورزش یک نوع جاذبه گردشگری هم شمرده می‌شود و در بسیاری از موارد و خارج از مسابقه آفرودبازان برنامه‌های متعددی در طبیعت برای دوستداران این ورزش هیجانی می‌گذارند تا هم از طبیعت لذت ببرند و هم از هیجان بی‌نظیر این ورزش. اگرچه در این بین اگر اطلاعات کافی توسط سازمان‌های متولی طبیعت و همچنین فدراسیون اتومبیلرانی درخصوص چگونگی انجام این ورزش و مسیرهای بی‌خطر از نظر زیست‌محیطی ارایه شود، می‌تواند راهگشای اختلاف بین آفرودبازان و فعالان محیط‌زیست باشد. هرچند تعداد تورهای متنوعی از آفرود در مناطق حفاظت‌شده‌ای مثل باتلاق گاوخونی، کویر ورزنه، کویرهای انارک و مناطق حساس زیست‌محیطی دیگر برگزار می‌شود که ممکن است تعدد این‌گونه فعالیت‌ها بدون نظارت سازمان‌های متولی ناخودآگاه باعث تخریب محیط‌زیست شود. اما خود آفرودبازان ادعا می‌کنند عاشق طبیعت هستند و به هیچ‌وجه قصد تخریب محیط‌زیست را ندارند و حتی کوچکترین زباله را همراه خود از طبیعت خارج می‌کنند. ظاهراً در طبیعت‌دوستی این دوستداران حرفه‌ای بیابان‌گردی هیچ شکی نیست ولی به‌نظر می‌رسد در برخی از فعالیت‌ها جای خالی عدم آگاهی درست از حساسیت طبیعت و همچنین نبود نظارت دقیق و کارشناسانه از سوی مسئولان سبب شده که گاهی این ورزش ناخواسته به طبیعت صدمات جبران‌ناپذیری را وارد سازد. درواقع وقتی مسیرهای خاص این ورزش از سوی سازمان‌های ذیربط مشخص نشود و وقتی نظارت بر ورود به مناطق حفاظت‌شده نباشد این احتمال را باید داد که برخی از دوستداران این ورزش که بیشتر مبتدی و ناآشنا و بی‌توجه به مسائل زیست‌محیطی هستند به این محیط‌ها وارد و ناخودآگاه سبب تخریب محیط‌زیست شوند. حتی بنا بر گزارش خبرگزاری نسیم، یکی از آفرودبازان قدیمی عقیده دارد که در این‌گونه موارد کسانی هستند که برای تفریح به شکار هم می‌پردازند اما فرهود خلیلی طبیعت‌گرد و آفرودباز حرفه‌ای و کهنه‌کار در گفت‌وگو با «شهروند» معتقد است که شکار و تخریب محیط‌زیست کار ما دوستداران طبیعت نیست و همیشه عده اندکی وجود دارند که در هر دسته و گروهی خارج از موازین حرکت کنند. وی در ادامه یادآور می‌شود: «ما حتی در منطقه مرنجاب توری که برگزار می‌کنیم فقط در محدوده کاروانسرای قدیمی آنجاست و به مناطق حفاظت‌شده اصلا وارد نمی‌شویم و بیشتر به قصد لذت بردن و تماشای زیبایی‌های طبیعت به این مناطق می‌رویم.»
تلاقی این کشمکش‌ها به وضوح در صفحات مجازی هر دوطرف ماجرا (فعالان محیط‌زیست و آفرودبازان) دیده می‌شود. تنها پس از یک روز از خبر انتشار نامه سازمان محیط زیست، سیلی از نظرات و گاهی توهین به گفته هر دو طرف در صفحات مجازی جاری شده است. برخی اعتقاد دارند که فعالان محیط‌زیست و تورلیدرهای طبیعت بدون آگاهی باعث چنین محدودیتی برای فعالیت خودروهای دودیفرانسیل شده‌اند و در مقابل فعالان زیست‌محیطی معتقدند که در بیشتر موارد تورهای برگزاری آفرود یا بیابان‌گردی یا بیراهه‌رو اصلا به محیط‌زیست اشراف ندارند و رانندگی بدون ملاحظه آنها سبب تخریب گسترده زیستگاه جانوری و گیاهی مناطق باارزش محیط‌زیست شده است.
فعال محیط‌زیست:
در خارج از منطقه حفاظت‌شده انجام شود
حر منصوری فعال شناخته‌شده محیط‌زیست و دیده‌بان حیات‌وحش میانکاله طی گفت‌وگوی کوتاهی با «شهروند» اذعان می‌کند: «مشکل اصلی فعالان محیط‌زیست با مسیری است که دوستان برای فعالیتشان انتخاب می‌کنند که اغلب در مناطق بکر و حساس اتفاق می‌افتد که برای محیط‌زیست بسیار خطرناک است وگرنه با این نوع ورزش هیچ مشکلی نداریم. وی در ادامه با بیان این‌که عده‌ای از این افراد نامطلع تنها به قصد تفریح با خودروهای دودیفرانسیلی که می‌تواند موجب تخریب زیستگاه طبیعی جانوران و حتی گیاهان شود قدم به مناطق چهارگانه حفاظت‌شده می‌گذارند.» ، وی تأکید می‌کند: «تنها حرف ما این بود که دوستان برای فعالیت خود و برگزاری تور در خارج از مناطق حفاظت‌شده و طبق ضابطه‌های مشخص اقدام کنند تا آسیبی به محیط‌زیست وارد نشود.» منصوری ضمن انتقاد از برخی از آفرودبازان به دلیل توهین‌های بی‌شمار به خود اظهار می‌دارد: «متاسفانه ما هنوز تحمل شنیدن حرف مخالف و همچنین گفت‌وگوی دوستانه را نداریم و اظهارنظرها جای خود را به توهین و افترا می‌دهد.» این فعال محیط‌زیست اضافه می‌کند: «به دلیل نداشتن آگاهی از فنون استقرار در طبیعت و بی‌توجهی به قوانین طبیعت و عدم آموزش درست این افراد تخریب محیط‌زیست در مناطق حساس اتفاق می‌افتد.» از دیگر انتقادهای فعالان محیط‌زیست به این مقوله شلوغی بیش از حد صدای این خودرو‌ها و تردد در مناطق کوهستانی و جنگلی است که موجب ترس حیوانات و اثرگذاری منفی بر زاد و ولد جانوران می‌شود.
ما حافظان طبیعت هستیم
در عین حال سراغ یکی از آفرودبازهای حرفه‌ای هم رفتیم تا وقایع را از زبان او بشنویم. فرهود خلیلی طبیعت‌گرد و دودیفرانسیل‌سوار حرفه‌ای است که سال‌هاست به گفته خودش به عشق طبیعت به دل کوه و صحرا می‌زند. وقتی قرار شد که نظرش را در این مورد بگوید با اشتیاق فراوان حاضر شد که همراه پیشکسوت این ورزش اکبر فتاحی به سوالات «شهروند» پاسخ دهد. این دو از فعالان محیط‌زیست دلگیر بودند که چرا به اشتباه آفرودبازان را به مخربان محیط‌زیست تبدیل کرده‌اند. فرهود خلیلی در برابر این پرسش که چرا با توجه به این‌که می‌دانید مناطق حفاظت‌شده بسیار حساس هستند در آن اقدام به برگزاری تور و راندن خودروهای دودیفرانسیل می‌کنید، پاسخ می‌دهد: «به هیچ وجه ما قدم در این مناطق نگذاشتیم و نخواهیم گذاشت به دلیل این‌که برای ورود به این مناطق باید مجوز از سازمان محیط‌زیست بگیریم و این مناطق به شدت تحت کنترل و نظارت محیط‌بانان هستند و اگر هم وارد شویم با ما برخورد خواهد شد در نتیجه متاسفانه این تفکر غلط به وجود آمده که ما با ورود به مناطق حفاظت‌شده اقدام به تخریب محیط‌زیست کردیم که اساساً اشتباه است.» خلیلی در ادامه با اشاره به گزارش نسیم تصریح می‌کند: «در گزارشی که خبرگزاری نسیم چاپ کرد و براساس مطالعه‌ای که ما کردیم تناقضات و نظرات شتابزده بسیاری دیده می‌شود. به واسطه سال‌ها کوهنوردی و دودیفرانسیل‌سواری حفظ محیط‌زیست برای من از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از این اشتباهات این گزارش این بود که دودیفرانسیل سواری را در کنار شکارچیان قرار دادند و گفتند که دودیفرانسیل‌سوارها بعضا اقدام به شکار می‌کنند. من ضمن رد این موضوع قویا معتقدم که همین دودیفرانسیل‌سوارها خودشان طرفداران محیط‌زیست و طبیعت هستند و حضورشان در طبیعت نه به قصد تخریب بلکه با اهداف حفاظتی است و در خیلی از موارد حضورشان سبب متواری‌شدن شکارچیان از آن منطقه می‌شود. و واقعا این بی‌انصافی است که نسیم در گزارش خود آورده که دو دیفرانسیل‌سوارها شکار هم می‌کنند. حتی در خیلی از موارد خود من شاهد این بودم که به دلیل حضور آفرودبازها شکارچیان از منطقه فاصله گرفتند. نکته دوم مسیر رفت و آمد دودیفرانسیل‌سوارهاست. طبق همین گزارش ما فقط در مسیری فعالیت می‌کنیم که خود سازمان جنگلداری یا محیط‌زیست برای سرکشی و نظارت به مناطق احداث کردند در نتیجه خارج از این مسیر ما به هیچ عنوان فعالیت نمی‌کنیم. در نکته سوم فرهود خلیلی به بحث استقرار در طبیعت این طور پرداخت که دوستان تورلیدر و طبیعت‌دوست ما به اشتباه گفته‌اند که ما با قوانین استقرار در طبیعت آشنایی نداریم و به علت نور چراغ خودرو‌ها و روشن کردن آتش در شب موجب ترس حیوانات می‌شویم. وی در ادامه یادآور می‌شود: فعالان محیط‌زیست در این مورد هم کاملا در اشتباه هستند چراکه در شب به‌هیچ عنوان نمی‌توان در بیابان یا طبیعت رانندگی کرد و ما اصلا در طول این همه‌سال در شب رانندگی نکردیم و این یکی دیگر از تناقضات این گزارش بود. همچنین خلیلی ضمن رد این نظر که آنها با فعالیتشان سبب تخریب کویر مرنجاب شده‌اند، بیان می‌کند: آنهایی که از کویر مرنجاب اسم بردند باید بدانند که قسمتی از کویر مرنجاب به منطقه گردشگری تبدیل شده است و اکثر آدم‌هایی که از طریق تورهای ما به آن‌جا می‌آیند در اطراف کاروانسرای قدیمی که جزو گردشگری است استقرار می‌یابند و بیشتر از محدوده آن‌جا نمی‌روند بنابراین هیچ‌گونه تجاوزی به منطقه بکر مرنجاب نمی‌شود ولی دوستان ذکر کرده‌اند که این‌گونه سفرها باید زیرنظر سازمان محیط‌زیست باشد در صورتی که ماکسیمم خودروای که ما به منطقه می‌آوریم چهار خودرو است ولی خود فعالان محیط‌زیست و تورلیدرهایی که این انتقاد را به ما می‌کنند بعضا با 20خودرو وارد آن مناطق می‌شوند. وی در ادامه تصریح می‌کند: دودیفرانسیل‌سوارها در حالت عادی وارد پارک ملی و مناطق حفاظت‌شده نمی‌شوند چون محیط‌بانان با آنها برخورد می‌کنند و باید مجوز داشته باشند. همچنین فرهود خلیلی با اشاره به این‌که یکسری قوانین نانوشته برای خودمان جهت حفظ محیط‌زیست داریم تأکید می‌کند: این قوانین ما را ملزم به رعایت نکات زیست‌محیطی می‌کند. در مسأله کویر مرنجاب ما در اطراف و محدوده کاروانسرا فعالیت می‌کنیم و از آن دورتر نمی‌شویم و در مناطقی که همین الان توسط سازمان محیط‌زیست حفاظت‌شده اعلام شدند وارد نمی‌شویم چون به دلیل نظارتی که دارد قطعا با ما برخورد خواهد شد. اما خلیلی در مقابل این پرسش که در برخی از موارد دیده شده که بعضی از دوستان شما در این گونه مناطق دیده شده‌اند این گونه پاسخ می‌دهد: صددرصد عده‌ای مبتدی و ناآشنا به مسائل زیست‌محیطی هم در بین ما وجود دارند که بدون این‌که ما بدانیم وارد این مناطق شوند و ما این را رد نمی‌کنیم و این در هرگروهی ممکن است اتفاق بیفتد ولی در کلیت ماجرا این طور نیست که دودیفرانسیل‌سوارها محیط‌زیست را تخریب می‌کنند بلکه با قاطعیت عنوان می‌کنم که آفرودبازها از حافظان محیط‌زیست هستند و اگر هرکسی کوچکترین خطایی در این رابطه کند با اعتراض دیگر اعضای گروه مواجه خواهد شد. ما حتی تمام زباله‌ها حتی زباله‌های بازیافتی را هم با خود برمی‌گردانیم.
انتقاد از نامه سازمان
فرهود خلیلی با انتقاد از نامه سازمان محیط‌زیست آن را شتابزده عنوان می‌کند و اعتقاد دارد که 9 روز تعیین‌شده برای کار کارشناسی در زمینه آفرود بسیار کم است. در این نقطه بحث را اکبر فتاحی مسئول کمیته دودیفرانسیل استان تهران در گفت‌وگو با «شهروند» ادامه می‌دهد و اعتقاد دارد که دودیفرانسیل‌سوارها حافظان اصلی طبیعت هستند و تنها کسانی‌اند که در حوادث غیرمترقبه همیشه آماده همکاری هستند و بلافاصله در محل حادثه حضور می‌یابند. وی در ادامه می‌افزاید: دوستان تورلیدر ناراحت هستند از این‌که عده‌ای طبیعت‌دوست آمدند و انحصار را از دستشان درآوردند چون آنها فکر می‌کنند که طبیعت منحصراً دست آنهاست و نگران محل کسب و کارشان هستند. در نظرات این دوستان موارد ضد و نقیض زیادی دیده می‌شود. فتاحی که به گفته خودش یکی از راه‌اندازان هیأت اتومبیلرانی است در بخش دیگر یادآور می‌شود: ما دودیفرانسیل‌سوارها در یک برنامه‌ای از طریق نهادهای خودمان یک حجم بسیار زیادی ذرت و گندم برای قوی‌های سیبری که درحال مهاجرت بودند جمع‌آوری کردیم و برای این پرندگان باارزش در سطح وسیعی پخش کردیم. من از شما رسانه‌ها خواهش می‌کنم که این نظر ما را که همانا ما ناجیان طبیعت هستیم به مردم انتقال دهید و از دودیفرانسیل‌سوارها به‌عنوان افراد مقید به محیط‌زیست یاد شود. حالا امکان دارد در این گروه چهار نفر هم خلاف کنند ولی نباید آن را به همه تعمیم داد. حتی در تورهایمان کسی که خلاف کند توسط دیگر اعضای گروه تذکر می‌بیند. ما فقط به قصد تفریح این کار را نمی‌کنیم ما عاشق طبیعت هستیم و یک دودیفرانسیل‌سوار در طبیعت زندگی می‌کند. فتاحی در ادامه به واکنش‌های پس از این گزارش اشاره می‌کند: من روزانه از طریق پیامک و حتی صفحات مجازی فحش و توهین می‌خوردم. ما حتی در زمانی که زلزله آذربایجان اتفاق افتاد 150 دودیفرانسیل‌سوار را برای کمک فرستادیم بعد فعالان و دوستان طرفدار محیط‌زیست ما را متهم به تخریب محیط‌زیست می‌کنند.
***
به‌نظر می‌رسد مشکل بر سر تفسیر تفکر آفرود یا بیراهه‌رو باشد. عده‌ای آن را یک تفریح صرف از دیدگاه طبقات بالایی اجتماعی می‌دانند که این نوع نگاه برای طبیعت مشکل‌زاست و عده‌ای هم مانند خلیلی‌ها و فتاحی‌ها دودیفرانسیل‌سواری را به منزله عشق به محیط‌زیست و قوانین طبیعت می‌دانند و خود را مقید به قوانین و مجوزهای سازمان‌های مربوط کرده‌اند. در این بین عدم شفاف‌سازی این گونه فعالیت‌ها از طریق هیأت‌های ورزشی و مسئولان و نبود آگاهی لازم و مبسوط به دوستداران این ورزش هیجانی باعث شده برخی تنها با خرید یک خودرو شاسی‌بلند و بدون درنظر گرفتن ضوابط و مقررات زیست‌محیطی اقدام به بیراهه‌روی در مناطق حساس چهارگانه می‌کنند و درنهایت منجر به تخریب محیط‌زیست می‌شوند. در این میان بهتر است سازمان محیط‌زیست، جنگلداری، هیأت اتومبیلرانی و فعالان محیط‌زیست با همکاری یکدیگر با آگاهی دادن به دوستداران این رشته ورزشی هم دید زیست‌محیطی آنها را افزایش دهند و هم این‌که با انتخاب مسیرهای مناسب و نظارت بیشتر بر مناطق حفاظت‌شده جلوی هرگونه تخریب طبیعت گرفته شود.