مریم شکرانی، گروه اقتصادی شهروند| چندی پیش اعلام شد که با عملیات شبانه ماموران تعزیرات در میدان مرکزی میوه و تره‌بار تهران، گرانی عجیب میوه مهار شده است و 75درصد دلال‌ها از این میدان حذف شده‌اند. اما هنوز مدت کوتاهی از اعلام این موضوع نگذشته بود که دوباره نرخ میوه بالا رفت و دعوای اتحادیه‌های صنفی و مقصریابی گرانی‌ها، از سر گرفته شد. گزارش‌های هفتگی بانک مرکزی نشان می‌دهد نرخ میوه از نرخ تورم کل پیشی گرفته است و مقایسه قیمت‌ها در پاییز امسال با پاییز سال گذشته نشان می‌دهد که قیمت انواع میوه حداقل 20 وحداکثر 55درصد افزایش داشته است. این در شرایطی است که رئیس اتحادیه میوه‌فروشان تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها می‌گوید 4هزار دلال میوه از این میدان نرفته‌اند و تنها از جلوی سکوها به درون حجره‌ها تغییر مکان داده‌اند و رئیس اتحادیه بارفروشان میوه نیز طرح تعزیراتی در میدان اصلی را ساماندهی ترافیکی دلال‌ها توصیف کرده است. به گفته فعالان بازار میوه، دلالان شیوه‌های خاصی برای دور زدن ماموران تعزیرات پیدا کرده‌اند و میدان اصلی همچنان گنج درآمدی دلالان به شمار می‌آید. یکی از کشاورزان که برای فروش بار به میدان میوه و تره‌بار رفته است در گفت وگو با «شهروند» از رخداد تازه این حوزه پرده برداشته که برخی دلالان مجاور میدان میوه و تره‌بار اصلی و روی کامیون و وانت، بار را خریداری می‌کنند و همانجا بار را درجا می‌فروشند. این خرید وفروش‌ها درحالی است که سودهای عجیب و بی‌ضابطه دلال‌ها و حتی کارگر‌های ساده میدان بارفروشان میوه به ارقامی درحدود ماهی 90میلیون تومان هم می‌رسد، شگفتی می‌سازد. «حسین مهاجران» رئیس اتحادیه میوه‌فروشان تهران نیز با تأیید غیرشفاف بودن سازوکار تعیین قیمت میوه معتقد است که قیمت پایه براساس توافق شبانه دلالان تعیین می‌شود. همان دلال‌هایی که بیرون میدان و در خیابان قیمت بالاتری از حجره‌نشینان می‌دهند و باعث سوق‌یافتن فروشندگان بار به سمت دلال‌ها می‌شوند.
ماجرای گرانی میوه تمام نشد
ماجرای گرانی میوه پس از تعطیلات نوروز امسال به رسانه‌ها کشید. ابتدا مسئولان اتحادیه‌های صنفی افزایش قیمت را پس از نوروز، طبیعی و معمول دانستند و مدعی شدند وضع عادی می‌شود. با گذشت دو ماه قیمت‌ها نه‌تنها کاهش نداشت که به بهانه فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، افزایش نرخ سوخت و افزایش تعرفه حمل‌ونقل گرانی ادامه داشت. ازسوی دیگر هم شایعه سرمازدگی باغ‌های میوه شهریار، سر زبان‌ها افتاد، اما باغداران این موضوع را تکذیب و آن را بهانه دلال‌ها برای افزایش قیمت میوه توصیف کردند. تابستان هم قیمت میوه بازهم افزایش داشت و آمارهای هفتگی بانک مرکزی به صورت مداوم افزایش قیمت میوه را گزارش کرد. این افزایش قیمت‌ها به‌حدی بود که بانک مرکزی اعلام کرد قیمت میوه از نرخ تورم کل پیشی گرفته است و درحالی‌که نرخ تورم کل حدود 25.3درصد گزارش شده بود متوسط افزایش قیمت میوه حدود 30درصد برآورد شد.
با ادامه وضع گرانی عجیب و غریب میوه، سرانجام در اواسط تابستان، مسئولان دولتی به موضوع واکنش نشان دادند و ماموران سازمان تعزیرات حکومتی شبانه به میدان اصلی میوه و تره‌بار تهران عازم شدند. با تخریب بساط دلالان و استقرار موقت ماموران در میدان اصلی، اتحادیه‌های صنفی مرتبط با بازار میوه به رسانه‌ها اعلام کردند که 75درصد دلالان این بازار جمع‌آوری شدند و قیمت‌ها به‌زودی به روند عادی خود بازخواهد گشت.
این اقدامات به تدوین و ابلاغ یک قانون نامه صنفی نیز منجر شد و براساس آن فروشندگان عمده و خرده‌فروشان سطح شهر موظف به رعایت پاره‌ای از مقررات برای کنترل قیمت‌ها شدند. حالا طبق ادعاي مسئولان بازار به آرامش رسیده بود و بحث گرانی میوه از لابه‌لای اخبار روزانه محو شد، اما این پایان داستان نبود و درعرض مدت کوتاهی دوباره موضوع گرانی میوه به رسانه‌ها بازگشت.
دلال‌ها به حجره‌ها رفتند
پس از اقدامات تعزیراتی در بازار میوه، قیمت‌ها نه‌تنها کاهش نداشت که مقایسه نرخ میوه در پاییز امسال با سال گذشته نشان می‌داد که قیمت برخی اقلام میوه تا 55درصد نیز افزایش داشته است. به گونه‌ای که مرکبات بین 25 تا 55 درصد، موز 52درصد، گلابی 43 درصد، شلیل 41.5 درصد، انار و آناناس 35درصد و سیب 20درصد افزایش قیمت داشته است. این در شرایطی است که دوباره دعوای اتحادیه‌های صنفی از سر گرفته شده است و هریک در توضیح علت گرانی میوه، انگشت اتهام را به سوی دیگری نشانه می‌گیرد. خرده‌فروشان از استتار دلال‌ها در حجره‌های میدان اصلی می‌گویند و عمده‌فروشان میدان اصلی، سودهای گزاف خرده‌فروشان میوه را عامل گرانی می‌دانند. در شرایطی که اتحادیه خرده‌فروشان میوه مدعی است که دلال‌ها از میدان اصلی نرفته و قیمت‌ها از مبدا یعنی از میدان اصلی گران است، «علی حاج فتحعلی» رئیس اتحادیه بارفروشان معتقد است قیمت‌ها در میدان اصلی کنترل شده است و سودهای گزاف خرده‌فروشان عامل گرانی میوه است. او به جوان آنلاین گفته است طرح تعزیراتی میدان اصلی درواقع ساماندهی ترافیکی در میدان بوده است و باعث جمع‌آوری بساط دلالان از جلوی حجره‌ها و انتقال آنها به حجره‌ها شده است.
او در ادامه گفته است: این طرح در واقع با فروشندگان خارج از حریم حجره‌ها برخورد کرده است و این دسته از فروشندگان درحال حاضر در حجره‌ها هستند و با فاکتور صاحب حجره خرید‌وفروش می‌کنند.
طرح تعزیراتی میوه به سود حجره‌داران
درحالی‌که پیش از این ادعا شده بود 75درصد دلال‌ها از میدان میوه خارج شده‌اند اما حالا اتحادیه‌های صنفی به صراحت اعلام می‌کنند که دلال‌ها هنوز در این بازار حضور دارند و به گفته خرده‌فروشان میوه، روش‌های خاصی برای دور زدن ماموران تعزیراتی در پیش گرفته‌اند. یکی از میوه‌فروشان منطقه 10 که در خیابان آذربایجان مغازه دارد به «شهروند» می‌گوید: درحال حاضر هر حجره میدان اصلی به 4 دلال اجاره داده شده است و این افراد از فاکتور و سربرگ صاحب حجره استفاده می‌کنند اما دلال‌ها برای دور زدن ماموران تعزیراتی قیمت مصوب اتحادیه بارفروشان را در فاکتور درج اما نرخ‌های دلخواه را از مشتریان دریافت می‌کنند. این فعال صنفی مثال می‌زند: اگر قیمت مصوب هرکیلو گلابی 3هزار تومان باشد دلال‌ها این قیمت را در فاکتور درج می‌کنند اما از مشتری نرخ 5هزار تومان را می‌گیرند. بدین ترتیب طرح تعزیرات باعث رونق بازار حجره‌داران اصلی شده است چراکه آنها با استفاده از حکم ممنوعیت فعالیت جلوی حجره‌ها، حجره خود را با نرخ دو برابر قبل به دلالان اجاره می‌دهند.
یک کشاورز ارومیه‌ای در همین خصوص از حضور برخی دلالان در خیابان‌های اطراف میدان میوه‌وتره‌بار یاد می‌کند که معمولا با قیمت بیشتر از داخل میدان میوه‌ها را خریداری می‌کنند و با ارتباط‌هایی که دارند محصول را روی کامیون به فروش می‌رسانند تا هزینه‌هایشان کمتر هم بشود!
قیمت‌ها از سرچشمه گران است
مالک یک میوه‌فروشی که در خیابان ستارخان تهران واقع است دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: قیمت میوه از میدان اصلی گران تمام می‌شود. به‌عنوان مثال من برای مغازه‌ام هر روز 300 کیلوگرم میوه از میدان اصلی خریداری می‌کنم. این 300 کیلوگرم بار شامل حدود 25 کارتن میوه می‌شود و وزن هر کارتن خالی 700 گرم است. به عبارت بهتر، حدود 17.5 کیلوگرم از کل بار شامل وزن کارتن‌ها می‌شود که دلال‌ها این 17.5 کیلوگرم را جزو بار خالص به حساب می‌آورند و پولش را از خرده‌فروش می‌گیرند. اگر این عدد را در 30 روز ماه ضرب کنیم، می‌بینیم که یک میوه‌فروشی ماهانه پول گزافی بابت 525 کیلوگرم کارتن به دلال‌ها می‌پردازد.
او در ادامه با تشریح سایر هزینه‌های میوه‌فروشی می‌گوید: غیراز وزن کارتن‌ها، در میدان اصلی 40هزار تومان بابت حمل بار به وانت‌ها و 40هزار تومان بابت وزن‌گیری آنها دریافت می‌شود. با این حساب هر میوه‌فروش روزانه 80هزار تومان و ماهانه 2میلیون و 400هزار تومان بابت کارگر و باسکول به دلال‌های میدان اصلی پرداخت می‌کند. این در شرایطی است که میوه‌فروشان روزانه حدود 40 کیلوگرم ضایعات میوه دارند. اگر اجاره مغازه و مالیات به علاوه هزینه خرید میوه و سایر هزینه‌های جاری فروشگاه را به این هزینه‌ها اضافه کنید با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شوید که سود خرده‌فروشان از سود قانونی 30درصدی تجاوز نمی‌کند.
درآمد ماهانه کارگر بارکش 90میلیون تومان
«حسین مهاجران» رئیس اتحادیه فروشندگان میوه تهران با تأیید ادعای خرده‌فروشان میوه به «شهروند» می‌گوید: در میدان اصلی 800 بارفروش اصلی و 4هزار دلال فعالیت می‌کنند که از روش‌های مختلف درآمد هنگفتی به هم زده‌اند. برای بهتر متوجه‌شدن این موضوع کافی است که بدانید درآمد ماهانه یک کارگر میدان اصلی 40 برابر یک خرده‌فروش میوه است. هر کارگر برای حمل بار با چرخ دستی به محل پارک وانت 40هزار تومان دریافت می‌کند و یک کارگر روزانه 80وانت میوه را سرویس می‌دهد. اگر 40هزار تومان را در 80 وانت میوه ضرب کنید درآمد روزانه این کارگرها حدود 3میلیون و درآمد ماهانه‌شان حدود 90میلیون تومان می‌شود. مهاجران ادامه می‌دهد: بارها با اتحادیه بارفروشان وارد مذاکره شده‌ایم تا این کارگرها را بیمه کند و برای آنها حقوق ماهانه‌ای درنظر بگیرد اما این اتحادیه زیر بار نرفته است و کارگران میدان اصلی حقوق گزاف ماهانه خود را از خرده‌فروشان دریافت می‌کنند. علاوه بر این بارفروشان، بار را به صورت خالص نمی‌فروشند و از این محل نیز صاحب درآمد چشمگیری هستند. سود اجاره چند صد میلیونی حجره‌ها و سود دلالان را نیز به این قضیه اضافه کنید تا بفهمید سرنخ ماجرای گرانی میوه به کجا برمی‌گردد.
مهاجران درباره سازوکار تعیین قیمت میوه در میدان اصلی نیز توضیح می‌دهد: هیچ سازوکار مشخصی وجود ندارد. یک عده دلال بزرگ میوه را از سر زمین از کشاورز خریداری می‌کنند و آن را شبانه به تهران منتقل می‌کنند. در ساعت 12 تا يك‌شب و به محض رسیدن بار میوه، دلالان میدان بدون تعیین قیمت بار را تحویل گرفته و در حجره‌ها توزیع می‌کنند و سپس با دلال اصلی سر قیمت به توافق می‌رسند. وی ادامه می‌دهد: این داستان پایه تعیین قیمت میوه در میدان اصلی است. این در شرایطی است که اتحادیه بارفروشان باید توضیح دهد که اگر آنها متولی توزیع میوه از تولید به مصرف هستند این 4هزار دلال میدان در تعیین قیمت‌ها چه نقشی دارند؟ و اگر عده خاصی بارفروش مجوز و پروانه فعالیت دارند دلال‌های بزرگی که با کشاورزان معامله می‌کنند چه کسانی هستند؟
به گفته خرده‌فروشان، درحال حاضر در میدان میوه و تره‌بار اصلی تهران انواع انار در میدان اصلی با نرخ هرکیلوگرم 2 تا 6هزار تومان عرضه می‌شود. هرکیلوگرم انواع سیب در میدان اصلی بین 3 تا 4500تومان، هر کیلوگرم نارنگی 4500 تا 5هزار تومان و لیمو شیرین 1500 تا 3000 تومان قیمت دارد.
