مهرنوش گرکانی - شهروند حقوقی | «دستگاه با مشخصات زیر جزو دستگاه‌های قانونی ثبت‌شده نمی‌باشد و از تاریخ 25/10/1396 در شبکه سرویس نخواهد گرفت.» آمده است ایران تا خانواده‌اش را ببیند که با این پیام روبه‌رو می‌شود. پیامی که اطلاع می‌دهد دیگر نمی‌تواند در ایران و با سیم‌کارت ایرانی‌اش از تلفن همراهش استفاده کند. آمده است تا تعطیلات کریسمس را بماند، اما به این فکر می‌کند که اگر دفعه بعدی بیاید یا باید مبلغ رجیستری را پرداخت کند یا از موبایلش استفاده نکند. اما به نظر می‌رسد طرح رجیستری تلفن‌همراه با آن‌که ممکن است جلوی قاچاق این کالا را بگیرد، اما از آن طرف هم ظلمی است به ایرانیان خارج از کشور و همچنین توریست‌های خارجی که برای سفر به ایران می‌آیند. با توجه به حقوق شهروندی و انسانی هر فرد، این حق هر شهروندی است که اموال خود را از هر کجایی که می‌خواهد (چه داخل کشور و چه خارج از کشور) فراهم کند و این نکته که نتواند از اموال شخصی‌اش در داخل ایران استفاده کند، ضایع‌شدن حقش است. البته که برای وارد کردن اجسام بزرگتری مانند خودرو یا لوازم خانگی هم باید مبلغ گمرک پرداخت شود، اما هیچ‌کس لوازم خانگی‌اش را در سفر همراه خود نمی‌برد. تلفن‌همراه یک وسیله شخصی است.
درواقع بسیاری از مواردی که در منشور حقوق شهروندی وجود دارد، حقوق ذاتی و طبیعی یک انسان است که باید در سراسر جهان از این حقوق بهره‌مند باشد. در بسیاری از بندهای منشور حقوق شهروندی نیز به کرامت انسانی و آزادی انتخاب شهروندان اشاره شده است. شهروندان می‌توانند وسایل شخصی خود را از هر جایی که میخواهند تهیه کنند، مگر آن‌که خلاف قانون عمل کرده باشند. درواقع منشور حقوق شهروندی همان رعایت قانون است. اما باید به این نکته توجه داشت که نمی‌توان شهروندان را به دلیل آن‌که تلفن همراهشان را از داخل مرزهای ایران نخریده‌اند، مورد اهانت و توهین قرار داد که ممکن است کالای قاچاق یا حتی دزدی باشد.
اخطار به ایرانیان در تعطیلات کریسمس
کریسمس و تعطیلاتش شاید برای بسیاری از ما ایرانیان که داخل کشور زندگی می‌کنیم، موضوع مهمی نباشد، اما برای ایرانیان خارج از کشور تعطیلات خوب و مهمی است. تعطیلات کریسمس برای بسیاری از ایرانیانی که خارج از کشور زندگی می‌کنند، فرصتی است برای بازگشت به ایران و دیدی و بازدید خانواده. اما امسال همه این ایرانیان که تنها برای بازدید خانواده آمده بودند، با یک اخطار از طرف شرکت اپراتور تلفن همراهشان مواجه شدند. اخطاری با این مضمون که تنها تا آخر ماه فرصت دارند تا از تلفن همراهشان در کشور خودشان استفاده کنند و بعد از آن دیگر سیم‌کارت ایرانی‌شان روی این تلفن‌همراه پوشش‌دهی ندارد.
این درحالی است که تمام این مردم هنوز هم هموطنان ما محسوب می‌شوند، اما خانه و زندگی دیگری برای خود در خارج از این مرزها نیز دارند. آنها مایحتاج زندگی‌شان مانند تلفن‌همراه را از کشوری که در آن زندگی می‌کنند، خریداری می‌کنند و در همه جای دنیا نیز می‌توانند از آن تلفن‌همراه استفاده کنند و حالا با اجرای برنامه رجیستری برای تلفن‌های همراه وقتی به کشور خود بازمی‌گردند نمی‌توانند از تلفن‌همراه شخصی خود استفاده کنند.
شاید برای شما هم پیش آمده باشد وقتی به خارج از کشور سفر می‌کنید برای آن‌که تلفن همراهتان همیشه در دسترس باشد و بتوانید از اینترنت در همه جای کشور استفاده کنید، به یکی از اپراتورهای همراه آن کشور مراجعه می‌کنید و سیم‌کارت می‌خرید. البته برخی هم هستند که هزینه رومینگ را پرداخت و از سیم‌کارت خودشان در کشور مقصد استفاده می‌کنند که البته باید هزینه زیادی را برای فعال‌کردن سرویس رومینگ و استفاده آن در کشور مقصد بپردازند. بسیاری از توریست‌هایی که به ایران سفر می‌کنند نیز با پرداخت مبلغ معقولی یکی از سیم‌کارت‌های ایرانی را می‌خرند تا در مدتی که در ایران هستند و میخواهند به چند شهر سفر کنند، همیشه اینترنت داشته باشند تا بتوانند از نقشه‌ها و اطلاعات مکان‌هایی که به آن سر می‌زنند، اطلاعات کافی داشته باشند. اما حالا با پیغامی که از طرف شرکت اپراتور دریافت می‌کنند، دیگر نمی‌توانند از تلفن همراهشان به همراه سیم‌کارت کشور ما استفاده کنند و اگر هم بخواهند از سیم‌کارت کشور خودشان استفاده کنند، باید متحمل هزینه‌ای گزاف شوند. البته که می‌توانند مبلغ گمرک یا همان رجیستری را بپردازند. اما باید این نکته را در نظر بگیریم که این افراد هنگام خرید تلفن همراهشان مبلغی را به‌عنوان مالیات پرداخته‌اند و حالا این موبایل جزو وسایل شخصی‌شان محسوب می‌شود و در حالت عادی باید بتوانند آن را در سفرها همراه خود داشته باشند.
در طرح رجیستری موبایل که گفته می‌شود وارد فاز سوم اجرایی شده است، برای مسافرانی که از خارج از کشور تلفن‌همراه با خود دارند و میخواهند از آن تلفن توسط شبکه‌های اپراتور همراه در ایران استفاده کنند، راهکاری گذاشته است؛ راهکاری که به نظر منصفانه نمی‌آید. در این طرح ذکر شده است: «مسافرانی که از خارج از کشور گوشی تلفن‌همراه یا تجهیز دارای سیم‌کارت خریداری کرده و به همراه خود وارد کشور می‌کنند، باید شناسه بین‌المللی ۱۵ رقمی (IMEI) تجهیز خریداری‌شده را در گمرک محل ورود خود ثبت کنند. مسافران هنگام ثبت شناسه گوشی تلفن‌همراه خود باید عوارض گمرکی آن را پرداخت کرده و رسید آن را نزد خود نگهداری کنند و در آخر، پس از دریافت کد فعال‌سازی از وزارت صنعت، معدن و تجارت باید آن را در سامانه همتا به آدرس Hamta.ntsw.ir ثبت کنند. عوارض گمرکی و ارزش‌گذاری کالای مسافری براساس ارزش‌های ثبت‌شده در سامانه TSC به آدرس tsc.irica.co انجام می‌شود.»
اما باید دید بعد از اجرای تمام و کمال طرح رجیستری تلفن‌همراه تا چه اندازه میزان قاچاق یا ورود کالاهای مسافری به کشور کم می‌شود؟ و آیا مسافران و توریست‌ها با این طرح به راحتی کنار می‌آیند؟ آیا از میزان ورود توریست‌ها به کشور با این طرح کم می‌شود؟
رجیستری موبایل، بی‌انصافی در حق مسافران
علیرضا دقیقی حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری
معنای رجیستری به زبان فارسی، ثبت‌کردن کالا است. حال بحث رجیستری گوشی‌های تلفن‌همراه پیش آمده است. درواقع تمام گوشی‌های تلفن‌همراه از یک مک آدرس تبعیت می‌کنند که اگر شبکه تلفن‌همراه این مک آدرس را نشناسد به سیم‌کارت اجازه تماس و برقراری ارتباط و وصل شدن تلفن‌همراه را به شبکه همراه نمی‌دهد.
در واقع بحث رجیستری در تلفن‌های همراه به دو مورد مربوط می‌شود و دو آیتم باید رجیستری شود: یک سیم‌کارت و دو گوشی. اما در گذشته رجیستری تلفن‌همراه به این شکل نبود. تنها مورد نخست رجیستری می‌شد و به این شکل بود که به‌هرحال سیم‌کارتی که خریداری شده است نام و مشخصاتی دارد و نیازی به رجیستری گوشی تلفن‌همراه وجود نداشت و مک آدرس تلفن‌همراه با سیم‌کارت کار می‌کرد و کسی با این مورد که این کالا قاچاق هست یا نیست، کاری نداشت، اما حالا این‌گونه است که باید مشخص شود آن گوشی تلفن‌همراه چگونه وارد کشور شده است و چه کسی از آن استفاده می‌کند که درواقع به این کار طرح رجیستری تلفن‌همراه می‌گویند.
اما در این‌جا بحث افرادی به میان می‌آید که ایرانی هستند و خارج از کشور زندگی می‌کنند و تنها برای سفر به ایران می‌آیند. افرادی که از خارج از کشور وارد می‌شوند یا باید اظهار کنند که کالا را خریداری کرده‌اند یا نخریده‌اند، اگر خریده باشند می‌توانند به مدت یک ماه از آن در ایران استفاده کنند. درواقع دسته‌ای از افراد به وجود می‌آید که از گوشی موبایلشان و شبکه اپراتورهای داخلی تنها به مدت یک ماه استفاده می‌کنند و همین افراد اگر برای بار دوم وارد ایران شوند، دیگر نمی‌توانند از گوشی تلفن همراهشان با سیم‌کارت ایرانی در کشور استفاده کنند. البته اگر بخواهند از آن استفاده کنند، باید هزینه رجیستری گوشی تلفن را پرداخت کنند. اما در این‌جا باید گفت که این عمل منصفانه نیست و درواقع نقض حقوق شهروندی است. بسیاری از این افراد تلفن‌همراهشان را از ایران خریداری نکرده‌اند و هنگام خرید مالیات آن را پرداخته‌اند. این افراد آزادانه به کشورهای دیگر سفر می‌کنند بدون آن‌که مجبور باشند عوارض استفاده از تلفن همراهشان را بپردازند. تنها زمانی افراد مجبور به پرداخت مالیات در کشورهای دیگر هستند که از اپراتورهای شبکه تلفن‌همراه آن کشور استفاده کنند که درواقع مبلغ مالیات روی میزان مصرفی آنها از آن سیم‌کارت محسوب می‌شود.
درواقع باید گفت اگر نیاز به طرح رجیستری وجود دارد، باید برای تمام کالاها باشد. به‌عنوان مثال مودم‌هایی که وارد کشور می‌شوند نیز ثبت می‌شوند یا خیر؟ درواقع بسیاری از کالاهای دیگر نیز قاچاق می‌شوند که بیشتر آنها دارای مک آدرس هستند. آیا مودم‌ها هم که دارای مک آدرس هستند، رجیستری می‌شوند؟ گوشی‌های تلفن منازل نیز رجیستر نمی‌شوند. به نوعی اغلب کالاهایی که از آنها استفاده می‌کنیم، رجیستری نمی‌شود و حالا روی گوشی‌های تلفن‌همراه متمرکز شده‌اند، درحالی‌که حجم عظیمی از مراودات اقتصادی با دیگر لوازم انجام می‌شود. نگاه کلی به کالاهای قاچاق مشکل دارد. ما حق نداریم کالایی که در کشور وجود دارد را بگوییم قاچاق است یا نیست؟ چراکه مبدأ اخذ گمرکی این کالا در مرز است. درواقع می‌توانیم به جای آن‌که عوارض گمرکی را هنگامی که کالاها به کشور وارد می‌شوند بپردازیم، این مبلغ را در انتهای فروش محصولات و از خریدار جز دریافت کنیم. درواقع می‌توانیم هر چه در فروشگاه‌ها فروخته می‌شود به‌عنوان مالیات مبلغی از آنها را کم کنیم. باید به آن توجه کنیم که این کالاها از یک ورودی وارد کشور شده‌اند. حال می‌توان گفت یا آن ورودی مشکل داشته یا نداشته است و به طریق دیگری وارد کشور شده است که در هر صورت باید به آن احترام گذاشته شود. پس ما روش متداول اخذ وجه گمرکی را باید تغییر دهیم. هر کالایی که وارد کشور می‌شود، خریدار نهایی باید مبلغ گمرک را بپردازد. بنابراین می‌شود آن مبلغی را که در مبدأ ورودی می‌پردازد در مقصد و زمان استفاده پرداخت کند.
بسیاری از افراد ممکن است در سفر به خارج از کشور برای مصرف شخصی خود یک تلفن‌همراه تهیه کنند و مالیات این کالا را به کشوری که از آن تهیه کرده‌اند، پرداخته‌اند و این روش صحیحی است. اما این فرد نباید دوباره برای استفاده شخصی خود در کشور مجددا مبلغی را به‌عنوان مالیات یا مبلغ عوارض گمرک پرداخت کند. اگر بخواهیم قانون کالای قاچاق را روی تمام موارد اجرا کنیم، باید روی لباس، خودکار، مادربورد یا هر وسیله دیگری نیز اجرا شود. البته که بسیاری عنوان می‌کنند با این کار ورود کالای قاچاق به طریق چمدانی باب می‌شود.
البته یک دسته افراد دیگری نیز هستند که با وجود طرح رجیستری هنگام سفر به ایران با مشکل مواجه می‌شوند. بسیاری از توریست‌هایی که به ایران سفر می‌کنند با این طرح می‌توانند فقط یک ماه از تلفن‌همراه خود با سیم‌کارت‌های داخلی ایران استفاده کنند که درواقع این موضوع نیز بی‌عدالتی است. این افراد در زمان خرید تلفن‌همراه در کشور خودشان مبلغ مالیات را پرداخت کرده‌اند و پس از مدتی نیز از کشور خارج می‌شوند و تنها میخواهند در مدت زمانی محدود و برای انجام کارهای روزانه در سفرشان از موبایلشان استفاده کنند. اما این موضوع با حقوق شهروندی در تعارض است. درواقع این افراد کالای خود را براساس موازین قانونی کشور خود خریداری کرده‌اند و برای مصرف شخصی‌شان است. کالای قاچاق به کالایی اطلاق می‌شود که به صورت انبوه خرید و فروش می‌شود، ولی اگر یک فرد برحسب نیازهای خود از خارج از کشور وسیله شخصی‌اش را خریداری و مالیات آن را پرداخت کرده است، نیازی نیست تا دوباره در این کشور مالیات لوازم شخصی خود را بدهد. در تمام کشورها زمانی که وسیله‌ای را خریداری می‌کنید، باید مالیات مربوط به آن را با توجه به مقررات آن کشور پرداخت کنید.
می‌توان تدابیری نیز برای این کار اندیشید که باید بررسی‌هایی برای این اقدامات انجام شود. به‌عنوان مثال افراد می‌توانند در زمان ورود مبلغی را به‌عنوان رجیستری پرداخت کنند و هنگام خروج از کشور نیز مبلغ پرداختی به آنها عودت داده شود. اما این عمل تنها برای مسافران قابل انجام است و افرادی که برای استفاده شخصی خود لوازم شخصی از خارج از کشور تهیه می‌کنند، از این مورد نمی‌توانند استفاده کنند. درواقع به‌عنوان راهکار باید گفت سیستم گمرکی ما نیازمند اصلاح است و باید از این نوع که پرداخت ابتدا انجام شود، خارج و پرداخت در انتهای خرید انجام شود. درواقع من به‌عنوان شهروند باید بتوانم از لوازمی که خریداری می‌کنم، در کشور خود استفاده کنم. حال باید به‌عنوان لوازم مصرفی داخل کشور مالیات مصرف از محصول را پرداخت کنم.
اما باید به این نکته نیز اشاره کرد که طرح رجیستری دو استفاده دارد؛ یکی در مقابل کالاهای قاچاق می‌توان از آن استفاده کرد و دوم این‌که می‌توان از آن استفاده امنیتی کرد، یعنی کسانی که وارد کشور می‌شوند، مشخص شود سیم‌کارت‌هایی که استفاده می‌کنند، چه نوع سیم‌کارت‌هایی هستند و روی چه گوشی استفاده می‌شوند، یعنی مشخص می‌شود که این گوشی با کدام سیم‌کارت و کدام سیم‌کارت با چه گوشی‌هایی استفاده می‌شود، یعنی اگر کسی بخواهد از یک سیم‌کارت در گوشی‌های مختلفی استفاده کند درواقع از این مورد می‌توان برای جرم‌شناسی و کشف موارد مجرمانه استفاده کرد.