محمد سرابی/روزنامهنگار
مشخص نیست چگونه یک هنرمند میتواند در سالن دادگاه و زمانی که درحال شنیدن حکم تعیینشده است، با خود زهر همراه داشته باشد. معمولا فضای دادگاه و بازداشتگاه حفاظتشده است و نمیتوان هر چیزی را به دست متهم رساند، آن هم وقتی این دادگاه در لاهه هلند و برای رسیدگی به جنایات جنگی تشکیل شده باشد. «اسلوبودان پرالیاک» مهندس، کارگردان تئاتر و تلویزیون، نویسنده و البته نظامی سابق، درست زمانی که شنید محکوم به 20سال زندان شده است از جا برخاست و با صدای بلند شروع به صحبت کرد. قاضی از او خواست بنشیند ولی پرالیاک ظرف کوچکی را که داشت بالا برد و درست مانند مرد پیری که میخواهد همه داروهایش را یکجا ببلعد، سمی که درون آن بود خورد. او مدت کوتاهی بعد از آن، در بیمارستان مرد.
زخمهای جنگ بوسنی و هرزگوین التیام پیدا نمیکند. ریشه اختلافات قومی در منطقه بالکان خیلی قوی و قدیمی است. اقوام این منطقه بارها درگیر نبردهای مرگبار با یکدیگر شدهاند و هر قوم دلایل زیادی برای انتقامجویی دارد. میشود مردمی را مجسم کرد که در کنار یکدیگر زندگی میکنند، اما به محض اینکه در آتش جنگ دمیده میشود، حرفه خود را رها میکنند و برای کشتن همدیگر دست به اسلحه میبرند. اینکه پرالیاک قبل از شروع جنگ شغل دیگری داشته است، عجیب نیست. مهمترین جنایتکار جنگی صرب رادوان کارادزیج قبل از کشتار بوسنیاییها پزشک و شاعر بود. بعد از جنگ هم هویت و ظاهرش را عوض کرد و به همین مشاغل ادامه داد تا وقتی که دستگیر شد. همین موضوع که این فرماندهان نسلکشی قبلا به کار دیگری مشغول بودند، نشان میدهد که جامعه در هم تنیده صرب - کروات - بوسنیایی چقدر تنشپذیر و آماده جنگ است و هر کس میتواند گروهی جوان مسلح را دور خود جمع کند و دست به کشتار دیگران بزند. اسلوبودان میلوسویچ، رئیسجمهوری صربستان و فدراسیون یوگسلاوی هم در دادگاه لاهه بر اثر بیماری قلبی مرد. او در دوران جنگ بوسنی که از 1992 تا 1995 ادامه داشت و بیشتر از 100هزار کشته عمدتا بوسنیایی داشت، کاملا از صربها حمایت میکرد.
متاسفانه همچنان که صربها و کرواتها مایل به از میان برداشتن مسلمانان هستند، گروهی از مبلغان تروریسم دینی درحال تحرکاتی در منطقه هستند. تفکر سلفی از همان سالهای 90 و پس از حمله صربها به مسلمانان؛ در واکنش به این مخاصمه دینی در منطقه دیده شده است. معمولا صربها در جنگهای مسلحانه دست بالا را داشتهاند، اما بوسنیاییها هم در جریان جنگ بوسنی توانستند به کمک دولتهای غربی گاهی دست به مقابله بزنند. با اینحال، تصور جامعه جهانی، صربها و در درجه پایینتر کرواتها را مقصر و عامل کشتار میشناسد. امروزه نیز مشکلات قومی این منطقه حل نشده است. اگرچه ردههای بالای شبهنظامیان که در پرونده خود کشتارهای واضح را دارند یا متواری هستند یا زندانی شدهاند، اما کسانی که گرایشهای قومی خشونتبار دارند هنوز هم در این منطقه زندگی میکنند. در خیلی از نقاط هنوز هم اقوام مسلمان و مسیحی ناچار به زندگی در کنار هم هستند. ظاهر شهرها آرام و طبیعت تپههای سرسبز زیباست، ولی وقتی قربانیان پاکسازی قومی و عاملان پاکسازی قومی هنوز زنده باشند، چطور میتوانند به آسودگی روزگار بگذرانند.