| یاسمن طاهریان |
مدیریت برج دوبی، بلندترین برج دنیا، در برابر بحران‌های مختلف با چالش‌هایی روبه‌رو است. بالابردن کیفیت «طرح مقابله با بحران و ایمنی زندگی» شامل بالا بردن کیفیت از لحاظ فنی (تخلیه با استفاده از آسانسورها) تا بالا بردن کیفیت عملیاتی ساختمان (طرح ساختاریافته مقابله با بحران) است. توسعه این برنامه‌های افزایش کیفیت، به «تیم مدیریت برج دوبی» قدرت بیشتری در اداره موثر انواع بحران‌ها می‌دهد و تأثیر بحران بر ساکنان برج، بازدیدکنندگان، کارکنان و گروه‌های عملیاتی را به حداقل می‌رساند. ارتفاع این برج بلند ۱۶۳ طبقه، ۸۲۸ متر است و ظرفیت گنجایش 35هزار نفر در یک زمان را دارد. خطرات به‌خصوصی این برج بلند را تهدید می‌کند. وقتی صحبت از تخلیه اضطراری می‌شود، همه چیز به ساختار بنا و شیوه عملیات بستگی دارد. چالش‌های مدیریتی تمام برج‌های بلند دنیا شامل کنترل فعالیت‌های روزمره برج، واکنش در شرایط اضطراری و جابه‌جایی ساکنان قبل، حین و بعد از بحران است. برج دوبی نسبت به دیگر برج‌های بلند دنیا با بحران‌های بیشتری روبه‌رو است؛ به دلیل موقعیت مرکزی آن، فاصله نزدیک آن به دوبی مال و اعتبار آن به‌عنوان بلندترین برج دنیا.
ایمنی زندگی
در طراحی برج دوبی علاوه بر رعایت ملزومات کدهای بین‌المللی ساختمان یا آی‌بی‌سی از استانداردهای بریتانیا هم استفاده شده است. تیم طراحی برج دوبی، برای سیستم‌های ایمنی زندگی و ایمنی در برابر آتش از روش‌های پیشرفته‌تری استفاده کرده تا بتوانند برای ساکنان برج محیط ایمن‌تری ایجاد کنند. برای محاسبه بالاترین میزان ایمنی در برابر آتش، تیم طراحی برج از سه مفهوم کلی و اساسی ایمنی زندگی استفاده کردند:
۱. کنترل و مهار آتش‌سوزی و تأثیرات آن
۲. آماده‌سازی شرایط برای جابه‌جایی ساکنان یا تخلیه آنها
۳. تسهیل عملیات آتش‌نشانی
کنترل و مهار آتش‌سوزی و تأثیرات آن
در حالی که خطرات بسیاری، ساختمانی با این کیفیت و ارتفاع را تهدید می‌کند، آتش مهارنشده می‌تواند ساکنان، ساختمان و فعالیت‌های تجاری را تحت‌تأثیر قرار دهد. بنابراین آتش‌سوزی تهدید بزرگی محسوب می‌شود. نخستین قدم مهم در ایمنی زندگی استفاده از سیستم‌های ضدحریق و طراحی‌هایی است که از وقوع آتش‌سوزی جلوگیری می‌کند. سیستم آبپاشی که به‌صورت خودکار عمل می‌کند، در تمام برج نصب‌شده تا از سرعت و پیشرفت آتش‌های احتمالی جلوگیری کند. سازه در برابر آتش مقاوم است. احتمال نشر دود و گازهای سمی در ساختمان تهدیدی بزرگتر از آتش‌سوزی محسوب می‌شود. این برج مجهز به انواع سیستم‌های کنترل دود شامل سیستم کنترل فشار هوا در راه‌پله‌های خروجی است. ساختار آن نیز در برابر دود مقاوم است که هر واحد مسکونی را از دیگری جدا می‌کند. در تمام راهروهای هتل، آپارتمان و بخش اداری، سیستم تهویه گاز نصب شده است. اگر سیستم کنترل دود، هشداری از سیستم تشخیص حریق دریافت کند، به صورت خودکار به کار می‌افتد.
آماده‌سازی شرایط برای جابه‌جایی ساکنان یا تخلیه آنها
ایمنی ساکنان هدف اولیه برنامه طراحی ایمنی در برابر آتش است، اگرچه تخلیه ساختمان به دلیل ارتفاع و جمعیتی که در طبقات بالاتر قرار دارند، چالش بزرگی است. در ساختمان امکانات مختلفی تعبیه‌شده که در جابه‌جایی و تخلیه ساکنان نقش مهمی ایفا می‌کنند. هنگام آتش‌سوزی، به ساکنان و کارکنان برج از طریق سیستم صوتی هشداردهنده، پیغامی فرستاده می‌شود. این سیستم این امکان را می‌دهد تا پیغام موردنظر به مناطق مختلف برج برسد. اگر میزان خطر بالا رود، سیستم صوتی هشداردهنده این امکان را به اعضای تیم مقابله با بحران می‌دهد تا استراتژی تخلیه را تغییر دهند.
تسهیل عملیات آتش‌نشانی
در حالی که هدف از نصب سیستم آبپاش خودکار، کنترل و مهار آتش‌سوزی‌های احتمالی است، نقش سازمان دفاع غیرنظامی بسیار مهم است؛ هم در مبارزه با آتش‌سوزی که با آبپاش‌ها مهار نشده و هم در برقراری امنیت ساختمان بعد از بحران. ساختمان مجهز به سیستم‌های مختلفی است که عملیات آتش‌نشانی را آسان‌تر می‌کند. وقتی که اعضای سازمان دفاع غیرنظامی به محل می‌رسند، تیم مقابله با بحران، آنها را در جریان امور قرار می‌دهند. به آنها اجازه دسترسی به مرکز کنترل حریق داده می‌شود، یعنی جایی که آنها می‌توانند کنترل سیستم‌های مهم برج را در دست بگیرند تا عملیات مهارکردن آتش آسان‌تر شود. دسترسی به هر طبقه از طریق آسانسورهای خدماتی انجام می‌شود که در هر طبقه مجهز به سیستم کنترل فشار است. سازمان دفاع غیرنظامی از طریق تلفنی که خطوط مرکز کنترل حریق را به مکان‌های مختلف استراتژیکی ساختمان متصل می‌کند، ارتباط برقرار می‌کند. وقتی که اعضای تیم به طبقه‌ای که آتش گرفته می‌رسند، با استفاده از شلنگ آتش‌نشانی تعبیه‌شده می‌توانند آتش را خاموش کنند. دوبی در سال ۲۰۱۶ تکنولوژی بسیار پیشرفته و مدرنی را برای مهار آتش معرفی کرد. در این روش جدید از نیروهایی تعلیم‌دیده مجهز به کوله‌پشتی پرتابی استفاده می‌شود که می‌توانند پرواز کنند. طراح آن شرکت نیوزیلندی به نام «کمپانی مارتین ایرکرفت» است. کوله‌پشتی‌های پرتابی نه‌تنها نیروهای نجات را از بیرون ساختمان به بالکون مورد نظر پرتاب، بلکه تجهیزات سنگین را هم منتقل می‌کند و منشأ گرما را با استفاده از دوربین‌های تصویربرداری حرارتی تشخیص می‌دهد.
افزایش ایمنی جان انسان‌ها
در آسمان‌خراش‌ها مرسوم است که در روند مقابله با بحران، از استراتژی «دفاع در محل» استفاده می‌کنند. در استراتژی «دفاع در محل»، ساکنان در محل خود باقی می‌مانند تا زمانی که مدیریت ساختمان از آنها بخواهد ساختمان را ترک کنند. برج دوبی هم همین‌گونه عمل می‌کند. تقویت سیستم ایمنی زندگی، به مدیریت برج دوبی این امکان را می‌هد تا بسته به نوع و شدت بحران، استراتژی «دفاع در محل» را تغییر دهند.
سیستم ایمنی زندگی برج دوبی با این روش‌ها بهبود یافته است:
۱. طبقات مجهز به مکان‌های امن
۲. تخلیه با استفاده از آسانسورها
۳. سیستم ارتباطی ایمنی زندگی
طبقات مجهز به مکان‌های امن
در طراحی برج دوبی، مکان‌های امنی در تمام طبقات آن برای تخلیه ساکنان تعبیه شده است. در طی عملیات تخلیه ساختمان، این مکان‌ها محلی برای توقف موقتی طراحی شده‌اند. در مواقعی که ساکنان باید برج را ترک کنند، کارکنان ساختمان آنها را راهنمایی می‌کنند تا با استفاده از پلکان خروجی به نزدیکترین مکان امن بروند و آن‌جا منتظر دستورات جدید بمانند. «اریک تومیک»، معمار شرکت آمریکایی «اسکیدمور، اویینگز و مریل» که طراحی برج را به عهده داشته‌اند، می‌گوید: «نمی‌توان از مردم انتظار داشت تا 160 طبقه را پایین بیایند. مکان‌هایی مجهز به سیستم کنترل فشار هوا در هر 25 طبقه وجود دارد که می‌توانند آن‌جا منتظر بمانند یا هنگامی که به سمت پایین حرکت می‌کنند، استراحت کنند. این مکان‌های امن سازهای دارند که به مدت 2ساعت در برابر آتش مقاومت می‌کنند و از ساختمان اصلی مجزاست. فشار هوای داخل آن تحت‌کنترل است تا از حرکت دود به داخل محفظه جلوگیری کند. درحالی‌که طراحی برج براساس استراتژی «دفاع در محل» بنا شده، یعنی بیشتر به سمت ایزوله‌کردن مشکل و محافظت از ساکنان در داخل آن است، اما احتمال رویدادی که شدت بگیرد و احتیاج به تخلیه کامل ساختمان داشته باشد، وجود دارد.
تخلیه با کمک آسانسور
بزرگترین خطری که برج خلیفه را تهدید می‌کند، آسانسورهای پرسرعت آن است. این برج دارای ۵۷ آسانسور و ۸ پله‌برقی است. درحالی‌که در بیشتر بحران‌ها احتیاجی به تخلیه کامل ساختمان نیست، برج دوبی دارای سیستم بالابری است که می‌تواند در زمان تخلیه کمک کند. سازمان دفاع غیرنظامی دوبی به کمک تیم نجات و با استفاده از استراتژی «تخلیه با کمک آسانسور» کارکنان ساختمان وساکنان را از درون ساختمان به بیرون منتقل می‌کنند. برای کمک‌رسانی به تخلیه ساکنان، آسانسورهایی به نام «تخلیه با قایق نجات» طراحی شده‌اند که باعث می‌شود آتش‌نشانان یا افراد آموزش‌دیده، ساکنان را از طبقات بالای برج به طبقات مشخصی انتقال دهند. آسانسورها با برق اضطراری هم کار می‌کنند. تجهیزات آسانسورها ضدآب و ظرفیت گنجایش آن برای حمل آتش‌نشانان و تیم خدمات برج 5500 کیلوگرم است. برای آنهایی که در عملیات تخلیه از راه‌پله‌ها استفاده می‌کنند، در ساختار دیواره‌های راه‌پله‌ها، بتون ضدحریق به کار رفته است. یکی از نگرانی‌های اولیه درباره ساختمان‌های بسیار بلند این است که موثرترین و سریع‌ترین روش برای تخلیه هزاران نفر که در آن سکونت دارند، چیست. برج دوبی در این زمینه از روشی پیشگیرانه استفاده می‌کند.
سیستم ارتباطی ایمنی زندگی
یکی از نگرانی‌هایی که در طی بحران وجود دارد، گردش اطلاعات و مدیریت آن است. برج خلیفه دارای سیستم اتوماسیون خانگی و ال‌سی‌دی‌هایی است که اطلاعات اضطراری را به ساکنان نشان می‌دهد. این صفحات نمایشی در محل‌های کلیدی مانند واحدهای مسکونی و مکان‌های امن نصب شده‌اند. حسگرهای چندکاره مانند حسگرهای دود، گرما و نوری در تمام اتاق‌های ساختمان کار گذاشته شده‌اند. در مواقع اورژانسی، مانند آتش‌سوزی، از طریق سیستم ارتباطی هشداردهنده، هم به زبان عربی و هم انگلیسی به ساکنان هشدار داده می‌شود.
آیا بالاترین نقطه برج امن است؟
سوال مهم درباره بلندترین برج دنیا این است: آیا بالاترین نقطه برج امن است؟ خود برج چقدر ایمن ساخته شده است؟
«ویلیام بیکر»، مهندس ارشد سازه برج خلیفه و شریک شرکت «اسکیدمور، اویینگز و مریل یا (اس‌او‌ام)» با گالف نیوز صحبت کرده تا به مردم اطمینان دهد که برج ایمن است. او می‌گوید: «برج سازه بسیار خوبی دارد. در روند ساخت آن، جزییات بسیاری را رعایت و از پیشرفته‌ترین ابزار و مصالح استفاده کردیم و همه چیز دو بار کنترل شده است.» مهندسان برج طوری طراحی آن را پیاده کرده‌اند که بتوانند از دو چالش بزرگ اجتناب کنند؛ باد و جاذبه. بیکر می‌گوید: «ساخت برج بلند یعنی همکاری با مام طبیعت.»
بیکر توضیح می‌دهد که اگر ساختمان از پایین تا بالا در یک خط صاف بود، اثر نیروی باد بیشتر می‌شد. وقتی باد به شئی برخورد می‌کند، باید از کنار آن عبور کند. درحالی‌که باد رفتار ناپایداری دارد، حرکت از یک سمت به سمتی دیگر باعث حرکت نوسانی برج می‌شود. اگر زمانی باد مداومی بوزد، شدت اثر آن بر ساختمان بیشتر بود و برج هیچ‌وقت نمی‌توانست به این ارتفاعی که هست، باشد. برای حل این مسأله، طراحی برج شکل خاصی دارد تا آن را در برابر نیروی باد مقاوم‌تر کند. بیکر می‌گوید: «با تغییر شکل برج سعی کردیم باد را گیج کنیم.» درحالی‌که سازه برج در برابر تست باد مقاوم است، بالکن‌ها هم طوری طراحی شده‌اند که تأثیر نیروی باد بر آنها کمتر از طبقه اول باشد.
یکی دیگر از نیروهای طبیعت، جاذبه است که به جای این‌که باعث ایجاد خطر شود، از آن استفاده شده است. برای این‌که ساختمانی محکم پابرجا بماند، از طرحی استفاده شد تا پایه محکمی ساخته شود. بیکر می‌گوید: «ما وزن برج را در بال‌های آن پخش کردیم.» پایین برج را می‌توان مشابه کف لیوانی توصیف کرد. لیوان کاغذی که پر از قهوه است نسبت به لیوان کاغذی خالی ثبات بیشتری دارد. ما هم برای برج از همین روش استفاده کردیم.» این برج دارای سه بال است و آسانسورها در وسط پایه برج قرار گرفته‌اند. بیکر می‌گوید: این باعث می‌شود تا برج نچرخد که بسیار مهم است.»
نکاتی جالب درباره برج دوبی
۱. تا قبل از آن‌که برج دوبی به صورت رسمی افتتاح شود، ارتفاع دقیق برج مخفی مانده بود و فقط چند نفر از آن خبر داشتند. معماران برج که تیمی از شیکاگو به نام «اسکیدمور، اونینگز و مریل» بودند، فکر می‌کردند افرادی با محاسبه سایه برج بخواهند جذابیت این راز بزرگ را از بین ببرند.
۲. مراسم افتتاحیه، سورپرایز دیگری را هم دربرداشت. برج که به برج دوبی معروف بود، به برج خلیفه تغییر نام یافت. به افتخار شیخ خلیفه بن زایذ آل نهیان، حاکم ابوظبی: این تغییر دقیقه90 نشانه سمبلیکی از بیلیون‌ها دلاری است که ابوظبی نفت‌خیز و پولدار به دوبی داده تا بدهی‌های آنها را صاف کند.
۳. برج نه‌تنها بلندترین برج جهان است، همچنین دارای بالاترین عرشه مشاهده، استخر، آسانسور، رستوران و آبشار در دنیاست.
۴. سرعت آسانسور حدود 65 کیلومتر در ساعت است و در عرض 2دقیقه به عرشه مشاهده می‌رسد.
۵. دمای هوای بالای برج 15درجه خنک‌تر از پایین برج است.
۶. دوبی در قلب کویر واقع شده، پس برای تحمل گرمای سوزان تابستان، در بدنه برج 24هزارو348 روکش فلزی به کار رفته است.
۷. بسیاری از آسمان‌خراش‌ها مانند برج طوری ساخته شده‌اند که با وزش باد حرکت می‌کنند. برج دوبی هم که در معرض بادهای شدیدی قرار دارد، همین‌گونه است. براساس گفته «جورج افستاتیو»، معمار ارشد برج «سازه طوری تنظیم شده تا حرکت نوسانی آرامی داشته باشد تا گوش شما چیزی نشنود. برج مانند سازهای موسیقی تنظیم شده تا هارمونی ساختمان با هارمونی باد همزمان نباشد... ما آن را طوری تنظیم کرده‌ایم که مردم در طبقات آن را زیاد احساس نمی‌کنند.»
۸. وزن خالص برج خلیفه در زمانی که خالی از سکنه باشد، 500هزار تن است.
استانداردهای بالا
برج دوبی در جولای 2007 از برج تایپه 101 که 509 متر ارتفاع دارد پیشی گرفت و به بلندترین برج دنیا تبدیل شد.