شکار تنها پستاندار دریای خزر در حالی در ایران به دلیل خطر انقراض ممنوع شده که در کشورهایی همچون روسیه این گونه همچنان مورد حمله صیادان قرار داشته و از همین‌رو نجات آن نیازمند تعاملات بین‌المللی و چندجانبه کشورهای حاشیه دریای خزر است.
به گزارش مهر، فوک خزری یکی از پستانداران و گونه‌های نادر دریای خزر است که به شدت خطر انقراض آن را تهدید می‌کند. امیر صیادشیرازی، کارشناس دامپزشکی درباره خصوصیات فوک با بیان این‌که این موجود باید بیرون از آب نفس بکشد و دارای شش است، گفت: میلیون‌ها سال پیش با تغییراتی که در زمین ایجاد شد دریای خزر از دریای تتیس به‌وجود آمد و به این صورت فوک در دریای خزر قرار گرفت و در اصل جزو جانداران مهاجر نبوده است.
وی در توضیح زادوولد این گونه جانوری افزود: فوک‌ها معمولا در زمستان برای تولیدمثل به شمال دریای خزر رفته و بچه‌های خود را روی سطح یخ‌زده آب به دنیا می‌آورند و پس از 3 یا 4ماه که بچه‌ها آمادگی مهاجرت را پیدا کردند از شمال به جنوب دریای خزر مهاجرت می‌کنند جایی که گله ماهی‌ها به آن سمت می‌روند.
وی با بیان این‌که غذای اصلی فوک‌ها، ماهی کیلکاست، افزود: به دلیل کاهش جمعیت کیلکا رژیم غذایی آنها به سمت ماهی‌های دیگر تغییر کرده است. علاوه بر کیلکا، سخت‌پوستانی که در دریای خزر هستند و ماهی کپور و برخی ماهی‌های آزاد کوچک هم جزو رژیم غذایی فوک‌ها به حساب می‌آیند.
وی بیان کرد: فوک خزری معمولا ماهی‌های ضعیف را شکار می‌کند،بنابراین ژن معیوب و ضعیف از گله ماهی‌ها حذف می‌شود و در نتیجه نسل بعدی ماهی‌ها نسل سالم‌تری خواهد بود.
صیادشیرازی درباره عوامل تهدید‌کننده فوک خزر گفت: فیزیولوژی بدن فوک به صورتی است که برای تولیدمثل و جفت‌گیری نیاز به محیط سرد دارد و با توجه به کاهش هرساله این مناطق و گرم شدن هوا قطعا یکی از مسائل بسیار تاثیرگذار تغییرات آب‌وهوایی است.
این کارشناس دامپزشکی یکی دیگر از تهدیدهای فوک خزری را شکار توسط انسان عنوان کرد و افزود: محل امن به دنیا آمدن بچه فوک‌ها در روسیه و ترکمنستان از بین رفته و این توله‌ها اغلب به دلیل زود به دنیا آمدن ناقص و ضعیفند و به سن بلوغ نمی‌رسند. وی تصریح کرد: در گذشته برخی از مردم ترکمن‌نشین بر این باور بودند که چربی زیرپوست فوک برای درمان دردهای مفصلی موثر است، البته این موضوع اثبات علمی ندارد و برخی از فوک‌ها به این دلیل شکار می‌شدند.
صیادشیرازی خاطرنشان کرد: گوشت فوک در روسیه در مزارع پرورش روباه استفاده می‌شود همچنین از پوست توله‌های فوک خزری که خزی سفیدرنگ و بلند دارند برای دوخت کلاه و پالتو استفاده می‌شود.
وی ادامه داد: آلودگی دریاها از عوامل دیگر تهدیدند که می‌تواند صنعتی، کشاورزی و نفتی باشد که تجمع همه اینها باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شود.
وی اظهار کرد: در سال ۲۰۰۰بیماری ویروسی «دیستمپر» شایع شد که تا آن زمان هیچ‌گاه برای فوک خزری اتفاق نیفتاده بود و در 2فصل بهار و تابستان ۱۰هزار قلاده از فوک‌ها توسط این بیماری از بین رفت.
صیادشیرازی با بیان این‌که برخی بیماری‌ها بین انسان و حیوان مشترک است، اضافه کرد: در این مورد ماهیگیران می‌توانند خیلی در معرض خطر باشند چون به‌طور مستقیم در دریا با آنها در ارتباطند.
این دامپزشک عامل تاثیرگذار بر انقراض فوک‌ها را کمبود موادغذایی اعلام کرد و افزود: این مشکل ناشی از آلودگی‌ها و تغییرات آب‌وهوایی است و شنیده‌ها حاکی از آن است که کیلکا به‌عنوان غذای اصلی فوک‌ها در حدود ۷۰ تا۸۰درصد کاهش یافته است. ساخت‌وساز‌ها در سواحل غربی دریای خزر تهدید دیگری بود که صیاد شیرازی به تشریح آن پرداخت و گفت: این ساخت‌وساز‌ها باعث شده تا محیط امن برای حیات‌وحش این جاندار در این مناطق از بین برود.
صیاد شیرازی، با انتقاد از عدم‌آگاهی مردم نسبت به این جانور، درباره راهکارهای مقابله با این خطرات اظهار کرد: بحث اول آموزش و اطلاع‌رسانی است و پس از آن تشکیل گروه‌هایی که بتوانند سواحل را پوشش دهند.
وی با انتقاد از عملکرد پنج کشور حاشیه خزر گفت: این کشورها تا جایی که ممکن است از محیط‌زیست خزر برداشت می‌کنند و اقدامی برای جبران خسارت نمی‌کنند، ما گروه امدادونجاتی را تشکیل دادیم که یکی از فعالیت‌های آن این است که ارتباط بین کشورها در زمینه نجات فوک خزر را بیشتر کند، به غیر از پایگاهی که در ایران داریم در کشورهای دیگر هم گروه‌هایی را در این رابطه شناسایی کردیم.
وی در ادامه در رابطه با تعداد فوک‌های در حال حاضر بیان کرد: در سال ۲۰۰۸ تعداد فوک‌ها در دریای خزر توسط یک شرکت انگلیسی ۱۰۰هزار قلاده اعلام شد که روسیه آن را نپذیرفت، یک موسسه هلندی از محیط‌زیست روسیه خواسته با نوین‌ترین روش‌های آمارگیری دوباره سرشماری را انجام دهد.
این دامپزشک تصریح کرد: پیش‌بینی می‌شود تعداد فوک‌ها با این روند کاهش به کمتر از ۷۰ تا۸۰هزار فوک رسیده باشد، بنابراین مهم‌ترین مسأله‌ای که می‌تواند کمک کند همکاری‌های بین‌المللی است، اما متاسفانه کارهای زیست‌محیطی و همکاری‌های بین کشورها بسیار کمرنگ شده است.
صیادشیرازی در رابطه با شروع فعالیت کلینیک حفاظت از فوک خزری بیان کرد: این مرکز در سال۲۰۰۸ فعالیت خود را آغاز کرده و رئیس این مرکز خانم لنی‌هارت هلندی است که ۵۰سال در این زمینه فعالیت می‌کند. در ایران در ابتدا مرحوم دکتر هرمز اسدی با یک مرکز انگلیسی همکاری داشت.
وی اضافه کرد: این پروژه با همکاری مرکز هلندی آغاز به کار کرد و تفاهمنامه‌ای بین مرکز هلندی و سازمان محیط‌زیست امضا شده است و تا به‌حال همکاری‌های خوبی صورت گرفته است، تأسیس این مرکز در آشوراده برای نگهداری از فوک خزری به‌عنوان یک الگوست و قطعا برای حمایت هرچه بیشتر از این گونه در معرض انقراض کشورهای دیگر حاشیه خزر هم باید همکاری داشته باشند.
صیادشیرازی در ادامه در رابطه با این‌که چرا این مرکز در جزیره آشوراده تأسیس شد، بیان کرد: چون اکثر گزارشات زنده‌گیری از این منطقه بوده و همچنین دسترسی به دریا و خشکی در این‌جا آسان است، افزون بر آن این محل بین دو استان گلستان و مازندران واقع شده است. صیاد شیرازی در پاسخ به این‌که حمایت‌های بین‌المللی در این زمینه به چه صورت بوده و چه اهمیتی دارد، اظهار کرد: از آنجایی که کشور روسیه کشوری قدرتمند است و بخش زیادی از کشتار و صید فوک‌ها در روسیه و قزاقستان در حال انجام است ایران به تنهایی نمی‌تواند مانع این عمل شود و قطعا با بین‌المللی شدن این موضوع می‌توان از طریق سازمان‌های پوشش‌دهنده موجودات مورد انقراض و بالابردن آگاهی مردم مانع این شکارها شد.
رئیس اداره نظارت بر حیات‌وحش سازمان محیط‌زیست استان گلستان نیز درخصوص اقدامات محیط‌زیست در رابطه با حمایت از فوک خزر بیان کرد: از سال90-89۰ زمانی که واحد محیط‌زیست دریایی در استان شکل گرفت بخشی از کارمان را روی فوک خزری متمرکز کردیم و در بحث آموزش جوامع محلی وارد شدیم خصوصا در شهرستان گمیشان چون اکثر صیادانی که مربوط به حوزه صیادان پره و ماهیان خاویاری هستند مربوط به شهرستان بندرترکمن و گمیشان هستند.
وحید خیرآبادی با بیان این‌که از سال ۸۹ و ۹۰ به بعد شمار تماس‌ها در رابطه با نجات فوک خزری زیاد شده است، افزود: این نشان‌دهنده افزایش حساسیت‌هایی است که باعث شده اگر حیوان در دام افتاده یا مصدوم شده را مشاهده کردند با سازمان تماس بگیرند.
وی بیان کرد: در چند روز اخیر خبر به
دام افتادن فوک در دو صیدگاه مختلف گزارش شده است، یکی در محدوده مرز ما با ترکمنستان و دیگری از صیدگاه میان‌قلعه در غرب آشوراده.
وی درباره ساخت کلینیک برای حفاظت از فوک خزری در استان بیان کرد: در سالیان گذشته بیشترین آمار مشاهده فوک خزری در کرانه جنوب شرقی دریای خزر تالاب گمیشان و اطراف جزیره آشوراده به ثبت رسیده است. این آمار به دلیل مهاجرت ماهیان استخوانی مثل کپور، کفال و کلمه که درواقع منبع تغذیه فوک هستند در این مناطق بوده است و سازمان هم بیشترین تمرکز خود را در استان گلستان گذاشته است.
وی تصریح کرد: در هفته‌های آتی به‌طور رسمی با حضور مقامات سازمانی افتتاح خواهد شد، البته ما به‌دنبال این هستیم که زمینی مناسب برای ساخت کلینیکی ویژه درمان حیات‌وحش که فوک خزر هم بخشی از آن است اختصاص دهیم.
خیرآبادی در رابطه با برگزاری برنامه و همایش درباره فوک خزری اظهار کرد: حداقل سه مورد همایش کشوری در این رابطه داشتیم با عنوان امدادونجات پستانداران دریایی که تأکید آن در شمال فوک خزری است چون تنها پستاندار دریای خزر است. خیر آبادی درباره کارهای محیط‌زیست برای جلوگیری از این خطرات تهدید‌کننده بیان کرد: دریای‌خزر بین پنج کشور مشترک است که مقابله با این آلودگی‌ها توسط یک کشور کارساز نیست و تمامی این پنج کشور باید با همکاری و همفکری مشترک در بحث مبارزه با آلودگی‌ها فعالیت کنند.
وی در ادامه افزود: در کشورهای قزاقستان و روسیه پروانه شکار فوک صادر می‌شود ولی ما ملزم هستیم برای حفاظت از این گونه در حال انقراض شکار را ممنوع کنیم، ولی ما در این منطقه پروانه شکار صادر نمی‌کنیم و اقدامات انجام شده باید از طریق بخش بین‌الملل محیط‌زیست پیگیری شود و هر پنج کشور ملزم به اجرای پروتکل‌های مصوب در این زمینه هستند.