چرا با عاملان کشتار صدها پرنده باارزش فریدونکنار در بازار بابلسر برخورد نمیشود
| بهروز مهدیزاده | «قلع و قمع این افراد برای ما کاری ندارد.» این نظر سرهنگ خیلدار رئیس یگان حفاظت محیط‌زیست کشور درخصوص گروهی از صیادان غیرقانونی فریدونکنار است که با پهن کردن دام توری هر نوع پرنده‌ای اعم از خوراکی و غیرخوراکی و حتی آنهایی را که در معرض خطر انقراض هستند شکار میکنند. اما در همین چند روز گذشته هیچ اقدام عملی صورت نگرفته است. حال صید و شکار فاجعه‌بار پرندگان مهاجر در منطقه فریدونکنار بابلسر و همچنین به راه افتادن بازار علنی فروش این حیوانات در صدر اخبار رسانه‌‌های امروز ایران قرار گرفته است. البته این اقدام اهالی محل سال‌‌هاست که درحال رخ دادن است و ریشه تاریخی دارد. این روش سنتی شکار جزو فرهنگ و روش تأمین معاش این افراد شده است و به اعتقاد افشین کرمی مسئول اداره حفاظت و مدیریت شکار سازمان محیط‌زیست هرگونه اقدام قهرآمیزی مثل برخورد نیروی انتظامی باعث تحریک این افراد میشود. اما نکته اساسی در این مسأله نهفته است: چرا سازمان با وجود مضرات برخورد خشونت‌آمیز راه‌حل‌‌های اساسی‌تر و بنیادی‌تری تاکنون اتخاذ نکرده است مثل پروژه‌‌های توانمندسازی که به اهالی این گونه مناطق مشاغل جایگزین پیشنهاد میکند تا به مرور زمان از خطرات این گونه شکار کاسته شود. همان‌طور که در میانکاله چند‌سال پیش انجام گرفت و نتایج مثبتی به همراه داشت. ولی تاکنون سازمان محیط‌زیست اقدام مؤثری برای ساماندهی این‌گونه صید و برخورد با بازار سیاه پرنده‌فروشی که کاملا غیرقانونی است انجام نداده است و هربار فقط مقامات به دادن وعده‌ای برای برخورد با این افراد بسنده کرده‌اند. علناً به گفته مردم و فعالان محیط‌زیست کاری اساسی از سال‌ها پیش تاکنون از سوی مسئولان صورت نگرفته و تمام وعده‌‌ها به راحتی به قیمت سرکار گذاشتن مردم فراموش شدند، گویی که هیچ اتفاقی نیفتاده است. جالب این‌که در سایت خبری خود سازمان محیط‌زیست کشور هیچ‌گونه خبری درباره این فاجعه و همچنین اقدام عملی محیط‌زیست مشاهده نمیشود و تنها برخی از عملیات مثبت سازمان و جلسات نه‌چندان مهم در آن ذکر شده است. هرساله در همین زمان با عبور پرندگان مهاجر گروهی از صیادان با شیوه سنتی شکار که پهن کردن دام توری است اقدام به شکار صدها پرنده باارزش میکنند. با این‌که هر‌سال صدها گونه پرنده طعمه تورهای هوایی یا شب‌دام‌‌ها میشوند بازهم سازمان محیط‌زیست با برخورد قهرآمیز مخالف است و تأکید ویژه بر آموزش و فرهنگ‌سازی دارد. افشین کرمی، معاون اداره کل حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان محیط‌زیست در گفت‌وگو با «شهروند» ضمن این‌که تأکید میکند که باید با برخی از این افراد برخورد قاطعانه صورت گیرد، اما اشاره میکند هر بار که قرار بود این اتفاق بیفتد آنها با حیله‌‌هایی مثل به پیش انداختن زن و بچه در ابتدای صف معترضان با هدف جریحه‌دار کردن احساسات عمومی جلوی برخورد قاطعانه مسئولان را می‌‌گرفتند. درواقع این صیادان با نشان‌دادن زن‌‌ها و بچه‌‌های خود این احساس را القا می‌‌کردند که آنها برای سیر کردن شکم بچه‌‌هایشان مجبور به این کار هستند و این نوع صید و شکار را برای ادامه زندگی حیاتی می‌دانند، در صورتی که در حقیقت بسیاری از این پرندگان در احکام فقهی خوردنشان حرام است. اگرچه بسیاری از این طعمه‌‌ها تاکسیدرمی میشوند و سر از خانه‌‌های مجموعه‌داران در می‌آورند. خبرها از شکار در جای جای این سرزمین پهناور شنیده میشود. اما هیچ یک علنی‌تر و گسترده‌تر از فاجعه فریدونکنار نیستند که به راحتی و در روز روشن صدها پرنده در دام‌‌های توری این صیادان گرفتار میشوند، گویی آسمان سرخرود و فریدونکنار سرود مرگ می‌‌خواند برای این جانوران بی‌دفاع. با همه این حساسیت‌‌ها در میان دوستداران محیط‌زیست ظاهرا هنوز این فاجعه برای مسئولان محلی و استانی و همین‌طور ملی تبدیل به دغدغه نشده است که همچنان بعد از تکرار همه‌ساله این نوع شکار این پاکسازی آسمان از پرندگان ادامه دارد و تنها مسئولان به برگزاری جلسهای مبادرت میکنند.
جلسه اضطراری
یگان حفاظت با شورای تامین
افشین کرمی از سازمان محیط‌زیست کشور درخصوص این‌که سازمان مربوطه چه اقدامی انجام داده ابتدا درخواست کرد که بهتر است با رئیس یگان حفاظت صحبت شود و پاسخگویی را به این واحد واگذار کرد اما حین گفت‌وگوی کوتاه تأکید کرد که یگان حفاظت جلسهای با مقامات محلی و استانی داشت تا حساسیت این قضیه را در میان آنها ایجاد کند. در جلسه فوق قرار شد شورای تأمین استان برای جلوگیری از این‌گونه شکار تعامل خوبی با سازمان محیط‌زیست داشته باشد و در صورت نیاز از نیروی انتظامی برای برخورد استفاده شود. افشین کرمی در برابر این پرسش که چرا تاکنون هیچ اقدامی از سوی سازمان یا مراجع قانونی صورت نگرفته، تصریح کرد که این منطقه تنش اجتماعی بسیار زیادی دارد و برخورد قهرآمیز منجر به تحریک بیشتر این افراد میشود و وضع بدتر و وخیم‌تر میشود. معاون حفاظت و مدیریت صید و شکار با بیان این‌که برخورد یگان حفاظت و نیروی انتظامی به علت تنش اجتماعی مشکل است اذعان داشت: صیادان این منطقه دو دسته هستند. یک گروه که با نظارت محیط‌زیست صاحب آببندان هستند و مجوز شکار دارند. این دسته طبق روشهای سنتی و با نظارت سازمان‌‌های مربوطه مجوز صید و شکار محدودی دارند. مشکل ما این تالاب‌‌دارها نیستند. اما دسته دیگر افرادی هستند که بدون مجوز اقدام به نصب دام‌‌های هوایی یا همان شب دام‌‌ها میکنند. فعالیت این عده کاملا غیرقانونی است چراکه با این کارشان هیچ‌گونه انتخابی برای به دام انداختن یک پرنده خاص وجود ندارد بلکه تمام پرندگانی که از آن منطقه درحال عبور هستند در این تورهای هوایی به دام می‌‌افتند. از پرنده‌‌های خوراکی مثل خودکا تا حواصیل‌‌های غیرخوراکی و حتی گونههای در معرض خطر همه طعمه این تورهای مرگ میشوند. افشین کرمی درخصوص جلسهای که رئیس یگان حفاظت محیط‌زیست با شورای تأمین استان داشت بیان کرد: اگر شورای تأمین استان این حساسیت را درک کند و اجازه دهد که فرماندهان انتظامی بیشتر دخالت کنند حتما مشکل بازار فروش پرنده در بابلسر و همچنین صید از طریق تور هوایی حل خواهد شد ولی اگر یکی از اعضای شورای تأمین کم بیاورد در روند برخورد با این افراد با مشکل مواجه خواهیم شد.
همه فعالان محیط‌زیست و مردم عادی از بانوی محیط‌زیست ایران انتظار بیشتری در حل مشکلات زیست‌محیطی دارند و شاید سکوت سازمان و بی‌برنامگی در آموزش به این افراد درخصوص تغییر شیوه شکار سنتی و راههای جایگزین امیدها را به این نجات‌دهنده زمین کمرنگ کند. اما افشین کرمی با اشاره به این‌که معصومه ابتکار حساسیت بسیار زیادی روی این ماجرا دارد تأکید کرد: «این طور نیست که سازمان در این ماجرا دست روی دست گذاشته باشد و کاری نکند. با کمک رسانه‌‌ها باید حساسیت را نسبت به این گونه شکار در میان مسئولان و مردم بیشتر کنیم و همین‌طور در بحث شناخت و آگاهی‌رسانی قضیه باید بیشتر کار کنیم، چون اگر برخورد قهرآمیز داشته باشیم آنها تحریک میشوند و عمل خود را بدتر انجام می‌‌دهند. کاری که ما باید انجام دهیم این است که باید در آنها نفوذ کنیم و آنها را نسبت به یادگیری موضوعات زیست‌محیطی و شکارهای مجاز ترغیب کنیم. مثلا با دخیل کردن بخش خصوصی در امر یادگیری و تعاونی‌‌های روستایی کمک شایانی به جلوگیری از این‌گونه اقدامات ضدمحیط زیستی میشود. طرح آببندان در نوع خود یک طرح حفاظتی محیط‌زیستی است. باید در این راستا به این افراد آگاهی داده شود تا روشهای شکار و صید خود را تغییر دهند.»
رئیس یگان حفاظت: برای برخورد نیاز به مجوز شورای تأمین داریم
به‌هرحال با توجه به تعلل سازمان محیط‌زیست اگر این دامگاهها جمع‌آوری نشوند به‌زودی چیزی از این پرندگان زیبا در آسمان فریدونکنار نمی‌ماند. ظاهراً جمع‌آوری دام‌‌های هوایی که غیرقانونی است باید توسط یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست با همکاری نیروی انتظامی صورت گیرد که به نقل از سرهنگ خیلدار، رئیس یگان حفاظت در گفت‌وگو با «شهروند» نیاز به مجوزی از سوی شورای تأمین استان دارد که تاکنون این مجوز صادر نشده است. اما سرهنگ محمدرضا خیلدار اگرچه مایل بود با کس دیگری در این رابطه صحبت شود اذعان داشت که جلسهای که با شورای تأمین استان داشتند بسیار خوب بود و قرار شد با آنهایی که طبق قانون مرتکب جرم شدند (این‌گونه جرایم به صراحت در قانون آمده) برخورد شود. رئیس یگان حفاظت قویاً به خبرنگار «شهروند» اظهار داشت: مطمئن باشید ما در این زمینه کوتاه نمی‌‌آییم. این طور نیست که هرکسی دلش خواست هر اقدامی را انجام دهد و ما کاری نکنیم. این جرایم جزو جرایم آشکار هستند و در جلسه در مورد این جرایم بحث شد. وی در ادامه با اشاره به این‌که این یک معضل نیست که نتوانیم با آن کاری نکنیم، بیان کرد: ما به راحتی می‌توانیم وارد عمل شویم و آنها را قلع و قمع کنیم مثل قضیه خاک سفید در تهرانپارس. اما در این زمینه احتیاج داریم که شورای تأمین شهرستان و استان که متشکل از فرماندار، دادستان و سپاه و بسیج است مجوز صادر کند. یعنی فرماندار با بررسی تدابیر امنیتی وقتی مجوز برخورد را صادر کند نیروی انتظامی به همراه یگان حفاظت که جزیی از نیروی انتظامی است وارد عمل میشود و با متخلفان به شدت برخورد خواهد شد. سرهنگ خیلدار با اشاره به این‌که آنها نباید فکر کنند که با جلو انداختن 200نفر زن و بچه می‌‌توانند سرپوشی بر اقدامات غیرقانونی خود بگذارند و با این ترفند کار خود را پیش ببرند، تصریح کرد: «با این افراد مطمئن باشید برخورد خواهد شد اما کار یگان حفاظت تنها اقدامات قهری نیست. ابتدا باید اطلاع‌رسانی کنیم تا دست از کارخود بکشند و بعد اگر جواب نگرفتیم برخورد قهرآمیز خواهیم کرد. وقتی کار غیرقانونی انجام میشود حتما باید برخورد شود. وی همچنین با انتقاد به مغفول ماندن این قانون در سال‌های گذشته یادآور شد که در قانون چنین جرایمی وجود دارد ولی متاسفانه مغفول مانده است و تاکنون هیچ کاری در مواجهه با آن صورت نگرفت. وی در ادامه تأکید کرد: این طور نیست که بعد از چنین رخدادی جلسهای برگزار کنیم و قانونی توسط شورای تأمین تصویب شود و سپس بعد از دو هفته به حال خود رها شود، نه مطمئن باشید بعد از تصویب، هر دو هفته یک بار به این مناطق سرکشی میشود تا جلوی این صیدها گرفته شود و با کسانی که سابقه‌دار هستند برخورد جدی صورت گیرد.»
گفتنی است طی این چند روز زمان نوشتن این گزارش متاسفانه تماس‌های خبرنگاران «شهروند» با مقامات شورای تأمین استان مازندران بی‌نتیجه مانده است.
راههای جایگزین شکار
طبق قانون باید این دام‌‌ها جمع‌آوری شوند، در روشهای صید ساماندهی کمی و کیفی انجام پذیرد و همین‌طور بازار فروش پرندگان با ارزش و تاکسیدرمی و قاچاق پرندگان ممنوع شود. برای رسیدن به این هدف علاوه بر برخورد قاطعانه نیروی انتظامی و یگان حفاظت، آگاهی دادن به متخلفان از طریق رسانه‌‌های گروهی و جلب مشارکت دامگاه‌داران از طریق تعاونی‌‌های صیادی بسیار ضروری است. درواقع باید با طرح مشاغل جایگزین مثل احداث تعاونی صیادی با نظارت محیط‌زیست و توسعه گردشگری این افراد را از مبادرت به چنین کارهای نادرستی بازدارند. طبیعی است در شرایط بد اقتصادی مسائل زیست‌محیطی به فراموشی سپرده شود چرا که به قول قدیمی‌‌ها آدم گرسنه را کاری با حفاظت محیط‌زیست نیست، و هر چه پرنده بیشتر شکار کند گرسنگی کمتر امان او و خانواده‌‌اش را خواهد برید. اما تنها با دخیل‌کردن سازمان‌‌های مردم‌نهاد یا شرکت‌‌های خصوصی حفاظت محیط‌زیست می‌‌توان به این افراد مشاغل جایگزین و مناسب‌تری پیشنهاد داد مثل منطقه‌ای در کردستان که با آموزش تهیه چرم افراد محلی شکار را کنار گذاشتند و حتی اقدام به حفاظت محیط‌زیست خود کردند. یا در تالاب کانی برازان افراد محلی که قبلا یکی از مخربان محیط‌زیست بودند با کمک طرح توسعه گردشگری در منطقه کانی برازان شکار را رها کردند و به فعالیت خدمات‌رسانی در حوزه گردشگری روی آوردند به‌عنوان مثال عدهای خانه خود را برای گردشگران اجاره دادند و عدهای هم راهنمای تورهای پرنده‌نگری شده‌اند.
راهکارهای برخورد با حوادثی مانند فریدونکنار
| حر منصوری | دیده‌بان حیات‌وحش میانکاله |
مخالف هرگونه برخورد شتاب‌زده محیط‌زیست با دامگاه‌های فریدونکنار هستم چراکه این نوع صید طی چند صد‌سال شکل گرفته و از ریشه با فرهنگ و اقتصاد مردم بومی منطقه درآمیخته است. درصد قابل توجهی از مردم روستاهای اطراف فریدونکنار و سرخرود در فصل پاییز و زمستان به دلیل اتمام فصل کشاورزی شغلی جز صید ندارند و این خود موجب فشار بیشتر به حیات‌وحش منطقه میشود و تنها راه‌حل آن را موارد زیر می‌دانم
راهکارهای کوتاه‌مدت:
1- برچینی کامل بازار و برخورد قاطع محیط‌زیست با این فروشندگان و واسطه‌ها که عامل سفارش‌های کلان برای صیادان زیاده‌خواه هستند.
2- مخالفت جدی و کنترل گسترش دامگاه‌های منطقه با نظارت سازمان
3- برخورد جدی و قاطع با صید گونههای غیرمجاز از طریق سازمان
راهکارهای میان‌مدت و بلندمدت:
1- شناسایی صیادان و دامگاه‌داران نیازمند بومی، صدور کارت صید‌های مجاز و مشخص‌کردن سهمیه برداشت منطقی از دامگاهها با توجه به برد و توان تولید طبیعی توسط محیط‌زیست.
2- آموزش و توانمندسازی جوامع بومی برای ایجاد اشتغال از طریق صنعت طبیعتگردی و صنایع‌دستی برای بومیان توسط فعالان محیط‌زیست و گردشگری.
3- تسهیل در ایجاد یک شرکت تعاونی روستایی با موضوع گسترش طبیعتگردی و توسعه صنایع‌دستی و محصولات غذایی بومی در منطقه توسط انجمن‌های زیست‌محیطی با همکاری ارگان‌های ذیربط.
4- آموزش مدارس ابتدایی در مورد ارزش‌های اکولوژیکی پرندگان و تأثیر آن روی سلامت انسان پیرامون، توسط انجمن‌های زیست‌محیطی و دوستداران طبیعت.
5- تسهیل در ایجاد اقامتگاه‌های بومگردی در منطقه مذکور برای جذب طبیعت‌گردها توسط کمیته ملی طبیعتگردی میراث‌فرهنگی.
6- تسهیل تبدیل دامگاهها به قرق‌های خصوصی پرنده‌نگری در جهت ایجاد اقتصاد پایدار در منطقه با مشارکت آژانس‌ها و فعالان طبیعتگردی.
این مکانیزم می‌تواند به همت و تسهیل انجمن‌های زیست‌محیطی و سازمان محیط‌زیست و از طریق مشارکت 100درصد بومیان منطقه در تصمیم‌سازی و اجرا از پایین‌ترین لایه‌های اجتماعی در منطقه شکل گرفته و خود به خود در طول یک پروسه زمانی مدل اقتصادی را به نفع طبیعت و مردم تغییر دهد.