شهروند| مدت زمان زیادی از سوگواری برای ماجرای «آتنا» و «بنیتا» نمی گذشت که «پریا» به آن اضافه شد. کودک 5 ساله ای که قربانی کودک آزاری و آزار جنسی قرار گرفت و جان داد. دیروز بعد از ظهر، جمعیت دانشجویی امام علی (ع) جور دیگری برای این سه کودک سوگواری کرد. همایش قربانیان خاموش را برگزار و با حضور مسئولانی از وزارت رفاه و بهزیستی و جامعه شناسان و نماینده مجلس و فعالان حقوق کودک، موارد کودک آزاری در محله های حاشیه نشین را بررسی کرد. همایشی که با حضور، روزبه کردونی،مدیر امور آسیب های اجتماعی وزارت رفاه، معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران، موسوی چلک، رییس انجمن مددکاری اجتماعی ایران، طیبه سیاووشی نماینده مجلس، فاطمه قاسم زاده، مدیرعامل شبکه یاری کودکان و ... برگزار شد و درباره آسیب های اجتماعی در کمین کودکان صحبت شد. انتقاد از توقف بررسی لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان، محور بیشتر سخنرانی ها بود.
پنل این همایش با موضوع بررسی وضع کودکانی که مورد آسیب قرار گرفته‌اند و پیشگیری از وقوع این نوع آسیب‌ها، شروع شد. زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی(ع) بحث را با مطرح کردن این سوال که چه اقداماتی باید انجام شود تا از اتفاقاتی مانند آنچه برای آتنا و پریا، قربانیان کودک‌آزاری رخ داد، پیشگیری شود، آغاز کرد. زهرا زاهدی، سرپرست دفتر زنان و کودکان دادگستری استان تهران، نخستین کسی بود که در این پنل صحبت کرد. او به پرونده آتنا، قربانی کودک‌آزاری در پارس‌آباد اردبیل، اشاره کرد و گفت که این اتفاقات تنها خانواده قربانی را داغدار نکرد، بلکه تمام مردم را اندوهگین کرد: «معتقدم وقتی این اتفاقات در سطح گسترده مردم را درگیر می‌کند، باید اطلاعات خوبی هم به مردم داده شود. باید در این موارد رسانه ملی ورود و عکس این بچه را منتشر می‌کرد، چرا که در هر دو موضوع آتنا و بنیتا، مردم خیلی از شهرها، درگیر ماجرا شده بودند و می‌خواستند کاری برای این کودکان انجام دهند. اگر صداوسیما همکاری می‌کرد و عکس این کودکان را در اختیار مردم قرار می‌داد و به‌طور شبانه‌روزی اطلاع‌رسانی می‌شد، شاید برای پیدا کردن این کودکان، هزینه کمتری پرداخت می‌شد. شاید اگر سریع‌تر به این ماجرا ورود پیدا می‌کردند، از وقوع این حوادث جلوگیری می‌شد.» او در همین ارتباط به لزوم تشکیل یک اورژانس قوی در بخش آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد: «ما به چنین اورژانسی احتیاج داریم. چرا ما نتوانستیم عکس این قربانیان را در سطح عمومی منتشر کنیم؟ ما فقط داریم درباره مجازات عاملان این حوادث صحبت می‌کنیم اما باید توجه کنیم که مردم الان واقعا عزادار شده‌اند.» به گفته او، این نوع آسیب‌ها باید به قید فوریت با مشارکت مردم پیگیری شود و اطلاعات جامعی هم در اختیار مردم قرار گیرد: «باید در ارتباط با آسیب‌های اجتماعی از کمک مردم استفاده کرد. متاسفانه آسیب‌ها به صورت گسترده در جامعه دیده می‌شود و باید به صورت گسترده در این ارتباط اطلاع‌رسانی شود.» او معتقد است همان‌طور که برای بلایای طبیعی، تیم‌های ویژه‌ای در نظر گرفته شده، در بحث آسیب‌های اجتماعی هم باید گروه ویژه‌ای در نظر گرفته شود.
سازمان‌های دولتی پاسخگو باشند
زهرا رحیمی در ادامه این پنل به مشکل دیگری اشاره کرد. او به تعللی که از سوی اورژانس اجتماعی برای ورود به موارد کودک‌آزاری دیده می‌شود، اشاره کرد. این‌که بدون حکم قضائی نمی‌توان به منزل ورود پیدا کرد و در مواقع مشاهده کودک‌آزاری آیا باید اول به کلانتری اعلام کرد یا به دادگاه: «ما با پروسه سرگیجه‌آوری مواجه هستیم. فرآیندها برای ورود به یک ماجرای کودک‌آزاری آن‌قدر زیاد است که دست و پا گیر شده است. همین باعث می‌شود تا در بسیاری از موارد ما نتوانیم به موقع ورود پیدا کنیم و گاهی که به موقع ورود پیدا می‌کنیم و کودک را به بهزیستی تحویل می‌دهیم، فردایش کودک به خانواده بازگردانده می‌شود. خانواده‌ای که آزارگر است.» فاطمه قاسم‌زاده،، مدیر شبکه یاری کودکان است. او هم سخنران دیگر این پنل بود و در ارتباط با همین موضوع دو نکته را یادآور شد: «در این مدت مسائل زیادی در ارتباط با آسیب‌های اجتماعی مطرح شده است. اگر دقیق شویم، می‌توانیم آنها را در دو عامل خلاصه کنیم، یکی فقر اقتصادی و یکی دیگر فقر فرهنگی است. در برخی از موارد کودک‌آزاری، هر دو عامل نقش دارند. از نظر من ما باید یک‌سری برنامه‌ها در مراحل بالاتر، یعنی در سازمان‌های دولتی پیگیری شود.» او پایین بودن سطح آگاهی‌های مردم را موضوع دیگری اعلام کرد که در وقوع آسیب‌های اجتماعی نقش دارد: «ما باید به کودک، به مردم و به خود و کسی که آزارگر است، آموزش دهیم. آموزش و پرورش هم نباید خود را منحصر به مدرسه کند. ما هنوز با آموزش و پرورش مشکل داریم. در مدارس نه آموزش مهارت‌های زندگی ارایه می‌شود و نه حقوق کودکان و نه خودمراقبتی جنسی.» به گفته قاسم‌زاده، چند مورد کودک‌آزاری اخیر به دلیل انتشار زیاد، در جامعه بزرگ شد، درحالی‌که قبل از این موارد شدیدتری بود که نمونه آن پیدا شدن جسد کودک بدون چشم و کلیه در کرمان بود. او در ادامه مشارکت سازمان‌های غیردولتی در پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی را ضروری دانست: «سازمان‌های دولتی هم در این زمینه نقش زیادی دارند، چندین سال است که لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان متوقف شده است. سازمان‌های دولتی باید در این زمینه پاسخگوی سازمان‌های غیردولتی باشند.»
مقاومت مجلس در برابر لایحه
حمایت از حقوق کودک غیرمنطقی است
حسن موسوی‌چلک، جامعه‌شناس و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران هم میهمان دیگر این همایش بود که به ابعاد دیگری از کودک‌آزاری پرداخت: «کودک‌آزاری پدیده جهانشمولی است و نمی‌توان آن را به ایران یا چند منطقه محدود کرد؛ نخستين نکته این است که کودک‌آزاری ریشه‌کن نمی‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از کودک‌آزاری‌ها ناشی از جهل و نادانی است و بخشی از آن از روی تعمد است اما باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که با آموزش هم کودک‌آزاری از بین نمی‌رود.» او نسبت به واکنش مردم در ماجرای آتنا انتقاد کرد: «واکنش‌ها نسبت به این ماجرا به گونه‌ای بود که ما فراموش کردیم که خانواده قاتل هم حقوقی دارد، مادر و دختر اسماعیل در این ماجرا چه گناهی داشتند؟ آنها هم شهروندی هستند که به دلیل تخلف یکی از اعضای خانواده‌شان، نمی‌توانیم حق شهروندی را از آنها سلب کنیم. ما نمی‌توانیم بگوییم که قاتل آتنا شیطان است. او در همین جامعه زندگی کرده است.» شباهت‌های میان قاتلان و عاملان قتل آتنا و بنیتا موضوع دیگری بود که مورد توجه این جامعه‌شناس قرار گرفت: «در هر دو ماجرا، مجرمان سابقه‌دار بودند، اینجاست که ما باید مجرمان را بعد از طی‌شدن دوره مجازات، مورد نظارت قرار دهیم تا این اتفاقات رخ ندهد.» گلایه دیگر موسوی‌چلک، از تصویب‌نشدن لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان بود: «12سال از زمانی که این لایحه نوشته شد، می‌گذرد اما هنوز اتفاقی نیفتاده. هر چند که ما الان اورژانس اجتماعی را داریم، اما باید برای خرید یک ماشین برای این اورژانس کلی دوندگی کرد، چرا؟ چون ما امور اجتماعی را جدی نگرفته‌ایم و تا زمانی که مقام معظم رهبری نسبت به این موضوع حساسیت نشان ندادند، هیچ‌یک از مسئولان واکنشی نشان نداد. در پرونده آتنا، حتی یک وزیر هم نیامد توضیح بدهد، حتی رسانه‌ها هم به‌درستی به این موضوع نپرداختند.» او ادامه داد: «ما به‌عنوان یک تشکل غیردولتی حق مطالبه‌گری داریم، ما دنبال این بودیم که مددکار اجتماعی ضابط اجتماعی شود، اما نپذیرفتند، در حالی که اگر لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان به تصویب برسد، مددکار دیگر نیازی به حکم قضائی ندارد. ما واقعا نمی‌دانیم چرا مجلس برای تصویب لایحه حمایت از حقوق کودکان این‌قدر مقاومت می‌کند. مقاومت مجلس غیرمنطقی است. شما همین الان یک دو فوریتی درباره انرژی هسته‌ای به مجلس ببرید، فردا همه به آن رأی می‌دهند؛ اما چرا مجلس و دسته‌های نظارتی و قانونگذار این موضوع را جدی نمی‌گیرند که کودک هم شهروند ماست.» او معتقد است اگر قانون نمی‌تواند به مسأله پیشگیری از کودک‌آزاری کمک کند، نبودش بهتر از بودنش است: «اگر لایحه تصویب شود، حتی بیمارستان خصوصی هم ملزم می‌شود تا موارد کودک‌آزاری را اعلام کند.» او گفت که مجلس و سازمان‌های دیگر باید بیایند و موضوع آسیب‌های اجتماعی را از پستو خارج کنند: «بعضی از نمایندگان مجلس، حتی کسانی که در حوزه اجتماعی کار می‌کنند هم نمی‌دانند لایحه حمایت از حقوق کودکان چیست. ما باید این بخش را حل کنیم وگرنه کودک‌آزاری باقی خواهد ماند و تنها شکلش تغییر خواهد کرد.» نکته دیگری که از سوی این جامعه‌شناس مورد توجه قرار گرفت، سواد اجتماعی پایین است: «سواد اجتماعی کودکان ما پایین است؛ به آنها درباره مسواک‌زدن و فوایدش توضیح داده می‌شود اما درباره این‌که کسی حق ندارد بخش‌هایی از بدنش را لمس کند، آموزشی به او داده نشده است؛ در حالی که آموزش آگاهی جنسی به معنی رابطه جنسی نیست.»
بررسی لایحه حمایت از حقوق کودکان
برای مدتی متوقف شده است
در این میان فاطمه سیاووشی، نماینده مجلس شورای اسلامی که یکی دیگر از سخنران‌های این همایش بود، به‌طور مشخص درباره سرنوشت لایحه حمایت از حقوق کودک و نوجوان در مجلس توضیح داد. او حرف‌هایش را اینگونه شروع کرد: «کمیسیون حقوقی و قضائی کمیسیون اصلی پیگیری‌کننده لایحه است و کمیسیون‌های فرهنگی، اجتماعی، آموزش و اقتصادی کمیسیون‌های فرعی هستند؛ روند بررسی لایحه از سال 90 در کمیسیون لوایح دولت به تصویب رسید و تقدیم مجلس شد اما متاسفانه به دلیل مشکلات بروکراتیک مسیر تصویب آن خیلی کند است. من سال گذشته این لایحه را در مجلس دنبال کردم تا جایی که این لایحه در دستور کار کمیسیون قضائی قرار گرفت. در این کمیسیون 9 ماده از آن مورد بررسی قرار گرفت و از سوی کمیسیون تصویب شد. البته هنوز مراحل تکمیلی دیگری دارد.» او ادامه داد: «به دلیل کارهای فراوان، نمایندگان مجلس از بررسی این لایحه غفلت کرده‌اند. الان نمایندگان بشدت درگیر حذف مجازات اعدام برای گروهی از محکومان موادمخدر هستند.» به گفته او، بررسی لایحه حمایت از حقوق کودکان برای مدتی متوقف شده است اما باید راه آن را ادامه داد: «ما با حقوقدانان و وکلا نشست‌هایی داشتیم که در ارتباط با کلیات این لایحه ورود پیدا کردیم و بررسی ماده به ماده آن به جلسات بعدی موکول شد.» براساس اعلام این نماینده، برای نخستين‌بار در کشور است که 9 ماده این لایحه در دستور کار قوه قضائیه قرار گرفته است: «پیش از این لایحه‌ای که در ارتباط با کودکان جرم‌انگاری کند، در کشور وجود نداشته، اما به هر حال نواقصی دارد که دوستان در این همایش به آن اشاره کردند. در کنار این هم مرکز پژوهش‌ها در قم این لایحه را در کارگروهی مورد بررسی قرار داده و لایحه‌ای که 49 ماده دارد را به 81 ماده رسانده است. این ماده‌ها در بخش‌های فرهنگی، پیشگیری و آموزش اشاره دارند.» سیاووشی با اشاره به یکی از ماده‌های این لایحه درباره ولایت مطلق والدین گفت: «ما باید بتوانیم نواقص این لایحه را پوشش دهیم، یکی از آنها ولایت مطلق والدین است، در این لایحه باید حریم خانواده حفظ شود. مسأله این است که وقتی پدر مرتکب قتل فرزندش می‌شود، اجازه ورود به حریم خانواده داده نمی‌شود، ما در حال بررسی هستیم که بتوانیم این موضوع‌ها را حل‌وفصل کنیم.» او از تذکر کتبی به وزارت کشور در ارتباط با تصویب لایحه خبر داد و گفت: «ما در ارتباط با روند بررسی برای تصویب این لایحه تذکر کتبی به وزارت کشور داده‌ایم، اما هنوز جوابی به ما نداده‌اند، اگر همچنان پاسخ ندادند، موضوع را در صحن علنی مجلس اعلام می‌کنیم.»
70درصد کودکان در مناطق حاشیه‌ای پاکدشت با آزار جنسی مواجه‌اند
در ادامه این پنل، زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام‌علی(ع) این سوال را مطرح کرد که آیا در شرایط فعلی، لایحه حمایت از حقوق کودکان قابل اجراست یا نیاز به تغییر و تحول اساسی در بخش‌های مختلف ازجمله بهزیستی دارد؟
او این سوال را خطاب به روزبه کردونی، مدیر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی پرسید و او هم پاسخ داد: «نکته‌ای که وجود دارد این است که در دو حادثه اخیر، کودکان نه بچه‌های کار بودند و نه بچه‌های خیابان؛ یعنی حتی اگر لایحه تصویب هم شده بود، تأثیری در این دو حادثه نداشت. اما نکته اینجاست که باید از این دو حادثه درس گرفت تا از وقوع حوادث مشابه جلوگیری کرد.» به گفته او، آموزش جنسی به کودکان و آموزش والدین، نکاتی است که در دو حادثه اخیر، مورد غفلت قرار گرفته است. کردونی در عین حال سابقه کیفری متهمان این دو پرونده را مورد اشاره قرار داد: «در مواردی مانند خفاش شب، بیجه و یا حادثه مشابه در آبادان، مجرمان همه سابقه کیفری داشتند و آزاد شده بودند. آمارها در ایران نشان می‌دهد که حدود 50درصد زندانیان آزاد‌شده، این احتمال در موردشان وجود دارد که دوباره به زندان برگردند، ما باید برای این پدیده فکری کنیم.» در همین جا، رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی(ع)، به موضوع مهمتری اشاره کرد. او گفت که در مناطق حاشیه‌نشین مانند پاکدشت، بیش از 70درصد کودکان با معضل آزار جنسی مواجه هستند: «بیشتر بچه‌های این مناطق حداقل یک‌بار در زندگی، آزار جنسی را تجربه کرده‌اند؛ معضلی که در کودکی جلوی آن گرفته نشود، در بزرگسالی امنیت جامعه را تهدید می‌کند.»
بهزیستی دست تنهاست
احمد خاکی، معاونت امور اجتماعی بهزیستی استان تهران، سخنران بعدی بود که رحیمی او را مورد خطاب قرار داد: «تعداد زیادی از مددکاران ما در ساختاری که بهزیستی برای مداخله در آسیب‌های اجتماعی دارد، با چالش مواجه هستند.» خاکی اما توضیح‌های خودش را ارایه داد: «ما سه نوع خانواده داریم، 25درصد خانواده‌ها بهشتی‌اند، یعنی موفق هستند و... 50درصد برزخی‌اند، 25درصد هم جهنمی. بر این اساس 75درصد خانواده‌ها خاستگاه آسیب‌های اجتماعی هستند: «یکی از وظایف مهم اورژانس اجتماعی، ورود به موضوعات کودک‌آزاری است، در سال 95، دو‌هزار و 303 مورد به خدمات سیار ما، 3هزار و 617 مورد به سامانه 123 و 42 مورد به مراکز مداخله در بحران ما در ارتباط با کودک‌آزاری گزارش شده است.» او به امکاناتی که سازمان بهزیستی برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در اختیار دارد، اشاره کرد: «ما در استان تهران 10 مرکز اورژانس داریم که این تعداد کافی نیست؛ 11 مرکز اورژانس اجتماعی قرار است به استان تهران اضافه شود، 6 مرکز آماده افتتاح است و 5 مرکز دیگر تا یک ماه دیگر راه‌اندازی می‌شود. هیچ‌کدام از این مراکز در تهران نیستند، ما اینها را براساس آسیب‌های اجتماعی هر منطقه سطح‌بندی کرده‌ایم.» به گفته او، دولت به تنهایی قادر به حل آسیب‌ها نیست، باید سازمان‌های مردم‌نهاد و خیران هم به کمکش بیایند: «بهزیستی دست تنهاست، به هر حال این آسیب‌ها را بهزیستی به وجود نیاورده، سازمان‌هایی که در این امر دخیل هستند، باید برای حل آنها ورود پیدا کنند.» خاکی در پاسخ به سوال یکی از حاضران در این همایش درباره کودکان کار و ساماندهی آنها هم پاسخ داد: «بررسی‌های ما نشان می‌دهد 65درصد این کودکان ایرانی نیستند و 35 درصدشان ایرانی هستند، بهزیستی امکانات کافی برای ساماندهی این 65درصد را ندارد و باید قوه قضائیه و وزارت کشور به این موضوع ورود پیدا کنند.»