شهروند| در شرایطی که عربستان، نیجریه، لیبی، اکوادور و عراق عهدشکنی نفتی کرده‌اند و میزان تولیدشان را برخلاف توافق قبلی افزایش داده‌اند، برخی منابع غربی پیش‌بینی می‌کنند که اوپک رو به
زوال است.
آذرماه سال گذشته کشورهای اوپک با کشورهای غیرعضو این سازمان توافق کردند که به‌طور مشترک از میزان تولید نفت بکاهند، اما حالا بعد از گذشت بیش از هفت‌ماه از این توافق،تازه ترین گزارش اوپک حاکی از آن است که تولید نفت این سازمان در ماه گذشته میلادی به طور میانگین 32.61 میلیون بشکه در روز بوده است که در مقایسه با ماه گذشته میلادی یعنی ماه می 393 هزار بشکه افزایش داشته است. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که آمریکا هم با استفاده از فناوری پیشرفته تولید غیراقتصادی نفت خود را افزایش داده و به قیمت‌شکنی در بازار جهانی نفت دامن زده است. اتفاقی که تحلیلگران به تلاش آمریکا برای بازارگردانی نفت تعبیر کرده و می‌گویند؛ ینگه دنیا می‌خواهد قدرت مسلم بازار جهانی نفت شود. حالا اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها امروز در سن پترزبورگ روسیه گرد هم آمدند تا درباره رخدادهای اخیر بازار نفت همفکری کنند. آنها بیش از هر چیز نگران سقوط قیمت نفت حتی به زیر 40دلار هستند اما کارشناسان معتقدند که اگر اوپک در این نشست واکنش قابل ملاحظه‌ای از خود نشان ندهد، دچار مرگ سریع می‌شود.
کاهش میزان تعهدات تا 95درصد
درحالی که کشورهای تولیدکننده نفت، امروز در روسیه گرد هم می‌آیند تا میزان عمل به تعهدات توافق اوپک را بررسی کنند، بلومبرگ راه‌‌حل کشورهای اوپک در عمل به تعهدات توافق اوپک در ماه ژوئن را نامناسب توصیف کرده است. بلومبرگ تأکید کرده به‌رغم این‌که کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، در ماه‌های گذشته عملکرد خوبی از خود ارایه کردند، اما در ماه ژوئن با سرازیرکردن نفت بیشتری به بازار تا حدودی از عمل به تعهدات توافق اوپک جا ماندند.
بنا به این تحلیل، کشورهای عضو اوپک در ماه ژانویه 99درصد، در فوریه 97درصد، مارس 109درصد، آوریل 104درصد و ماه می 110درصد به تعهدات خود توافق اوپک عمل کردند اما به یکباره در ماه ژوئن این روند کاهشی شد. این کشورها با تولید نفت بیشتر میزان تعهدات خود را تا 95درصد تقلیل دادند. در دیگرسو، کشورهای غیراوپک در ماه ژانویه 54درصد، فوریه 31درصد، مارس 62درصد، آوریل 80درصد، می 75درصد و ژوئن 85درصد به تعهداتشان عمل کردند.
درعین حال افزایش تولید کشورهای آنگولا، عراق و عربستان‌سعودی عرضه را بیشتر و تعهدات را کمتر کرده است. در گروه مقابل، یعنی کشورهای غیراوپک هم افزایش تولید نفت روسیه بر تعهدات کشورهای غیراوپک تأثیر منفی گذاشته است.
براساس آمارهای اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی، دو کشور بزرگ تولیدکننده نفت عربستان و روسیه در ماه ژوئن به ترتیب 122درصد و 94درصد به تعهداتشان عمل کردند. کشور بزرگ تولیدکننده دیگر یعنی عراق تقریبا ثابت کرد که در این مسیر قابل اطمینان نیست و تنها 28درصد در ماه گذشته به تعهدات اوپک عمل کرد.
آینده اوپک در دستان عربستان و روسیه
در همین حال، یک کارشناس اقتصادی با اشاره به وضع بازار جهانی نفت و کاهش قیمت نفت طی ماه‌های اخیر، تأکید کرد که دو کشور بزرگ تولیدکننده اوپک و غیراوپک یعنی عربستان‌سعودی و روسیه برای بهبود وضع بازار جهانی نفت باید تولید خود را کاهش دهند.
یونس آرا در مورد نشست روز آینده وزیران اوپک و سایر تولیدکنندگان گفت: این نشست براساس اتفاقات اخیر بازار نفت برگزار خواهد شد. نخست آن‌که اعضای اوپک براساس توافق متعهد شدند تولید خود را ۱.۸میلیون بشکه کاهش دهند. این توافق تاریخی بین اعضای اوپک و غیراوپک بود و همه کشورهای تولیدکننده به این جمع‌بندی رسیدند که وضع تولید باید ساماندهی شود و در غیر این صورت همه تولیدکنندگان با ضرر مواجه خواهند شد.
او با اشاره به افزایش تولید کشورهای لیبی و نیجریه عنوان کرد که تولید این دو کشور مجددا وارد مدار شده و نیجریه در ماه گذشته یک‌میلیون بشکه بیشتر نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش تولید داشته است. لیبی هم درحال حاضر، ۵۰۰هزار بشکه تولید می‌کند و مجموع تولید این دو کشور، ۱.۵میلیون بشکه است. هنگامی که در مقابل کاهش ۱.۸میلیون بشکه‌ای اوپک قرار می‌گیرد، در واقع تنها ۳۰۰هزار بشکه کاهش تولید اتفاق افتاده است و این در بازار تأثیر خاصی ندارد.
به گفته این کارشناس اقتصادی، یک کمیته 5 نفره که 3 عضو آن از اعضای اوپک و دو عضو آن غیراوپک هستند، بر میزان تولید اعضای اوپک و غیراوپک نظارت می‌کنند و طبق گزارشی که ارایه خواهند کرد، مشخص می‌شود که اعضای اوپک و غیراوپک چقدر به کاهش میزان تولید پایبند بودند. به گفته این کارشناس، از آنجایی که تولید عربستان‌سعودی درحال حاضر بیش از ۱۰میلیون بشکه و بسیار بالاتر از سایر اعضاست، این کشور باید با کاهش تولید خود جایگاه اوپک را حفظ کند زیرا سایر کشورها ظرفیتی برای کاهش تولید ندارند. این درحالی است که اکوادور رسما اعلام کرده از توافق کاهش تولید کناره‌گیری خواهد کرد و عراق هم با توجه به این‌که دیگر کشمکشی با داعش ندارد، تمایل خود را به افزایش تولید نشان داده است.اما یونس آرا معتقد است که نقش کنترل‌کنندگی اوپک درحال تضعیف است. به گفته این کارشناس، پیش‌بینی برخی منابع غربی حاکی از آن است که اوپک رو به زوال است یا دچار مرگ سریع شده یا مرگ تدریجی یا مرگ آرام. اگر اوپک در نشست آینده واکنش قابل ملاحظه‌ای از خود نشان ندهد، دچار مرگ سریع می‌شود؛ اگر شرایط به همین روال باقی بماند، مرگ تدریجی و اگر توافق حاصل شود مرگ آرام.
در همین حال نرسی قربان، کارشناس نفت در گفت‌وگو با «شهروند» عنوان می‌کند که توافق سال گذشته اوپک به‌طور کامل زیر پا گذاشته نشده و عراق، لیبی و نیجریه مسائلی داشتند که حالا رفع شده و اوپک هم از این موضوع مطلع بود که ممکن است این کشورها پس از رفع مشکلاتی که داشتند، میزان تولید نفت خود را افزایش دهند.
به گفته این کارشناس، افزایش تولید نفت اکوادور هم به دلیل کمبود بودجه این کشور است، اما میزان آن خیلی در بازار نفت تأثیرگذار نیست.
قربان با تأکید بر این‌که پایبندی به توافق اوپک به نفع تمام کشورهاست، می‌گوید: البته باید تصمیم‌گیری در مورد تداوم کاهش تولید نفت یا افزایش آن براساس مطالعات و بررسی‌های اوپک باشد و براساس آن تصمیم گرفته شود که در ماه‌های آتی، میزان تولید نفت همچنان کاهش یابد یا ثابت باقی بماند.
این کارشناس تأکید می‌کند که عربستان و روسیه که از آذرماه سال گذشته، میزان تولید نفت خود را کاهش داده‌اند، احتمالا به همین مسأله پایبند خواهند بود، مگر این‌که مطالعات و بررسی‌های اوپک چیز دیگری را نشان بدهد.
به گفته او، در ماه‌های آینده عربستان، امارات و کویت به‌عنوان اعضای اوپک و روسیه به‌عنوان کشور غیراوپکی تعیین‌کننده بازار نفت در جهان خواهند بود. البته در مقابل اینها شرکت آمریکایی شیل قرار دارد که می‌تواند بازیگر مهمی در این بازار باشد.
آمریکا؛ بازیگر اصلی بازار گاز
اما شرکت توتال ماه گذشته قراردادی به ارزش ۴.۸میلیارد دلار برای توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی ایران امضا کرد و به این ترتیب نخستین سرمایه‌گذاری بزرگ یک شرکت غربی در دوران پساتحریم شکل گرفت و آن‌طور که کارشناسان می‌گویند ممکن است برای فرانسه فرصت منحصری برای گسترش سرمایه‌گذاری‌هایش در قطر که در بزرگترین میدان گازی جهان با ایران سهیم است، فراهم کند.
در همین حال قطر که درحال حاضر بزرگترین صادرکننده LNG جهان است، چندی قبل اعلام کرد که قصد دارد صادرات گاز خود را به میزان ۳۰درصد افزایش دهد، بنابراین واضح است که به سرمایه‌گذاری‌های بیشتری برای انجام چنین پروژه‌ای نیاز دارد و توتال فرانسه ممکن است شریک ایده‌آلی برای این منظور باشد. درحالی‌که همه این اتفاق‌ها در جریان است، هند ۱۱میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای توسعه میدان گازی فرزاد B به ایران پیشنهاد کرده که آن را بهترین پیشنهاد توصیف کرده است.
قیمت نفت به دلیل توافقی که اوپک و شرکای مهم این سازمان در سال گذشته داشتند، نسبتا تثبیت شده است اما هیچ سازمان مشابه یا همکاری‌ای میان بزرگترین بازیگران گاز طبیعی جهان وجود ندارد و ممکن است اشباع عرضه و کاهش قیمت قابل پیش‌بینی که بازار LNG به آن دچار می‌شود، این تولیدکنندگان را وادار کند اوپک گازی خود را تشکیل دهند و برای اجرای تدابیر قیمت‌گذاری با یکدیگر همکاری کنند.
نکته مهم در این‌جا این است که قراردادهای گازی چند میلیارد دلاری که ایران امضا کرده یا سرگرم مذاکره درباره آنهاست، ممکن است با اشباع عرضه LNG عوامل بنیادین بازار را تحت‌تأثیر قرار دهد و به سقوط قیمت منجر شود و تشکیل یک اوپک گازی میان روسیه، ایران و قطر برای تثبیت بازار را به دنبال داشته باشد. در همین رابطه نرسی قربان، کارشناس نفت معتقد است که بازار گاز با بازار نفت متفاوت است و بیشتر بحث صادرات منطقه‌ای مطرح است و با توجه به نقش‌آفرینی آمریکا در صادرات گاز، ایران در چهار، پنج‌سال آینده نمی‌تواند اثرگذاری خاصی در صادرات گاز داشته باشد. قربان عنوان می‌کند: درحال حاضر گاز ایران به ترکیه و ارمنستان که کشور همسایه هستند و با استفاده از لوله صادر می‌شود و شاید بخش کمی از گاز ایران از طریق ترکیه به اروپا هم صادر شود.
به گفته این کارشناس، در پنج‌سال آینده آمریکا صادرات گاز گسترده‌ای به اروپا خواهد داشت که این موضوع می‌تواند بر کاهش قیمت آن تأثیرگذار باشد.