حسن صادقی| موضوع زیست‌محیطی دفن زباله‌ها امروز به یک مشکلی تبدیل شده است. با رشد کلانشهرها و شهرنشینی در ایران، موضوع زباله‌ها نیز به تدریج پررنگ شد و نبود چاره‌اندیشی مناسب برای کنترل و دفن زباله‌ها، امروز مخاطرات جدی را ایجاد کرده است. مشکلاتی که می‌تواند دامنه آن به وسعت ایران باشد؛ چراکه بیشتر آلودگی‌های زباله از استان‌های شمالی آغاز می‌شود. از آن‌جایی که بخش قابل توجهی از سفره مردم ایران از محصولات استان‌های شمالی است، هرگونه آلودگی و مشکل بهداشتی که در آن‌جا وجود دارد، به راحتی می‌تواند به مابقی استان‌ها سرایت کند. حالا در این شرایط «اسماعیل خاتمی‌نژاد» مخترع جوان ایرانی توانست با استفاده از دانش فنی روز، سیستم تصفیه زباله را اختراع کند که می‌تواند تا حدود زیادی معضل زباله‌های کشور را همراه با بیشترین بهره‌وری و درآمدزایی برطرف کند. خاتمی‌نژاد دریافت چندین مدال طلای جهانی ثبت اختراع و نوآوری را در کارنامه دارد و درباره این اختراعش توضیح بیشتری به «شهروند» می‌دهد.
اهمیت دفن زباله در کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
وضع محیط‌زیست کشور درخصوص دفن زباله‌ها، درحال تبدیل به یک فاجعه است که این موضوع به‌ویژه سه استان شمالی کشور را تهدید می‌کند. هم‌اکنون زباله‌ها، دریا، مراتع کشاورزی، آب‌های شیرین و جنگل‌های ما را تهدید می‌کند و در بسیاری از مناطق زباله و شیرآبه ناشی از آن طبیعت کشور را از بین برده و حتی به آب‌های زیرزمینی نیز رسوخ کرده است.
چرا زباله اکنون به یک تهدید جدی تبدیل شده است؟
در کشور ما روش درست کنترل زباله وجود ندارد. در بسیاری از شهرها، محیط‌های مناسبی که زباله در آن‌جا تصفیه یا انباشت شود، وجود ندارد. از سوی دیگر، به‌طورکلی روش «دفن زباله» به دو دلیل درست نیست. نخست این‌که انباشت زباله موجب افزایش شیرآبه و شیرآبه نیز بسیار ماده سمی و خطرناکی است. دوم این‌که زباله خود منبع درآمد است و در بسیاری از کشورهای جهان بازیافت زباله درآمدزایی قابل توجهی برای کشورها دارد. بنابراین نبود روش‌های درست بازیافت زباله علاوه بر این‌که درآمدزایی ندارد، بلکه هزینه هنگفتی هم به محیط‌زیست تحمیل می‌کند که البته روز به روز نیز خسارت‌های محیط‌زیستی بیشتر می‌شود. هم‌اکنون شهرهایی که نزدیک به دریا و جنگل هستند، بیشتر در معرض خطر هستند.
چگونه؟
زباله آلودگی زیادی دارد. زمانی که زباله دفن می‌شود، اقلامی دارد که بسیار سمی است. به مرور زمان باران و آفتاب موجب تقویت شیرآبه آنها می‌شود و با توجه به این‌که سطح آب‌های زیرزمینی در استان‌های شمالی بالاست شیرآبه‌ها وارد آب‌های زیرزمینی و کانال‌های آب شیرین می‌شوند. به عبارت دیگر هم خاک، هم محیط و هم آب به سوی دیگر مناطق گسترش می‌یابد. به هرحال نفوذ شیرآبه که بسیار خطرناک نیز هست، موجب شده تا خاک مراتع کشاورزی اعم از شالیزارها، درختان و غیره مسموم شود و از طرف دیگر ورود آب‌های آلوده به دریاها، شیلات و خوراک آبزیان را برای مردم آلوده می‌کند. اگر این روند تداوم یابد، در سال‌های آینده واقعه هولناکی برای سلامت و بهداشت مردم در کشور شاهد خواهیم بودیم؛ چراکه محصولات کشاورزی و شیلات شمال در همه بخش‌های ایران توزیع می‌شود و مصرف این محصولات سلامتی مردم را به خطر خواهد انداخت.
مردم چه نقشی در کاهش این خطرات دارند؟
مردم خوراک و تغذیه خود را باید به نحوی تنظیم کنند که اولا تولید زباله به حداقل برسد و مهمتر از آن، تفکیک زباله را جدی بگیرند. در ایران غذاهای باقیمانده به زباله تبدیل می‌شود و از سوی دیگر، مردم آن را با زباله خشک تفکیک نمی‌کنند و همه را به صورت یکجا به زباله تبدیل می‌کنند. تفکیک درست زباله مطمئنا می‌تواند تا حدودی از شدت این بحران بکاهد. تفکیک از مبدأ زباله، سال‌هاست تأکید می‌شود.
به مخاطرات جدی حوزه سلامت و بهداشت مردم در سال‌های آینده تأکید کردید. بر چه اساسی این موضوع را پیش‌بینی می‌کنید؟
شیوع انواع بیماری‌ها مانند سرطان‌های معده و مری در برخی استان‌ها به خوبی اثر زیست‌محیطی زباله در آب‌ها و خاک‌های مراتع کشاورزی را نشان می‌دهد. مشکلات پوستی نیز در برخی مناطق دیگر بشدت افزایش یافته است. این موضوع در آینده شدیدتر خواهد شد. تبدیل و تفکیک زباله اگر اصولی نباشد، هزینه‌های بهداشتی و درمانی شدیدتر خواهد شد. به عبارت دیگر، چه بخواهیم و چه نخواهیم، زباله به سفره‌های مردم بازمی‌گردد؛ چراکه در محیطی دفن می‌شود که ما از همان محیط تغذیه مورد نیاز خود را تأمین می‌کنیم. پس باید هم تفکیک و بازیافت زباله را بسیار جدی بگیریم.
روش‌های بازیافت زباله در کشور چه کمکی به کاهش این مخاطرات می‌کند؟
تکنیک‌هایی که برای بازیافت زباله در کشور ما اجرا می‌شود؛ اولا از دفن‌کردن شروع می‌شود. در سال‌های بعد تکنولوژی زباله‌سوزی و تبدیل آنها به گازوییل نیز مطرح بوده است. در روش سوزاندن زباله، زباله‌ها پس از تفکیک، زبالهتر می‌شود. باید حدود 90روز دپو شود. برای این کار فضای زیادی نیاز است و از آن‌جایی که تولید بو و شیرآبه هم به وجود می‌آید، بشدت کنترل این موضوع پیچیده است. متاسفانه در بکارگیری از این روش بسیار ناموفق بوده‌ایم. هنوز هم بسیاری از شهرها دفن زباله راه‌حل مشخصی ندارند. اصل زباله‌سوزی برای زباله خشک است. در کشورهایی که از این روش استفاده می‌کنند، موضوع تفکیک زباله را به خوبی اجرا می‌کنند. زباله‌ای که در کوره قرار می‌گیرد، زباله کاملا خشک است. کشورهای خارجی به برق نیاز دارند و به همین دلیل از زباله‌سوز استفاده می‌کنند که البته آلودگی هم دارد. در ایران نیز تصمیم گرفته شد از این روش استفاده شود اما این نکته در نظر گرفته نشد که مشعل‌های پلاسما، تنها زباله‌های خشک را می‌سوزاند؛ چراکه درجه حرارتی مورد نیاز برای زباله‌های خشک و‌تر متفاوت است. از آن‌جایی که تفکیک زباله به خوبی اجرا نمی‌شود، نصب این دستگاه‌ها به بن‌بست خورد و معضلات بازیافت زباله را شدیدتر کرد. از این‌رو دفن زباله در ایران شیوه مرسومی تلقی می‌شود. زباله‌های شهری بشدت آلوده است و مهمتر از آن، شیرآبه‌های این زباله در استان‌های شمالی مخاطره‌آفرین شده است. به‌طور مثال، مرکز دفن زباله در قائمشهر دقیقا کنار رودخانه است.
اختراع شما از نظر کاهش مخاطرات زیست‌محیطی برای دفن زباله، چه ویژگی‌های ممتازی دارد؟
این دستگاه آلودگی محیط‌زیست را به حداقل می‌رساند. ما راه‌حلی را ارایه دادیم که می‌تواند از شدت این تخریب‌ها بکاهد و در آمدزایی قابل توجهی ایجاد می‌کند. سیستم دستگاه، تبدیل زبالهتر به ریزدانه دوستدار محیط‌زیست است. این دستگاه سیستم تفکیک هوشمند دارد و زباله‌های تر و خشک را جدا می‌کند. بعد از این‌که زباله وارد سیستم می‌شود و مراحل مقدماتی را طی می‌کند، آسیاب می‌شود و با مواد اسیدی و نانو ترکیب شده و شیرآبه زباله‌ها نیز مستقیم به دستگاه خشک‌کن وارد می‌شود که البته این بخش از دستگاه بسیار فناوری پیشرفته‌ای دارد و در بازار نظیر آن نیست. از سوی دیگر، لامپ‌های یو وی در طول مسیر تعبیه شده که از شدت آلودگی بکاهد و هیچ گازی از این دستگاه در این فرآیندها خارج نشود و تنها خروجی این دستگاه، ریزدانه‌هایی است که می‌توان با آن بلوک، موزاییک و مواد آلی مورد نیاز صنایع را تأمین کرد.