مهتاب جودکی| میهمانی بزرگ نزدیک است؛ رویداد «تبریز 2018». 7ماه دیگر با آغاز سال نوی میلادی، شهر تبریز به‌عنوان «شهر نمونه گردشگری جهان اسلام» میزبان گردشگران دنیا می‌شود. این تصمیم تاریخی سازمان همکاری اسلامی، جنب‌وجوشی در شهر به پا کرده اما اوضاع هنوز طوری نیست که معلوم باشد رویدادی بین‌المللی و ملی درحال وقوع است. شهر حالا مثل میزبانی است که برای رسیدن میهمانان خارجی خودش را بزک می‌کند؛ تبلیغات رویداد بزرگ شروع شده، تابلوهای راهنما در گوشه‌گوشه شهر درحال تغییرند، هتل‌ها تند و تند آماده افتتاح می‌شوند اما هنوز همه چیز آماده نیست. منتقدان می‌گویند؛ امکانات همان امکانات پیشین است و چیزی به داشته‌ها هنوز اضافه نشده اما هیاهوی رویداد تازه در تبریز که یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است، سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و استانداری را به خود مشغول کرده است.
طرح معرفی «شهر نمونه گردشگری جهان اسلام» که از سال 2015 آغاز شده، در سال‌های گذشته شهرهای بیت‌المقدس در فلسطین، قونیه در ترکیه و مدینه در عربستان را شایسته این عنوان دانسته بود. سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی بود که این تصمیم را برای شهر تبریز در استان آذربایجان‌شرقی گرفت. شهری که سالانه در حدود 600هزار گردشگر خارجی دارد و حالا انتظار می‌رود شمار بازدیدکنندگان آن به‌ویژه از سوی کشورهای اسلامی بیشتر از این بشود.
این‌طور که شهردار تبریز اعلام کرده، ۳۰۰میلیارد تومان بودجه برای برگزاری این رویداد درنظر گرفته شده است. یکشنبه هفته پیش در آخرین اقدامات رسمی در این‌باره، زهرا احمدی‌پور، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای تأمین اعتبارات رویداد «تبریز ۲۰۱۸» نامه‌ای به رئیس‌جمهوری فرستاد. حالا اتفاق تازه این است که بودجه تازه‌ای برای اجرای پروژه‌های مربوط به این رویداد درنظر گرفته شده است.
صادق نجفی، شهردار تبریز ساماندهی بازار تبریز، مرمت برخی از ابنیه تاریخی این شهر، ساماندهی ورودی‌های شهر تبریز، احداث سرویس‌های بهداشتی در ۲۰ نقطه از شهر، بهسازی پیاده‌روها، مرمت بخش‌هایی از مقبره‌الشعرا، تجهیز ۳۰۰ اتوبوس نو به ناوگان حمل‌ونقل درون‌شهری و... از مهمترین فعالیت‌های شهرداری درباره استقبال از این رویداد معرفی کرده است.
براساس توضیح معاون رئیس‌جمهوری «اکنون 5 محور گردشگری در استان آذربایجان‌شرقی برای رویداد «تبریز ۲۰۱۸» تعیین شده» اما هنوز معلوم نیست که هر محور به چه زیرساختی نیاز دارد و هنوز به صورت دقیق بررسی نشده تا مشخص شود که محور به چه زیرساختی نیاز دارد. رویداد مهم گردشگری تبریز درست 10 دی امسال به‌طور رسمی آغاز می‌شود و رئیس‌جمهوری، اعضای کابینه، وزرا و سفرای خارجی هم برای شرکت در افتتاحیه دعوت شده‌اند.
مردم چه می‌گویند؟
روزهای پیش «سعید شبستری‌خیابانی»، معاون سیاسی و امنیتی استاندار آذربایجان‌شرقی درجلسه هماهنگی «تبریز 2018» گفت: «متاسفانه بسیاری از بدیهی‌ترین اقدامات لازم برای میزبانی از گردشگران در سال 2018 همچون ایجاد و تقویت زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل، آموزش رفتار مناسب به برخی اقشار جامعه با هدف برخورد مناسب با گردشگران، ساماندهی سرویس‌های بهداشتی و... انجام نشده و دستگاه‌های دخیل در این امر باید نسبت به تحقق اهداف استان و کشور در سال 2018، بیش از پیش تلاش کنند.»
اینها از چشم شهروندان هم دور نمانده است، مثل «مسعود کریم‌زاد» که می‌گوید: «شهر آن‌قدری آماده نیست که اتفاق تازه‌ای در آن ببینم.» او به «شهروند» این توضیح را می‌دهد که از رویداد باخبر است اما نه از جزییاتش: « همه چیز قائم به آقای نجفی، شهرداری تبریز است، هرچند ترکیب شورای شهر بعد از انتخابات عوض شده و سرنوشت شهردار هم معلوم نیست.»
او اینها را می‌گوید و یزد را مثال می‌زند که زمانی تبریز بافت قدیمی شبیه آن داشت اما «در طول 35سال اخیر دستخوش تغییر شد و از حالت اولش خارج شد. مثلا کنار ارگ علیشاه سازه تازه‌ای ساخته‌اند و بغل مسجد کبود مجتمع تجاری زده‌اند؛ اینها برای گردشگر خارجی جذابیتی ندارد.»
صحبت از کلیشه‌ها درباره تبریز
حمید ندایی، یکی دیگر از اهالی این شهر که در رشته مدیریت استراتژیک تحصیل کرده است. معتقد است؛ تبریز به لحاظ داشتن ظرفیت‌های تاریخی می‌تواند قطب گردشگری باشد: «به دلیل بازمانده‌های تاریخ مشروطه و مبارزه‌های آن، سکونت امیرکبیر و عباس میزرا و... اما با وجود ظرفیت‌ها، هنوز برای گردشگران مشکل دارد، به‌خصوص درباره ظرفیت هتل‌ها.»
ندایی به «شهروند» می‌گوید: «تنها چیزی که به چشم همه می‌آید نمادی از رویداد تبریز 2018 است که در پارک «ائل گلی» نصب شده است. مردم موضوع را می‌دانند اما مدیریت شهری به شکلی عمل نکرده است که بتوان تبریز را برند گردشگری دید. برای نگه‌داشتن میهمانان خارجی و جذب دوباره آنها تسهیلاتی دیده نشده است. هر کاری کرده‌اند به شکل روتین بوده، با همین سطح مدیریت و امکاناتی که هست.»
این شهروند تبریزی از کلیشه دیگری هم می‌گوید؛ این‌که به میهمان آدرس درستی نمی‌دهند. به گفته او، این مشکل ساختاری که حالا در خود تبریز هم به‌عنوان یک شوخی مطرح می‌شود، به شیوه شهرسازی برمی‌گردد: «شهرها به لحاظ شهرسازی یا خیابان‌های متقاطع دارند یا شهر دایره‌ای هستند؛ مثل مشهد که حول یک مرکز خیابان‌کشی شده است، اما تبریز وسط دره قرار گرفته و خیابان‌کشی آن از ابتدا مدیریت درستی نداشته است. مشکل درواقع این است که در این شهر به هیچ مقصدی، مسیر مستقیمی وجود ندارد، همین است که آدرس‌دهنده و گیرنده هر دو گیر می‌کنند.»
وضع «اسفبار» حمل و نقل
از میان امکانات مورد نیاز برای استقبال از مسافران تازه تبریز، سیستم حمل‌ونقل یکی از مهمترین‌هاست. محمد پورحسن، حقوقدانی که در انتخابات اخیر هم کاندیدای شورای شهر بوده وضع خدمات هوایی شهر را «اسفبار» توصیف می‌کند و به «شهروند» می‌گوید: «تأخیر پروازها در فرودگاه تبریز همیشگی است، درواقع فرودگاه به شکل آبرومندانه‌ای که باید باشد نیست. وقتی قصه هواپیما این است، ریل و جاده هم وضع بهتری ندارد. دست‌کم هنوز تحول عظیمی در این مورد ندیده‌ایم.»
او به حرف‌هایش اضافه می‌کند: «تجربه نبود اتاق خالی در فصل شلوغی گردشگری نشان می‌دهد هنوز در این بخش هم آمادگی نداریم. اوضاع مثل همان یکی، دو سال قبل است. با این شرایط با توجه به زمان باقیمانده، ما هنوز آمادگی میزبانی را نداریم. زودتر از اینها باید می‌جنبیدیم.»
ردیف ویژه بودجه برای تبریز 2018
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان‌شرقی در گفت‌وگو با «شهروند»، آماری از گردشگران تبریز می‌دهد: «سال 95 تبریز 461هزار گردشگر خارجی داشته است. در فروردین و اردیبهشت 95، 32هزار نفر ورودی گردشگر به این شهر داشته‌ایم که این مقدار در مدت مشابه سال 96 به 48هزار نفر رسیده است.»
او اضافه می‌کند: «این آمار نشان می‌دهد در مجموع در مقایسه دو ماه اول امسال نسبت به دو ماه اول پارسال، 29درصد افزایش گردشگر داشته‌ایم.»
به گفته آبدار، پس از وعده معاون رئیس‌جمهوری و نامه‌ای که به رئیس‌جمهوری فرستاد با تلاش استاندار و نمایندگان مجلس در بودجه ردیف ویژه‌ای برای رویداد مهم تبریز در نظر گرفته می‌شود تا پروژه‌های رویداد از سوی دستگاه‌ها اجرا شود. این‌طور که استاندار پیشنهاد داده وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها برنامه‌ها و مراسم ملی و بین‌المللی خود را در تبریز برگزار کنند.
تبریز امن است
«تصادفی نیست که تبریز به‌عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام معرفی شده است.» رحیم شهرتی‌فر، فرماندار تبریز که تاریخ خوانده، این را به «شهروند» می‌گوید و دلیل می‌آورد: «این انتخاب را موقعیت فرهنگی، پیشینه تاریخی و ظرفیت‌های فراوان این شهر رقم زده است.»
او به حوادث تروریستی اخیر تهران اشاره می‌کند و با اطمینان می‌گوید: «آن حادثه تمام شد و رفت. این‌جا شهری امن است. باید گفت ایران کشوری امن است و تبریز از نظر ضریب امنیتی رتبه ممتاز دارد.»
فرماندار تبریز برخلاف منتقدان معتقد است زیرساخت‌های لازم برای ورود گردشگر فراهم است: «تبریز در مسیر راه‌آهن ایران - اروپاست و فرودگاه بین‌المللی دارد که پرواز‌های متعدد به کشورهای همسایه از آن‌جا انجام می‌شود. درجات مختلف هتل‌ها و میهمانخانه‌ها به میزان کافی در شهر وجود دارد و به جز منظر زیبای شهری، اهالی تبریز هم با میهمان‌نوازی‌شان جذابیت این‌جا را دوچندان کرده‌اند.»
اما به گفته شهرتی‌فر، این اتفاق مسئولیت دستگاه‌های مختلفی مثل شهرداری، سازمان میراث فرهنگی، استانداری، بخش خصوصی و آژانس‌های سفر را مضاعف کرده است، به‌طوری که «حالا باید در زمینه آمادگی و زمینه‌سازی برای معرفی بیشتر تبریز تلاش کنند و فرصت 2018 را مغتنم بدانند که این‌جا نه فقط در سال میلادی آینده بلکه تا سال‌های سال قطب گردشگری باشد.»
باید نواقصمان را برطرف کنیم
با وجود همه امکانات و هیاهویی که از سوی مسئولان شهری و استانی در شهر به راه افتاده، به گفته شهرتی‌فر هنوز نواقصی وجود دارد که باید رفع شود: «کارگروه‌های مختلفی تشکیل شده تا از بهداشت خیابان‌ها و سرویس‌های بهداشتی تا اتمام پروژه‌های بخش خصوصی را پیش بگیرند و پیگیر هتل‌سازی باشند. ارتقای امکانات داخلی هتل‌ها آغاز شده است، باید روی راهنمایی دقیق گردشگران برنامه‌ریزی شود تا هیچ جاذبه‌ای از نظر دور نماند.»
فرماندار تبریز می‌گوید: «آمدن گردشگر برای مردم این شهر اتفاق تازه‌ای نیست.» این جمله را در توضیح آمادگی مردم و وجود بستر فرهنگی لازم برای ورود گردشگران بیان می‌کند و دنباله حرفش را می‌گیرد: «این‌طور نیست که با رسیدن سال 2018 موج گردشگر به تبریز بیاید. در شرایط معمول با توجه به شرایط آب و هوایی به جز فصل زمستان روند ورود گردشگر از بهار تا نیمه پاییز رو به رشد است. خاصیت این رویداد تکیه بیشتر بر پتانسیل مذهبی این شهر است و جذب گردشگران مسلمان به این منطقه. به‌طورکلی این رویداد نگاه‌ها را به تبریز جلب می‌کند و این اتفاق خوبی برای شهری با این ظرفیت‌هاست.»
گردشگران خارجی 3 برابر می شوند
در طول سال 2018 یک و نیم میلیون گردشگر خارجی به استان آذربایجان شرقی سفر خواهند کرد.» احمد حمزه زاده، معاون گردشگری اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربایجان شرقی در گفت و گو با «شهروند» از پیش بینی شورای سیاست‌گذاری رویداد تبریز 2018 می گوید:« شمار گردشگران خارجی سه برابر حالا می شود. این گردشگران در طول سال 2018 به تبریز خواهند آمد.»
آیا هتل ها و هتل آپارتمان های تبریز ظرفیت این میهمانی بزرگ را دارند؟ همین حالا به گفته حمزه زاده ظرفیت مجموع هتل ها و هتل آپارتمان های شهر تبریز به حدود هشت هزار تخت می رسد. هرچند او خبر تازه‌ای می دهد:«25 هتل در حال ساخت را تا سال 2018 و طول سال 2018 افتتاح خواهیم کرد. ساماندهی خانه مسافرها و استفاده از ظرفیت های اقامتی بخش های دولتی هم در دستور کار است تا با این روش کمبود تخت را به حداقل برسانیم.»
همچنین پلیس گردشگری، از موارد دیگری است که حمزه زاده درباره آن می گوید:«پلیس استان در نظر گرفته تا در مناطقی از تبریز که بخش هدف ماست، از پلیس های مسلط به زبان انگلیسی و آشنا به قوانین گردشگری استفاده کند.»
او اطلاعاتی هم درباره سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی می دهد:« این سازمان 57 عضو دارد. تبریز و یزد نامزد شهر نمونه گردشگری جهان اسلام بودند و در نهایت تبریز با بالاترین آرا انتخاب شد.» اما فاکتورهای انتخاب تبریز چه بوده؟ معاون گردشگری اداره میراث فرهنگی آذربایجان شرقی چنین توضیحی دارد:«تنوع جاذبه های توریستی، داشتن ایرلاین های مستقیم، تسهیلات ویزا و داشتن هتل ها با درجه های مختلف. به علاوه موزه از فاکتورهای اصلی است و تبریز بعد با داشتن 23 موزه بعد از تهران دومین شهر پر موزه ایران است و همچنین داشتن شخصیت های علمی و ادبی تاثیر گذار.»