حسام مهدوی گروه اقتصادی شهروند| برخی از کارشناسان بر این باورند که هر آنچه نیاز داخل است باید در داخل کشور تولید شود و با بستن درهای کشور به روی کالاهای خارجی در تمام زمینه‌ها به خودکفایی دست یابیم. البته این‌که بتوانیم این کار را انجام دهیم، یک آرمان و ایده‌آل است. اما در دنیای کنونی و با گسترش ارتباطات که جهان را به یک دهکده تبدیل کرده و دیگر در هر نقطه از جهان می‌توان محصولی از آن سوی دیگر جهان یافت کرد. بستن درهای تجارت به روی دنیای خارج تا حدودی بی‌معنی و بسیار سخت است. در واقع باید گفت در جهان امروز نمی‌توان کشوری را پیدا کرد که در زمینه تجارت بی نیاز از سایر کشورها باشد و به تنهایی بتواند تمام محصولات موردنیاز خود را تولید کند. البته شاید برخی از کشورها بدلیل داشتن منابع غنی، آب و هوای مناسب و متنوع برای تولیدات کشاورزی، نیروی کار متخصص و صد البته اقتصادی قدرتمند و دارای منابع مالی برای سرمایه‌گذاری توان این کار را داشته باشند، اما برای همچون کشوری نیز تولید تمام محصولات صرفه اقتصادی ندارد. بر همین اساس اقتصادهای قدرتمند سعی می‌کنند تنها درآنچه مزیت تولید رقابتی دارند فعالیت کنند و تولید کالاهایی را که برای آنها مزیت ندارد به دیگران بسپارند. این روش باعث می‌شود که تولید رقابتی در اقتصاد شکل گیرد و تولیدات بدون مزیت که تنها هزینه در بردارد از چرخه تولید خارج شود.
نوسان واردات در 20سال اخیر
نگاهی به رقم واردات ایران طی 20سال گذشته بیانگر این است که در ابتدای دوره مورد بررسی، یعنی سال‌های 72 و 73 رقم واردات کشور با منفی 32 و منفی 42درصد کاهش نسبت به سال‌های قبل مواجه بوده است. دلیل آن را نیز می‌توان در سیاست‌های دولت وقت که سازندگی ویرانی‌های بعد از جنگ تحمیلی را در اولویت داشت، جست‌وجو کرد. دولت پنجم درست بعد از جنگ تحمیلی و در سال 68 سر کار آمد و با در پیش گرفتن سیاست سازندگی که البته در آن زمان بسیار مهم بود، کار خود را آغاز کرد. همین موضوع باعث شد تا واردات طی این سال‌ها و حتی در سال‌های ابتدایی دولت ششم در اولویت‌های بعدی قرار گیرد. البته در دو‌سال آخر دولت ششم، واردات مقداری رشد کرد به طوریکه میزان واردات کشور درسال‌های 74 و 75 به ترتیب 9 و 25درصد افزایش یافت. اما با شروع به کار دولت محمد خاتمی که در رأس دولت هفتم قرار داشت، در سال‌های 76،77 و 78 با کاهش واردات مواجه شدیم. در این سه‌سال واردات به ترتیب با رشد منفی 6.6، صفر و منفی 14درصد، مواجه شد. در این مقطع کاهش قیمت نفت در کنار افزایش قیمت دلار که از سال 72 آغاز شد اجازه واردات بیشتر را به دولت نمی‌داد. علاوه براین رشد تولید کارخانه‌ها و صنایع که بعد ازجنگ کم‌کم به مدار تولید بازگشته بودند هم تا حدودی مانع رشد واردات شد. اما در ادامه و در دولت هشتم رشد قیمت نفت که تقریبا از سال‌های ابتدایی دهه 80 خورشیدی آغاز شد، دست دولت را برای واردات تا حدودی باز کرد. در مجموع طی سال‌های 79 تا 85 واردات با رشد همراه بود اما درسال 85 این رقم با اندکی کاهش همراه شد. ولی افزایش چشمگیر قیمت نفت در بازارهای جهانی و در نتیجه افزایش درآمدهای نفتی ایران هنگام آغاز به کار دولت نهم باعث شد تا رقم واردات درسال 86 با رشد 17درصدی از41میلیارد دلار سال 85 به 48میلیارد دلار درسال 86 برسد. این روند تا سال 90 که واردات کشور به رقم 57میلیارد دلار رسید ادامه داشت، اما درسال‌های 91 و 92 با توجه به رشد فزاینده قیمت ارز و همچنین اعمال تحریم‌های غرب علیه ایران رقم واردات با کاهش 10درصدی درسال 91 و کاهش 3درصدی درسال 92 مواجه شد. به نظر می‌رسد نوساناتی که دراین سال‌ها در مورد واردات شاهد بودیم بیشتر ناشی از شرایط زمانی باشد تا این‌که بگوییم رویه‌ای مناسب در خصوص منع واردات و رسیدن به تولید رقابتی و خودکفایی شکل گرفته باشد.
رویای خودکفایی در گندم
نگاهی به میزان تولید و واردات گندم ایران بیانگر این است که باوجود وعده‌های مختلف برای خودکفایی در گندم، اما هنوز وارد‌کننده هستیم و با واردات گسترده این محصول در چند‌سال گذشته عملا موضوع خودکفایی زیر سوال رفته است. بر اساس آماری که فائو ارایه کرده است ایران در سال 2009 یعنی‌سال 1388 به پنجمین وارد‌کننده گندم جهان بدل شد. البته مسئولان طی چند‌سال اخیر به کرات از خودکفایی در گندم صحبت کرده‌اند اما همین آمار نشان می‌دهد به‌رغم تمام این سخنان در سال 2012 یعنی سال 1391 ایران به چهارمین وارد‌کننده گندم جهان تبدیل شد و یک گام دیگر از خودکفایی فاصله گرفت. بنابراین خودکفایی درگندم تنها یک رویا بوده و تلاش‌های احتمالی انجام‌شده در این زمینه به جایی نرسیده است. نگاهی به آمارهای‌سال 1391 نشان می‌دهد هرچند در این‌سال بالغ بر13.2میلیون تن گندم در کشور تولید شده اما تقریبا به اندازه نیمی از این میزان یعنی 6.6میلیون تن گندم وارد کشور شده است.
سیمان تجربه‌ای موفق
با وجود این که برنامه‌های خودکفایی در گندم موفق نبوده است اما باید گفت سیمان به‌عنوان یک تجربه موفق در زمینه خودکفایی مطرح است و با توجه به رشد تولید طی چند‌سال اخیر می‌توان ادعا کرد که درحال حاضر ایران از واردات بی‌نیاز شده و به خودکفایی رسیده است. البته رکود ساخت‌وساز در این چند‌سال عامل دیگری است که برخی از کارشناسان آن را دلیلی برای توقف واردات می‌دانند. اما در هر صورت رشد تولیدات سیمان در چند‌سال اخیر به اندازه‌ای بوده که بتوان برآن اساس ادعای خودکفایی داشت. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد درسال جاری تولید سیمان با رسیدن به رقم 105میلیون تن، 50درصد نسبت به سال‌های 92 و 91 افزایش خواهد داشت. این جهش تولید علاوه بر رفع نیازهای داخلی ایران را به صادرکننده سیمان
تبدیل می‌کند.
فولاد در آستانه خودکفایی
فولاد محصول استراتژیک دیگری است که در زمینه خودکفایی به‌عنوان یک تجربه نسبتا موفق مطرح است. تولید فولاد درچند‌سال اخیر به‌گونه‌ای رشد داشته که پیش‌بینی می‌شود، امسال به خودکفایی برسیم. نگاهی به وضع تولید و واردات فولاد در چند‌سال اخیر حاکی از آن است که در سال 91 و 92 به ترتیب 14میلیون و 817هزار تن و 15میلیون و 640هزارتن فولاد تولید شده است. این درحالی است که میزان واردات این محصول در این دو سال به ترتیب 3میلیون و 536هزارتن و 3میلیون و 500هزارتن بوده است. با توجه به ثابت بودن میزان واردات و البته رشد تولید در این دو سال و همچنین پیش‌بینی دستیابی به تولید 18میلیون‌تن در پایان‌سال جاری، می‌توان امیدوار بود که در آینده‌ای نزدیک در تولید این محصول نیز به خودکفایی برسیم.
محمـدقـلـی یوسفی استاد دانشگاه : اتکای صرف به محصولات داخـلی بـاعث حذف از روند تجارت جهانی می‌شود اداره اقتصاد با محصولات داخلی یک رویاست، اما در نهایت این موضوع چندان منطقی و عقلانی نیست که فقط با استفاده از محصولات داخلی کشور را اداره کنیم. اتکای صرف به محصولات داخلی باعث می‌شود تا از روند تجارت جهانی
حذف شویم.
مجیدرضاحریری رئیس کمیسیون واردات اتاق بازرگانی: سیاست تعرفه‌ای دولت باعث کاهش کیفیت محصولات
داخلی شد.
کاهش قدرت خرید مردم در این چند‌سال باعث شده تا تقاضا برای محصولات وارداتی کاهش یابد و همین موضوع دلیلی شد تا شاهد کاهش واردات یک نوع محصول خاص باشیم اما این موضوع را نمی‌توان به سیاست‌های دولت در جهت کاهش واردات و استفاده از محصولات داخلی نسبت داد.
وجود دیوار تعرفه‌ای بلند باعث شده تا مصرف‌کننده امکان انتخاب درست و صحیح کالا را نداشته باشد و مجبور به استفاده از کالاهای داخلی باشد. در این شرایط نیز برخی از تولیدکنندگان داخلی با استفاده از این شرایط در پی رشد و ارتقای کیفیت محصول داخلی بر نمی‌آیند و در سایه حمایت‌های دولت به تولید بی‌کیفیت خود ادامه می‌دهند. این شرایط ظلمی مضاعف به تولید و مصرف‌کننده داخلی است.
پدرام سلطانی نایــب‌رئیس اتاق بازرگانی: قرار نیست همه چیز را خودمان
تولید کنیم.
ما قرار نیست همه چیز را خودمان تولید کنیم، بلکه باید در محصولاتی که مزیت رقابتی داریم قوی‌تر عمل کنیم و بازارهای داخلی و جهانی را تأمین کنیم. در بخش‌هایی هم که مزیت نداریم طبیعتا باید از واردات استقبال کنیم.