نيره خادمی| تكليف اعضاي شوراي جديد شهرتهران كه مشخص شد، افكار عمومي امان نداد و گمانه‌زني‌ها شروع شد براي پنجاه‌وهشتمين شهردارتهران. محمدباقر قاليباف با تمام نقاط تاريك و روشني كه در كارنامه یک ساله خود داشت، رفتني است و حالا درميان كساني كه احتمالا به جاي او به بهشت خواهند رفت، جز مردان سياسي نام زنان هم برده مي‌شود؛ مثل زهرا صدراعظم نوري، معصومه ابتكار و کمی هم فائزه هاشمی.
معصومه ابتكار كه رياست سازمان محيط‌زيست دولت روحاني را برعهده دارد، اين روزها دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است و حتي مردم درشبكه‌هاي اجتماعي هشتگ‌هاي مطالبه‌گري درباره او دركنار فائزه هاشمي يا كساني مانند ليلا ارشد را به راه انداخته‌اند؛ اگرچه خيلي‌ها هم معتقدند، هاشمی شانس خود را يك‌بار درشوراي سوم و مجموعه مديريت شهري امتحان كرده است. آذر منصوري، فعال سياسي اصلاح‌طلب آخر تابستان سال قبل درباره احتمال معرفي شهردار زن درشوراي پنجم حرف زد و از آن زمان تا همين حالا هم بحث‌هايي در اين‌باره مطرح شده است. الهه كولايي، فعال ديگر اصلاح‌طلب هم درهفته‌هاي گذشته در گفت‌وگو با «شهروند»، اين موضوع را دور از انتظار ندانست. حالا مي‌دانيم كه با توجه به سهم‌دهي 30درصدي به زنان درشوراي پنجم، اعضاي منتخب حرف‌هايي در اين‌باره داشته‌اند و گزينه‌هايي هم پيش‌روي آنان است. زهرا نژادبهرام كه يكي از اين اعضاي منتخب است، در گفت‌وگو با «شهروند» ازمطالبه‌اي حرف مي‌زند كه بايد 50درصد جمعيت شهر را هم درآن درنظر گرفت: «حضور شهردار زن بين گزينه‌ها بايد به صورت مطالبه عمومي مطرح شود، چون 50درصد جمعيت شهر را زنان تشكيل مي‌دهند.» به اعتقاد او، انتظار داشتن شهردار زن خيلي دور از انتظار نيست، اما چون تا به‌حال آن را تجربه نكرديم، فكر مي‌كنيم كه قابل دسترس نيست: «شهردارشدن هيچ ويژگي خاصي نمي‌خواهد، زن و مرد ندارد. كسي كه شهردار مي‌شود، قرار نيست آدم متفاوتي باشد، همين كه مدير توانمند، پاكدست و دلسوزي باشد، كافي است و البته اين ويژگي‌ها طبيعتا در بين زنان بيشتر است تا مردان. زنان درپاكدستي و نداشتن فساد درمجموعه كاري جزو سرآمدان هستند.» او همچنان نسبت به اين موضوع تأكيد دارد كه زنان بايد جزو گزينه‌ها باشند، چون قابل طرح و دفاع است: «حتما گزينه‌هاي زن مدنظر ما هست و برنامه براي مديريت شهري خواهيم داشت، اما اينكه خارج ازجنسيت بررسي كنيم كه برنامه‌هاي افراد تا چه ميزان متناسب با نيازهاي شهري و درخواست‌هاي شوراست، بحث ديگري است. دراين مرحله، ديگر تاكيد جنسیتي نداريم.»
آينده حضور زنان را خراب نكنيم
ازهمان زماني كه موضوع سهم‌دهي به زنان درشوراي شهر مطرح شد، خيلي‌ها معتقد بودند كه اين نوع تبعيض مثبت ممكن است نتايج منفي براي آينده جامعه زنان داشته باشد و حالا هم حسین ایمانی‌جاجرمی، كارشناس حوزه شهري در گفت‌وگو با «شهروند» تقريبا همين نگاه را دارد: «عدالت جنسيتي مهمتر ازتبعيض مثبت است، چون درتبعيض مثبت ممكن است زنان ضعيف به كار گرفته شوند و درنهايت هركاري هم انجام دهند. اين موضوع آينده فعاليت‌هاي زنان را زير سوال خواهد برد، درحالي كه مسأله شايستگي است.» او معتقد است كه جنسيتي‌كردن مديريت شهري كار درستي نيست: «حتي در زمان بستن ليست‌ها اين موضوع مطرح بود كه شايد شايسته‌سالاري، هم زير سوال برود، چون آدم متخصص بايد اداره دستگاه‌هاي اجرايي و خدماتي را برعهده داشته باشد، پس متغير جنسيت در انتخاب شهردار مهم نيست.» او اين را هم گفت كه شهردار يك نفر نيست و در واقع او مجموعه‌اي از يك تيم مديريتي و برنامه‌اي است كه بايد شايستگي او با همكاري شورا و يك هيأت كارشناسي بررسي شود: «عدالت جنسيتي مهم است، اما بايد درحوزه‌هاي اصلي زندگي و آموزش اجرا شود و بعد به زنان سهميه داده شود اما وقتي هنوز هم دختران به دليل جنسيت امكان تحصيل ندارند، خيلي نمي‌شود اينطور حرف زد، ضمن اينكه مسأله مديريت شهري جدي است و با زندگي روزمره شهري كار دارد. يك قدم اشتباه مي‌تواند واكنش سريعي درپي داشته باشد.» به اعتقاد جاجرمي در زمان انتخاب شهردار بايد مسأله جنسيت را كنار بگذاريم: «البته متاسفانه حالا هم مدام دنبال اسم‌هاي تكراري هستيم.»
او درباره گزينه‌هايي كه درباره زنان مطرح مي‌شود، گفت: ما يك شهردار زن داشتيم، خانم صدر اعظم نوري است كه طبق تعهد نمي‌تواند از شورا بيرون بيايد: «در كل كشور هم يك يا دو شهردار زن داشتيم، بنابراين زنان حضور چنداني درعرصه اجرايي و مديريت كشور نداشتند، بايد ابتدا عرصه‌هاي مياني را برايشان باز كنيم. بهترين كار اين است كه هركسي كه شهردار شد، تعهد دهد كه معاونان و شهرداران مناطق را ازميان زنان شايسته انتخاب كند؛ اين روش بهتر است تا اينكه يك زن شهردار شود و بعد بر اثر ناتواني در اداره شهر اين موضوع به ضرر آينده زنان تمام شود.»
همين حالا البته شهردار پاريس يك زن است؛ زني كه البته به گفته اين كارشناس شهري سال‌ها درشوراي شهر پاريس، وزارت فرهنگ و ارشاد فرانسه يا ساير دستگاه‌هاي اجرايي سمت داشته است: «اگر ما هم چند تا وزير زن يا زنان فعال زيادي درعرصه سياسي داشته باشيم كه شخصيتي براي خود دست و پا كرده باشند، مي‌توانستيم جدي‌تر در اين‌باره حرف بزنيم؛ درحالي كه حالا خانم ابتكار، دستجردي، مولاوردي، اشرف بروجردي و چند مورد ديگر تنها گزينه‌هايي هستند كه مي‌شود درباره آنها حرف زد. بايد قبول كنيم كه به زنان فرصتي براي كسب تجربه نداده‌ايم. بايد به زنان اجازه دهيم تا براي 10سال ديگر خود را آماده كنند تا درپست‌هاي مهم قرار بگيرند.» با وجود اين، او همچنان براين موضوع تأكيد دارد كه بايد درهاي مديريت ميان‌شهري را به روي زنان باز كنيم تا كسب تجربه كنند، آن هم درحالي كه قاليباف هم ادعا مي كرد كه زنان زيادي را درشهرداری به كار گرفته است اما براساس بررسي‌ها، حدود 15 تا 17درصد از بدنه شهرداري را زنان تشكيل مي‌دهند اما بيشتر در سمت‌هاي رده پايين شهرداري مشغول هستند.
ميثم بصيرت، ديگر كارشناس شهري و استاد دانشگاه هم در گفت‌وگو با «شهروند» تقريبا همين اعتقاد را دارد: «گرفتاري اصلي كه درحوزه زنان وجود دارد مردانه‌بودن جامعه ماست، بنابراين نخست بايد براي حضور زنان درجامعه نقشه راه داشته باشيم. البته ما همين حالا در اسناد جهاني نقش‌دادن به زنان را پذيرفته‌ايم اما گرفتاري ما اين است كه هنوز زنان درتهران وارد حوزه مديريت شهري نشده‌اند، درحالي كه بايد پله‌پله صعود كنند: «اين محدوديت گرفتاري است ضمن اينكه تصويري كه از زنان به غلط شكل گرفته، غيرمنطقي‌بودن زنان است. درمقايسه با مردان اما بايد دراين كليشه‌ها تحول ايجاد شود اما متاسفانه اين مسيرها هنوز طي نشده است تا زنان به پست‌هاي ارشد درشهرداري برسند. يك زمان درميان 6هزار نفر از كارمندان شهرداري 10هزار كارمند زن داشت كه نياز به شايستگي براي تصدي پست‌هاي عالي در آنان وجود نداشت.» او معتقد است كه دراين شرايط ابتدا بايد از اين جريان گذر كنيم و به‌طور خاص اقدامات خاصي براي سهميه‌بندي و افزايش توانمندي آنان درنظر بگيريم: «سهميه‌بندي، نهادسازي، ايجاد زيرساخت‌هاي حضور كاركنان زن و ايجاد فرصت‌ها براي رشد قابليت‌هاي آنان بايد در دستور كار باشد اما اتفاق نيفتاده است. البته به‌طور محدود حركت‌هايي شده است اما در چارچوب شخصيت‌هاي ملي نه. درحال حاضر تهراني كه با چالش‌هاي زيادي روبه‌رو است حتي مردان هم از عهده آن برنمي‌آيند.» بصيرت هم مثل ديگر كارشناسان، حضور زنان در رده‌هاي مياني شهرداري را به‌عنوان گام نخست نام مي‌برد: «مثل شوراي شهر كه الان 6 زن در ميان 21 عضو آن هستند در شهرداري هم به همين تناسب بايد چنين وضعيتي حاكم شود.»
ارزيابي گزينه‌هاي مطرح‌شده
اين كارشناس شهري درباره مطالبه‌اي كه درباره خانم ابتكار ايجاد شده است هم گفت كه او با عملكردي كه در سازمان محيط زيست و شورا داشته، امتحان خود را پس داده است: «شهردار تهران بايد شخصيتي استراتژيست داشته باشد اما رئيس فعلي سازمان محيط زيست اين شخصيت را ندارد و البته كس ديگري هم كه بتواند در حوزه اجرايي تسلط داشته باشد، پيدا نمي‌كنم.» او درباره صدر اعظم نوري هم گفت كه شهردار منطقه با شهردار شهر بزرگي چون تهران خيلي متفاوت است كه تماما تابع دستور شهردار است: «بعيد است چنين كاراكتري بتواند وظيفه شهرداري را انجام دهد. كسي كه مي‌خواهد شهردار باشد بايد فردي سياسي باشد كه از رده بالاتري بيايد و هيچ وقت قرار نباشد كه به مرتبه بالاتري گذر كند. افراد مطرح در حد وزير و معاون وزير هستند و در اين سطح متاسفانه كمتر خانمي هست كه رقيب اين افراد باشد. به‌هرحال گزينه زن شهردار آينده رقبايي در حد معاون رئيس‌جمهوری دارد، در حالي كه براي مقايسه هم بايد جنسيت را كنار بگذاريم.»
گزينه زن براي شهرداري معرفي مي‌كنيم
تمام اين حرف‌ها را البته ن‍ژاد بهرام، يكي از همان منتخب‌هاي شوراي پنجم هم قبول دارد، اما با وجود اين، همچنان بر معرفي گزينه زن پافشاري هم دارد: «اينكه كادرسازي نكرديم يك موضوع است و اينكه شهردار تهران را انتخاب كنيم يك بحث ديگر است. متاسفانه سيستم قبلي اين فرصت را ايجاد نكرده است اما ما براي شهرداري تهران از ميان زنان پيشنهادهایی داريم و مطرح مي‌كنيم تا برنامه بدهند، فرقي نمي‌كند زن باشند يا مرد. بين گزينه‌هاي ما حتما زنان هستند، برنامه مي‌دهند و با نظر جمعي، فرد مورد نظر انتخاب مي‌شود.» او معتقد است كه نبايد گزينه زن را حذف كنيم و بگوييم كه شهردار نمي‌تواند زن باشد: «همان‌طور كه زن مي‌تواند وزير و رئيس مجلس باشد، شهردار هم مي‌تواند باشد. درحال حاضر شهردار بغداد زن است، پس غريب و خارق‌العاده نيست كه بگوييم زنان نمي‌توانند؛ ضمن اينكه زنان در نوآوري توانمند‌تر هم هستند.»
ن‍ژاد بهرام البته از هيچ گزينه‌اي نام نبرد اما گفت كه در شوراي سياست‌گذاري اصلاح‌طلبان و بعد در جمع منتخبان شوراي پنجم صحبت‌هاي زيادي در اين‌باره شده است: «وقتي مسأله متفاوتي مطرح مي‌كنيد چون سابقه نداشته ناخودآگاه مقاومت‌هايي هم درباره آن وجود دارد و ما طبق مطالبه 30 درصدي حضور زنان در شورا، حضور آنان در سطوح بالا را مطالبه مي‌كنيم اگر چه طبيعي است كه در جامعه مردان مقاومت‌هايي هم داشته باشد.»
زناني كه مردم پيشنهاد دادند
در چند روز گذشته مطالبه‌اي هم در فضاي مجازي در اين‌باره مطرح شده است و مردم هم گزينه‌هاي خود را نام برده‌اند. بهار در يكي از شبكه‌هاي اجتماعي نوشته است: «بهترین گزینه شهرداری تهران خانم فائزه هاشمی است.» امیرعلی هم نظرش در این‌باره این‌طور است: «جدا از زن و مرد بودن شهردار، كاش مدیر خوبی باشد برای شهر تهران؛ فرهنگی و شهری! زیباست ولی شهردار تهران زن باشد.» مستوره یکی از موافقان شهردار زن برای تهران است: «به نظر من چه کسی بهتر از معصومه ابتکار برای شهردار تهران، سابقه اجرایی زیاد و آشنا به مسائل شهری بابت حضور در شورای شهر.» ندا هم در این‌باره نوشته است: «فهرست امید با ازخودگذشتگی آدم‌هایی مثل لیلا ارشد و حمایت کامل زنان اصلاح‌طلب تهران رأی کامل آورد. چرا اصلاح‌طلبان شهردار زن انتخاب نکنند؟»
شهرداران زن در جهان
پیشنهاد انتخاب شهردار زن برای تهران درحالی مطرح می‌شود که زنان در تعداد زیادی از شهرهای جهان، تجربه مدیریت شهری و شهرداری دارند؛ مثلا شهردار رم از سال ۲۰۱۶ یک زن است، ویرجینیا راجی ۳۸سال دارد و وکیل است. همين‌طور شهردار شهر واشنگتن در آمریکا از سال ۲۰۱۵ یک زن است. موریل ایی بوزر ۴۴ ساله پیش از این عضو شورای شهر ناحیه کلمبیا بود. شهردار شهر ژنو در سوییس هم از سال ۲۰۱۵ یک زن است. استر الدر ۵۹سال سن دارد و عضو حزب سبز سوییس است. شهردار شهر پاریس از سال ۲۰۱۴ یک زن است. آن ایدالگو ۵۷ ساله پیش از این معاون شهردار سابق و عضو شورای شهر پاریس بود. شهردار شهر کیپ تاون در آفریقای جنوبی از سال ۲۰۱۱ یک زن است. پاتریشیا دولیل ۶۶سال سن دارد. همچنين شهردار لیما پایتخت پرو از سال ۲۰۱۱ یک زن است. سوزانا ویلاران ۶۷ ساله پیش از این وزیر زنان کشور پرو بود. او کار خبرنگاری هم انجام داده است. شهردار شهر صوفیه، پایتخت بلغارستان از سال ۲۰۰۹ یک زن است. یوردانکا فانداکووا ۵۵ ساله پیش از این وزیر آموزش بلغارستان بود. شهردار شهر بخارست پایتخت رومانی از سال ۲۰۱۶ یک زن است. گابریلا فیرآ ۴۴ ساله، خبرنگار رادیو و تلویزیون بود و البته نماینده سابق سنای رومانی. شهردار شهر پراگ جمهوری چک از سال ۲۰۱۴ یک زن است. آدریانا کرناچووا ۵۶ ساله پیش از این سابقه فعالیت در وزارت کشور چک را در کارنامه خود داشت. شهردار شهر کلن آلمان از سال ۲۰۱۵ یک زن است. هنریت ریکر ۶۰ ساله پیش از این، مسئول بخش خدمات اجتماعی شهرداری کلن و از حامیان پناهجویان بود. شهردار شهر بارسلون اسپانیا از سال ۲۰۱۵ یک زن است. آدا کولائو، ۴۳ ساله، نویسنده و کنشگر جنبش ضددولتی موسوم به «خشمگینان» بود. شهردار شهر مادرید اسپانیا از سال ۲۰۱۵ یک زن است. مانوئلا کارمنا ۷۳ ساله و قاضی بازنشسته بود.