نيره خادمي| امسال سال حيرت است. از همان روزي كه انتخابات همزمان رياست‌جمهوري و شوراي شهر برگزار شد، خبرها هم جالب شد. از موفقيت ليست‌هاي اميد در شوراهاي كلانشهرهاي كشور تا رأي‌آوري بعضي چهره‌هاي معمولي مثل دستفروش، پاكبان يا يك فرد نابينا مواردي بود كه به‌عنوان پديده‌هاي انتخابات از آنها ياد شد و حالا هم حرف درباره پديده حضور زنان است آن هم در شوراهاي سيستان‌وبلوچستان. ديروز علی اوسط‌هاشمی، استاندار سیستان‌وبلوچستان خبر را اعلام كرد: «415 زن به شوراهای شهر این استان راه یافته‌اند و بالاترین میزان زنان راه‌یافته به شوراهای اسلامی سیستان‌وبلوچستان به خاش با 131 نفر
اختصاص دارد.»
آن‌طور كه از خبرهاي اين سال‌ها پيدا است، در چينش رده‌هاي مديريتي استان سيستان‌وبلوچستان تغييراتي ايجاد شده است؛ زنان فرماندار، زنان شهردار و شوراهاي زنانه. البته محمد اكبرچاكرزهي، فرماندار خاش در گفتوگو با «شهروند» معتقد است رويكردي كه دولت يازدهم و به تبع آن استانداري سيستان‌وبلوچستان براي افزايش نقش زنان در رده‌هاي مديريتي داشته است، در ايجاد اين رويه تأثيرگذار بوده است: «يك‌سوم زناني كه در انتخابات ثبت‌نام كرده بودند، به شوراي شهر راه يافتند. در حال حاضر معاون فرماندار يا استاندار مديركل، شهردار يا تعداد زيادي بخشدار در سطوح بالا و مياني استان و شهرستان زنان هستند و اين نگاه در شوراها هم تسري يافته است.» او در حرف‌هاي خود از تشويق فرمانداري براي حضور زنان در تصميم‌گيري حوزه شهر و روستا هم حرف زد: «فقط 467 نفر در انتخابات اين دوره خاش ثبت‌نام كردند كه بالاترين آمار در سطح استان است و از اين تعداد 131 نفر به شورا راه پيدا كردند. خيلي از اين زنان تحصيلكرده با هدف نقش‌آفريني در عرصه‌هاي فرهنگي-اجتماعي و توسعه روستاهايشان در انتخابات ثبت‌نام كردند تا زمينه‌اي براي تقويت جايگاه زنان و نقش‌آفريني زنان در حوزه‌هاي اجتماعي باشند.» چاكرزهي يكي از دلايل ورود زنان به اين عرصه را تحصيلات دانشگاهي دانست: «وضعيت حالا با گذشته‌هاي دور كه زنان حق تحصيل نداشتند، تفاوت دارد و اين محدويت‌ها الان برداشته شده است. زنان بلوچ در دانشگاه‌هاي معتبر بدون هيچ محدوديتي درس می‌خوانند و تعصباتي كه در گذشته بوده از بين رفته است.» او درباره ميزان حضور زنان در رده‌هاي مديريتي سيستان‌وبلوچستان هم گفت كه اگر دهياران زن را هم حساب كنيم، جمعا بيش از 150 زن در سطوح مديريتي استان فعاليت دارند كه همين موضوع تشويقي براي ساير زنان استان است. حالا 98 شورای روستاي شهرستان خاش داراي عضو زن است و همچنين هر سه عضو روستاي افضل‌آباد خاش هم به‌طور كامل زن هستند. براي شوراي 19 روستاي خاش هم از هر 3 عضو 2 نفر زن انتخاب شده‌اند.
مشاركت زنان در شهرهاي ديگر استان هم كم و بيش زياد بوده است. شايد محدوديت‌هايي كه تاكنون استان را درگير كرده بود حالا زنان را به ميدان آورده است، اگر چه بعضی معتقدند كه نبود سطح سواد بالا در ميان مردان به‌خصوص در روستاها باعث ورود زنان به اين عرصه شده است. عصمت ايرندگاني يكي از زنان منتخب شوراي روستاي نوگور كرانگشان استان سيستان‌وبلوچستان با 220 نفر و 48 خانوار جمعيت است كه البته اين حرف‌ها را قبول ندارد. او در گفتوگو با «شهروند» درباره عزم همسر خود و زنان روستا براي ورود او به اين عرصه می‌گوید: «زنان روستا مرا تشويق كردند تا وقتي عضو شدم از حق آنها دفاع كنم چون هيچ كدام از صنايع دستي ما زنان شناخته شده نيست. آنها به من می‌گفتند ما هم بايد به جايي برسيم و سوزن‌دوزي‌هاي ما هم بايد شناخته شود. من هم تصميم گرفتم در انتخابات شركت كنم تا كاري براي آنها انجام دهم.» از همان روزي كه ايرندگاني براي انتخابات شوراي شهر و روستا ثبت‌نام كرد تا روز رأي‌گيري هيچ تبلیغاتي در روستا نداشت؛ نه تراكت و نه عكس و متني. رقباي او اما هر روز در شهر چرخ می‌زدند و تراكت پخش می‌كردند. حالا او نامش در ميان منتخبان شورا است چون به قول خودش پشتش به زنان روستا گرم بوده است. ديپلم كامپيوتر دارد و حالا همسرش هم او را تشويق می‌كند تا ادامه تحصيل دهد: «قبلا داوطلب فعال هلال‌احمر بودم، يك‌سال خبرنگاري كردم، حالا هم می‌خواهم براي زنان روستا كاري كنم. آنها با اين كه تحصيلات دانشگاهي دارند، اصلا آزادي بيان ندارند و من می‌خواهم از حقوق اين زنان دفاع كنم.» شوهر اين زن جوان 29ساله هم روز ثبت‌نام شوراي شهر با او بود و حتي در انتخابات هم ثبت‌نام كرد اما بعدتر به نفع «عصمت ايرندگاني» يعني همسرش كناره‌گيري كرد: «همسرم با توجه به شناختي كه از فعاليت‌هاي اجتماعي من داشت، می‌گفت تو می‌تواني حرف مردم روستا را به جامعه برساني. اين‌جا تازه درحال احيا شدن است.» عصمت ايرندگاني اين را هم گفت كه حاكميت مردان تا به حال نتوانسته به توسعه روستا كمك كند و شايد حالا زنان بتوانند در این راه مفيد باشند: «اصلا فكر نمی‌كردم رأي بياورم چون نه‌تنها تبليغ نكرده بودم حتي درباره آن با هيچ ريش‌سفيدي هم صحبت نكردم، اما فقط با حمايت زنان آمدم.»
محمد بلوچ‌زهي، بخشدار نيك‌شهر هم در گفتوگو با «شهروند» البته حمايت‌هاي دولت و استاندار سيستان‌وبلوچستان را دليل حضور بيشتر زنان در اين عرصه‌ها می‌داند: «اين رويكرد باعث تقویت حس خودباوری و اعتماد به نفس زنان شد تا بیشتر جهت به نمایش گذاشتن و اثبات توانایی‌های فردی خویش در جامعه بلوچستان تلاش كنند.» او معتقد است كه سپردن مسئولیت‌های مختلف ازجمله فرمانداری، بخشداری، شهرداری و... به زنان در دولت یازدهم و باز گذاشتن درهای اعتماد به روی زنان در دولت منجر به مشارکت بسیار بالای آنان در زمینه‌های مختلف به‌ویژه اعتماد سپردن مدیریت روستایی به زنان از سوی مردم شد: «نباید فراموش کرد که حضور زنان بلوچ در اجتماع و مشارکت آنان در امورات مختلف ازجمله مدیریت روستا و... دارای یک پیشینه تاریخی است. نمونه‌های بسیار فراوانی از زنان موفق در تاریخ بلوچستان وجود دارد، ازجمله آنان خانم «بانلی» فرماندهی که به هندوستان لشکرکشی کرد، مادر میرکمبر که زنی بسیار صلح‌جو، معتمد و بسیار بانفوذ در قوم و طایفه خویش بود، نخستین حماسی‌سرای موسیقی بلوچستان بانویی بسیار قدرتمند به نام مه‌گنج، هانی اسطوره عشق و امید، مهناز اسطوره شکیبایی و... را می‌توان مصداق این حضور قرار داد.» اگر به تاریخ معاصر پس از انقلاب در بلوچستان نگاهی بیندازیم به اين موضوع هم خواهيم رسيد که به جز حوادث، این تحولاتي که بلوچ زهي از آن حرف زد البته مربوط به یک بازه زمانی خاص نبوده و در دهه‌های گذشته این منطقه تحولات زيادي داشته است. البته هميشه تصور غالب از زنان بلوچستان، زناني با محدوديت‌هاي زياد بوده است كه بخشدار نيك‌شهر آن را قبول ندارد: «اين تصور براساس وجود نداشتن شناخت مردم بلوچ و ناآگاهی درباره جامعه بلوچستان شکل گرفته است. زنان امروز در شهرستان‌های مختلف سیستان‌وبلوچستان در پست‌های اجرایی مشغول هستند. میزان رضایتمندی عمومی هم از مدیریت بانوان بلوچ در جامعه نسبت به مدیران مرد به دلیل حساسیت‌های زنانه، مسئولیت‌پذیری و تعهد بیشتر وجود دارد.»
زنان بلوچ درطول تاریخ مطالبه‌محور بوده‌اند
مرضيه اعلم هم يكي دیگر از اعضاي منتخب شورا درهامون سيستان‌وبلوچستان است. سال‌ها بود كه شوراي شهر درهامون دست مردان ريش‌سفيد بود، كساني كه احتمالا كمتر با نيازهاي جامعه زنان و جوانان آشنايي داشتند. وقتي مرضيه اعلم در انتخابات شوراي هامون ثبت‌نام كرد، خيلي‌ها مثل همسرش او را از اين كار منع كردند، چون معتقد بودند كه دركنار مردان ريش‌سفيد شانس كمي براي انتخاب دارد: «بعضي ازجمله شوهرم می‌گفتند كه با وجود اين افراد احتمال رأي خيلي پايين است اما زنان و جوان‌ها مشوق من بودند و بارها درخواست كردند كه در انتخابات شورا شركت كنم. شوهرم هم كه اين اصرارها را ديد، موافقت کرد و تا جايي كه توانست همكاري كرد.» او كه 28ساله است، فعاليت‌هاي خود را ازسال‌هاي قبل شروع كرده. حالا فوق‌ليسانس تاريخ دارد و 15سالي هم می‌شود كه مربي ورزش است و دفاع شخصي كار می‌كند. اعلم جز اين در دانشگاه زابل تدريس می‌كند و همزمان مشاور فرماندار هامون هم هست. دوره چهارم شورا هم البته تنها 40 رأي براي حضور درتركيب اصلي شورا كم داشته و بعد در گروه مشاوران جوان استانداري به‌عنوان مشاور جوان استاندار در امور زنان انتخاب شده است. حالا هم كه نفر سوم ليست شوراي شهر‌هامون است: «اولين‌باري است كه درهامون يك زن درشوراي شهر رأي می‌آورد. تابه‌حال درشهرمان هيچ اقدامي براي زنان نشده است و من فكر كردم كه بايد تركيبي از زنان و جوانان در شورا باشد تا مشكلات اين قشر حل شود. درجلساتي كه ميان استانداري، فرمانداري با شورا برگزار می‌شد، شوراي شهر خيلي ضعيف درحوزه زنان و جوانان عمل می‌كرد. در واقع همه چيز مردانه بود، چون قشري هم كه در شورا بودند، مسن بودند و هيچ عضو زن و جوان نداشتيم.» حالا او رأي خوبي از مردم شهرش دارد. آنها به او اعتماد كرده‌اند و مرضيه اعلم فاصله زيادي با رأي اول شوراي هامون ندارد: «نفر اول 1000 رأي و نفر دوم 800 رأي داشت اما من بالاي 750 رأي داشتم. سال‌هاست كه تركيب شوراي اين شهر هيچ تغييري نداشته است اما خواست زنان و جوانان تغيير فضا بود. آنها با توجه به فعاليت‌هايي كه داشتم، به من انگيزه حضور دادند، براي همين از آنان تشكر می‌كنم. تنها كسي هم كه ستاد تبليغاتي و بنر داشت، من بودم و همين جوانان در ستاد من تبليغات را در دست داشتند.»
خواست عمومي براي حضور اعلم تا جايي بود كه حتي اقوام نزديك رقبا هم به او رأي دادند. عضو منتخب شوراي هامون از برنامه‌ها و اهداف خود هم حرف زد: «هامون تنها شهري است که صنايع‌دستي ندارد و هيچ كلاس آموزشي يا ورزشي در آن برگزار نمي‌شود. تنها كلاس‌هاي ورزش رايگان را هم خودم برگزار کرده بودم، بنابراين يكي از برنامه‌هاي من توجه به اين نقاط است. زنان هيچ فضايي براي ورزش ندارند و قطعا در اين‌باره بايد برنامه‌ريزي شود.» در هرصورت حضور زنان در بدنه اجتماعي اين منطقه حتي بيشتر از مردان نكته جالبي است، به‌طوري كه برخي مشاهدات بخشدار نيك‌شهر هم حاكي از حضور پررنگ زنان درصف‌هاي طولاني رأي‌گيري است. محمد بلوچ‌زهي درميان صحبت‌هاي خود دراين‌باره هم توضيح داد: «زنان بلوچ درطول تاریخ مطالبه‌محور بوده‌اند. این مشارکت و حضور نه‌تنها در انتخابات ملموس است، بلکه درسایر عرصه‌ها نیز حضور زنان قابل توجه هست. زنان نسبت به مردان حضور بالاتری جهت مطالبه خویش در ارگان‌ها و ادارات دارند؛ این یعنی زنان در سایر ارکان و عرصه‌ها حضور مستمر و قابل توجهی دارند.» با اين حال، او دو قشر را درميان مردم بلوچ نسبت به سایر اقشار مظلوم دانست: «کودکان روستایی و حتی شهری بلوچ که متاسفانه کمترین توجه به آنها می‌شود. دربسیاری از روستاها کودکان از نعمت وسایل و ابزار تفریح محروم هستند، به‌ویژه حالا که در آستانه فصل تابستان قرار داریم و کودکان و نوجوانان اوقات فراغت‌شان به دلیل محرومیت روستاها از امکانات تفریح به بطالت می‌گذرد. قشر دوم زنان هستند که درجامعه جفاها و ظلم‌های فراوانی در حق آنها می‌شود. بسیاری از زنان بلوچ به دلیل اعتیاد یا بیکاری شوهرانشان مخارج زندگی عیالوار خویش را از طریق سوزن‌دوزی تأمین می‌کنند. متاسفانه زنان در بلوچستان رنج‌های پنهان بی‌شماری را
تجربه می‌کنند.»