شهروند| ایرانی ها دو روز پیش، عصر جمعه متفاوتی را گذراندند؛ عصری با طعم مناظره و حرف و حدیث های بسیار. حالا و با گذشت دو روز از نخستین مناظره نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم که با محورهای اجتماعی و فرهنگی برگزار شد، هنوز واکنش ها درباره سخنان نامزدها ادامه دارد؛ واکنش هایی که در آنها هم می شود تعریف و تمجید را پیدا کرد و البته بیشتر انتقاد؛ انتقاد به اینکه این نامزدها به گفتن کلیاتی درباره مسائل اجتماعی بسنده کردند و غیر از یکی دو نفر، صحبت‌ها درباره مسائل اجتماعی کلی بود و غیرتخصصی.
وضع محیط زیست، حاشیه نشینی، بهداشت و درمان، فقر و مسائل شهری از جمله موضوعاتی بودند که در این مناظره مطرح شد؛ موضوعاتی که حالا کارشناسان اجتماعی در گفتوگو با «شهروند» از کم و کیف آنها می گویند.
نامزدها برنامه مشخص
خود را درباره زنان ارایه دهند
«پروانه سلحشوری» نماینده مردم تهران و رئیس فراکسیون زنان در مجلس شورای اسلامی درباره توجه کاندیداها به خواسته‌های زنان در این مناظره هم به «شهروند» می‌گوید: «در نخستین مناظره کاندیداهای ریاست‌جمهوری که محور اصلی آن مسائل اجتماعی بود کمترین توجه به حقوق و خواسته‌های زنان شده است. اکنون سوال اینجاست که چگونه مسائل اجتماعی مطرح می‌شود و خواسته‌های نیمی از اجتماع در نظر گرفته نمی‌شود. مدت‌هاست که توجه به خواسته‌های زنان به روزهای انتخابات محدود می‌شود ولی این موضوع حتی در مناظره روز جمعه رعایت نشده است. البته این نکته مهمی است که سوالات توسط کارشناسان صداوسیما تدوین شده بود و این بیش از اینکه نگاه کاندیداها را نشان بدهد نوع نگاه همیشگی صداوسیما به زنان و خواسته‌های آنان بوده است؛ یعنی در این سوالات توجه نکردن و عامدانه زنان را نادیده گرفتن توسط صداوسیما آشکار بود.»
رئیس فراکسیون زنان در کنار انتقاد از نحوه طراحی سوالات مطرح‌شده در این مناظره، به کم‌توجهی کاندیداها به خواسته‌های زنان هم اشاره می‌کند: «در کنار هدف عامدانه صداوسیما، هر کدام از کاندیداها اگر نگاه حداقلی به زنان هم می‌داشتند باید درباره برنامه‌های خود سخن می‌گفتند. نگاه مردان سیاسی جامعه ما به زنان بسیار مردسالارانه است و معتقدم که در این زمینه بین اصولگرایان و اصلاح‌طلبان تفاوت معناداری وجود ندارد و این خود ما زنان هستیم؛ چه اصلاح‌طلب و چه اصولگرا که باید درصدد این بربیایم که فضای سیاسی به شدت مردانه‌شده خود را برای حمایت از سایر زنان اثبات کنیم.»
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی به یک مورد از دستاوردهای فراکسیون زنان هم اشاره می‌کند و آن را ماحصل حضور زنان در مجلس می‌داند: «در یک مورد یعنی برنامه ششم توسعه برای نخستین بار ما توانستیم در مباحث مربوط به ورزش از ۰.۲۷درصد از ۹درصد مالیات بر ارزش افزوده، برای ورزش زنان سهم اختصاصی بگیریم؛ یعنی ما ۱هزار و ۳۰۰میلیارد برای ورزش که حداقل ۳۰درصد آن به زنان اختصاص می‌یابد، تصویب کردیم، برای نخستین بار در برنامه ششم توسعه ما توانستیم بحث عدالت جنسیتی را در برنامه بگنجانیم.» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: «سهم زنان در حوزه مدیریت دانشگاه‌ها و عضویت در هیأت‌علمی دانشگاه‌ها بسیار پایین است و این درحالی است که جامعه ما نیاز اساسی به حضور زنان در جایگاه‌های مدیریتی دارد. تغییرات مثبت برنامه ششم به خاطر حضور و افزایش زنان در مجلس شورای اسلامی است؛ در جایی که ما توانستیم یک حداقل رشدی را از زنان شاهد باشیم یعنی از حدود ۳درصدی به ۶درصد برسیم به این توفیقات رسیدیم حال اگر فرصت‌های دیگری به زنان در دیگر حوزه‌های اجرایی داده شود می‌توانیم به زنان که از اقشار آسیب‌پذیر جامعه هستند کمک کنیم و انتظار حداقلی این است که هرکدام از کاندیداها برنامه‌های مشخص خود و همچنین نوع نگاه خود به زنان را به‌طور شفاف ارایه دهند.»
جای خالی فضای مجازی و خشونت در حرف‌های نامزدها
«حسن موسوی‌چلک»، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران یکی دیگر از کارشناسان اجتماعی است که به نوع سخنان نامزدهای ریاست‌جمهوری دوازدهم انتقاد دارد. او در گفتوگو با «شهروند» می‌گوید که این مناظره‌ها را باید از چند زاویه نگاه کرد: «با توجه به اینکه محور نخستین مناظره اجتماعی بود و با توجه به شرایط اجتماعی کشور انتظار می‌رفت بخش اجتماعی در برنامه‌های آنها پررنگ‌تر باشد اما آنها به گفتن کلیات دراین‌باره بسنده کردند. نکته دوم طرح بعضی از سوالات غیرمرتبط بود؛ مثلا از میان همه مسائل اجتماعی مانند مسئولیت اجتماعی، سرمایه اجتماعی و ... می‌شد سوال کرد اما دیدیم که از آقای رئیس‌جمهوری درباره تقویت روحیه پهلوانی سوال شده است، به نظر من این وظیفه او نیست که دراین‌باره پاسخی دهد.» او ادامه می‌دهد: «از طرف دیگر دیدیم که معمولا در جواب به سوالات اجتماعی، پاسخ‌های غیرمرتبط داده شد و این نشان می‌داد که نامزدها در حوزه مسائل اجتماعی برنامه نداشتند. بعد از ورود مقام معظم رهبری به موضوعات اجتماعی و تعیین 5 اولویت در این حوزه، به نظر می‌رسید که نامزدها برنامه‌های مدون‌تری دراین‌باره داشته باشند.» موسوی چلک معتقد است: «موضوع دیگر بحث حاشیه نشینی بود که مطرح شد؛ میدانیم که در سال 93 و در دولت سندی به نام سند ملی و احیا و بهسازی بافت‌های فرسوده و بافت‌های ناکارآمد شهری تصویب شد که در این سند به‌طور دقیق دراین‌باره توضیح داده شده است ولی پاسخ‌های نامزدها درباره موضوع حاشیه‌نشینی نشان داد که آنها اصلا این سند را نخوانده بودند و برداشتی که داشتند اشتباه بود. ما باید این را بدانیم که حاشیه‌نشینی به‌عنوان حاشیه شهر نیست؛ بافت‌های فرسوده، تاریخی، روستاهای الحاقی به مناطق شهری و چهار سکونتگاه‌های غیررسمی، چهار منطقه حاشیه‌نشینی‌اند و دیدیم که آمارهایی که در این حوزه ارایه شد مطابق با آمارهای رسمی وزارت راه و شهرسازی نبود. مثلا در مجموع این چهار محله حدود 19میلیون نفر ساکنند ولی در سکونتگاه‌های غیررسمی بین 11 تا 12میلیون هستند.»
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران می‌گوید: «برنامه‌ای که آنها باید برای این موضوع ارایه می‌کردند، اگر سند را نگاه می‌کردند بخشی از این برنامه‌ها هم در آن آمده بود اما دیدیم که برخورد آنها با این موضوع بسیار ساده انگارانه بود. حاشیه نشینی بسیار پیچیده است اما آنها گفتند در عرض 5سال این را تمام می‌کنیم، این درست نیست. در تمام این سال‌ها ما موضوع گزارش حاشیه نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی را داشتیم ولی وزارت راه در این 4سال مطالعاتش را دراین‌باره بیشتر کرده است.» انتقاد دیگر او به مسکوت ماندن موضوع فضای مجازی است: «در این مناظره اصلا بحثی درباره فضای مجازی، خود آسیب‌های اجتماعی و خشونت‌ها مطرح نشد و آنها برای افزایش سرمایه اجتماعی و... هیچ برنامه‌ای نداشتند. موضوعات اجتماعی بسیار پیچیده است، اگر بخواهیم اقتصاد و اشتغال درست داشته باشیم، نیاز به تقویت حوزه اجتماعی داریم. از طرف دیگر در حوزه اجتماعی باید امید به جامعه تزریق شود اما در این مناظره یک جاهایی کاندیداها اخلاق را رعایت نکردند و این باعث می‌شود اعتماد مردم نسبت به حاکمیت کم شود و این بر مشارکت کم مردم تأثیر می‌گذارد.»
او می‌گوید: «امروز مهم‌ترین سرمایه مردم، سرمایه اجتماعی است که اگر نباشد اعتماد کمتر می‌شود. نکاتی که در این مناظره مطرح شد برنامه نبود، یک سری کلیات بود، مثلا استراتژی آنها مشخص نشد که سلبی است یا ایجابی. انتظار ما این بود که با توجه به اینکه در یکی دو‌سال این موضوعات بیشتر اهمیت پیدا کرد، مناظره برنامه موفق تری را ارایه کند. آنها باید در برنامه‌هایشان و حتما برای سلامت اجتماعی برنامه‌ای بنویسند که هم فراگیر باشد هم جامعیت و هم کفایت و پایداری داشته باشد.»
به فقرا و محرومان
به‌عنوان صندوق رأی نگاه شد
تحلیل‌های اولین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری، تنها به مسائل محیط‌زیست و موضوعات شهری با چاشنی سیاست، محدود نشد. آسیب‌های اجتماعی، قشر محروم، ازدواج جوانان هم، بخش دیگری از مناظره‌ها را به خود اختصاص داد؛ هر چند محدود. رضا حجتی، مدیرکل مشارکت‌های اجتماعی وزارت ورزش و جوانان است. او هم بعدازظهر جمعه در ساعت پخش مناظره، پای تلویزیون نشسته بود و در گفتوگو با «شهروند» تحلیلی از صحبت‌های کاندیداها در موضوعات اجتماعی می‌دهد: «به نظر می‌رسد کاندیداها در اولین مناظره، سعی داشتند به فقرا و محرومان، به‌عنوان صندوق رأی نگاه کنند و با وعده وعیدهایی بدون مبنای اقتصادی و اجتماعی داده می‌شود، آرای آنها را به سمت خود ببرند.» او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به ماجرای وام 20میلیون تومانی برای ازدواج جوانان که از سوی آقای رییسی ــ یکی از نامزدها ــ مطرح شد، اشاره می‌کند: «درحال حاضر هم وام 20میلیون تومانی برای ازدواج پرداخت می‌شود. هر چند که کار دولت‌ها این نیست که برای جوانان ازدواج ایجاد کنند، این موضوع، اتفاقی اجتماعی است و از قدیم هم نهاد خانواده آن را در دست داشته است. دولت وظیفه دارد که ازدواج جوانان را آسان کند، به‌طوری‌که فشار اقتصادی بر روی آنها نباشد. باید شرایط به گونه‌ای باشد که جوان دغدغه اشتغال و مسکن و... نداشته باشد، بله، این حرف درستی است، دولت باید سیاست‌هایی اتخاد کند بدون اینکه تصدی‌گری‌اش را زیاد کند و باید با استفاده از توان و انرژی مردم و با یک نگاه عدالت جویانه به آن سمت برود. سیاستی که مبتنی بر گرفتن مالیات از اقشار فرادست و پرداخت یارانه به گروه فرودست باشد. باید یک تعادلی در جامعه ایجاد شود تا زمینه‌های مساعد برای ازدواج و شادابی فراهم شود.» او درباره وعده‌هایی که کاندیداها برای حل مشکل جوانان اعلام می‌کنند، هم می‌گوید: «هر کاری که قرار باشد انجام شود، باید به گونه‌ای نباشد که سیستم مالی کشور را تحت فشار قرار دارد، باید محاسبات درستی در این زمینه انجام شود. به‌هرحال برای حل مسائل اجتماعی به منابع اقتصادی نیاز است، روش‌ها برای حل مشکلات خیلی مهم است، ما نمی‌توانیم جزیره‌ای عمل کنیم، اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، وعده‌های بزرگ با توجه به شرایط اقتصادی موجود، امکان عملی شدن ندارند.» به اعتقاد او، حل مسائل اجتماعی مستلزم برنامه‌های بلندمدت است، ازدواج یا مسائل محیط زیستی و یا آسیب‌های اجتماعی را نمی‌توان در 4سال حل کرد: «نمی‌توان گفت که مشکل فقرا و محرومان به صورت اورژانسی حل می‌شود. این وعده، نه مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور است و نه همسو با توانایی اقتصادی. بیشتر برای جمع‌آوری رأی، مطرح می‌شود.».
در حوزه محیط‌زیست همه کلی‌گویی کردند
درباره مباحث محیط‌زیستی طرح شده در مناظره انتخاباتی روز جمعه اما علی یخکشی، پایه‌گذار دانش محیط‌زیست در دانشگاه‌های ایران نگاه دیگری دارد. او که معتقد است همه نامزدهای ریاست‌جمهوری در حوزه محیط‌زیست گفتمان ضعیفی داشته‌اند، به «شهروند» می‌گوید: «همه ضعیف بودند. آقای روحانی که نام دولت خود را دولت محیط‌زیست گذاشته این میان باید حرف‌های بیشتری می‌داشت و حتی خانم ابتکار، به‌عنوان معاون او و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌توانست به او مشاوره بهتری بدهد اما درنهایت تمام گفته‌ها به کلی‌گویی‌هایی درباره دریاچه ارومیه، ریزگرد و آلودگی هوا ختم شد.»
او ادامه می‌دهد: «علاوه بر این از آقای قالیباف هم که شهردار یکی از کلانشهرهای پرجمعیت ایران است هم با وجود تجربه بالای او انتظار می‌رفت یا از برنامه‌های دقیق بگوید یا از آنچه انجام داده صحبت کند اما او هم موفق نبود. به‌طورکلی آنان‌که مسئولیت اجرایی داشتند از برنامه جامعی پرده‌برداری نکردند. می‌ماند باقی نامزدها که با توجه مسئولیت اجرایی متفاوت آنها انتظاری از آنها نمی‌رفت. البته چه چاره که وقت کافی هم برای توضیح نداشتند و شرایط شاید باعث شد بحث‌ها چندان به نتیجه نرسد.»
یخکشی با اشاره به اینکه بیشتر سخنان نامزدها در رابطه با این بوده که تا کنون چه کرده اند، اضافه می‌کند: «بحث اصولی این است که به چیستی مشکلات محیط‌زیستی اکنون و چگونه مقابله و حل این مشکلات پرداخته شود. تأکید می‌کنم که نه حالا و نه هر زمان دیگری دولت و یا سازمان محیط‌زیست به تنهایی قادر به حل مشکلات محیط‌زیستی سرزمینمان نیستند. بلکه سایر ارگان‌های وابسته و غیروابسته اعم از سازمان‌های مردم‌نهاد و وزارتخانه‌ها هم باید دراین‌باره فرهنگ‌سازی کنند و کار مفید انجام دهند.»
او در پایان می‌گوید: «چهار‌سال زمان برای حل مسائل محیط‌زیستی کافی نیست. من به‌عنوان متخصص محیط‌زیست می‌گویم که این شکل پردازش علمی نبود و فقط سرسری بود.»
مسائل شهری و ادعاها
در دو روزی که گذشت، خیلی‌ها او را پدیده نخستین مناظره نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم دانستند؛ محمدباقر قالیباف را. شهردار تهران درنخستین مناظره‌اش با بقیه نامزدها آن‌قدر تند و تیز و آن‌قدر با ادعاها و تهمت‌های مختلف ظاهر شد که باعث شد واکنش‌ها به سخنانش، درکنار سخنان اسحاق جهانگیری، دیگر نامزد حاضر درمناظره، بیش ازهمیشه باشد.
شهردار تهران كه حالا در تب‌وتاب انتخابات رياست‌جمهوري است، در نخستین مناظره تلويزيوني هم ازعملكرد خود دفاع كرد، هم دولت را زير سوال برد. محمدباقر قاليباف گفت كه از زباله انرژي برق توليد مي‌كند و درحوزه مترو موفقيت‌هاي زيادي با ساخت 300كيلومتر به دست آورده است، اما بعد از اين صحبت‌ها تعدادی از اعضاي هیأت دولت و شوراي شهرتهران و البته تعدادی ازکارشناسان شهری ادعاهای او را رد کردند و گفتند؛ چنین نیست که او می‌گوید. «معصومه ابتکار»، رئیس سازمان محیط‌زیست یکی از نخستین کسانی بود كه دراین‌باره در توییتر خود واکنش نشان داد. او نوشت: «درپسماند هم نكته آقای جهانگيري درست بود، تفكيك از مبدأ درتهران پيش نرفته، زباله‌سوز فقط ٢٠٠تن را پردازش مي‌كند؛ يعنی فقط ۵درصد زباله تهران كه ٧هزار تن است.» همچنین محمدمهدی تندگویان، یکی از اعضای شورای شهر تهران دراین‌باره در توییتر نوشت: «آقای قاليباف اسناد مربوط به تولید برق از زباله وکودکمپوست و میزان درآمد حاصل از آن را به شورای شهر اعلام کنید، این ۴سال است که درخواست ماست.» حالا «ميثم بصيرت» هم كه يكي از كارشناسان شهري است، با استناد به گزارش عملكرد شهرداري تهران به «شهروند» می‌گوید: مديريت شهري هنوز نتوانسته است اهداف برنامه 5ساله شهرداري را درحوزه مترو و پسماند به معناي واقعي محقق كند: «درحوزه تبديل انرژي از پسماند چند ساختمان به صورت پايلوت ساخته شد، اما به مرحله نهايي نرسيده است، ضمن اينكه متناسب با جمعيت تهران و حتي برنامه 5ساله شهرداري تهران نيست و نحوه جمع‌آوري زبانه و انتقال آن درشهر هم تصوير واقعي دراين زمينه را به دست مي‌دهد. بنابراين شهردار تهران فكت نادرستي در اين‌باره نداده و هنوز درصد بازيافت درتهران به قدري نيست كه ادعا شد.» او ازحوزه تفكيك پسماند خشك از مبدأ مثال مي‌زند: «دراين حوزه از 36درصد در‌سال 91، به 50درصد رسيده‌ايم. برنامه 5ساله شهرداري درحوزه توليد انرژي گفته بود؛ از 5 مگابايت در‌سال 93 به 20 مگابايت برسند؛ يعني بايد 4برابر مي‌شد اما شواهد نشان مي‌دهد به اين ميزان نرسيديم و هدف محقق نشده است.» حبیب طاهرخاني، کارشناس حوزه شهرسازی هم درباره ادعاهای قالیباف در حوزه مسائل شهری در گفتوگو با «شهروند» می‌گوید: «از نظر پسماند شهرداري تهران به‌خصوص در حوزه تفکيك از مبدأ، حتي نسبت به ساير شهرداري‌هاي كشور عقب‌مانده است و اصلا در این حوزه کار نکرده‌اند. به همين دليل میزان خیلی کمی از زباله‌ها تفكيك مي‌شود. شهردار تهران، ماجرا را به سمت مکانیزه‌کردن سیستم جمع‌آوری هدایت کرده که اینها دو موضوع متمایز هستند، موضوع تفکیک از مبدأ به طور کلی در شهرداری تعطیل است، موضوعی که می‌تواند هم درآمدزایی در مدیریت حوزه را داشته باشد هم منجر به کاهش حجم زباله شود.» او درباره ادعای شهردار تهران درباره تولید برق از زباله‌ها هم توضیح‌هایی داد: «ما یک کارخانه زباله‌سوز داریم که آن هم ظرفیتش برای تبدیل به زباله به انرژی برق خیلی پایین است، همه اینها در حالی است که حجم زباله‌های تولیدی شهر تهران، مینیاتوری است، از طرفی هم اگر برقی تولید کرده باشند باید به وزارت نیرو آن را می‌فروختند و در شبکه توزیع می‌شد؛ البته آمار آن را می‌توان از وزارت نیرو گرفت.» اما غلامرضا انصاري و احمد حكيمي‌پور هم از اعضاي شوراي شهر تهران بودند كه در اين‌باره حرف زدند. نابودی ۷هزار هکتار باغ‌های شمال تهران در دوره مدیریت قالیباف و حدود 60هزار ميليارد بدهي را انصاري، عضو كميسيون برنامه و بودجه شورا مطرح كرد: «شهردار تهران حساس‌ترین پست‌های شهرداری را در اختیار نیروهای بازنشسته نظامی قرار داده است، من تعجب می‌کنم که چه طور بازنشسته‌ها می‌توانند مدیریت مدرن انجام دهند اما افراد تحصیلکرده و متخصص مدیریت سنتی دارند؟» او از پل صدر و پل نیایش نام برد كه به جاي ۸۰۰میلیارد تومان ۷۰۰هزار‌میلیارد تومان هزینه برداشته است: «قطعا با توجه به اینکه اين پل‌ها روی گسل فعال زلزله ساخته شده‌اند، تبعات بسیار بدی در آینده در پی خواهد داشت، در حالی که با همین بودجه می‌توانست خط دو و سه مترو را تمام کند.» انصاري درباره ادعای شهر تهران مبنی بر تولید برق از زباله هم گفت: «این کارخانه برق هم حتی ۲۰درصد زباله تهران را پوشش نمی‌دهد و از تکنولوژی‌های عقب‌افتاده در آن استفاده شده که هیچ منفعتی برای شهر ندارد. اگر مدعی است كه شهرداری از بازیافت زباله درآمد دارد، ارقام و عددها را اعلام کند و گزارشات مالی را به مردم ارایه دهد.» انصاری با اشاره به حامیان قالیباف که در حمله به سفارت عربستان آبروی ایران را در عرصه‌های بین‌المللی بردند، هم توضيح داد: «این افراد باعث شدند كه نتوانیم در مقابل فجایعی که در یمن رخ می‌دهد، عکس‌العمل مناسبی انجام دهیم و متاسفانه آنها اکنون در ستاد انتخاباتی ایشان مشغول به کار هستند. مجموع خرابی‌هايی که قالیباف در طول مدیریت خود در شهرداری تهران به وجود آورده، آن‌قدر زیاد است که یک دهه آواربرداری از آن زمان خواهد برد.»